KAZIMIERZ BRODZIŃSKI
O KLASYCZNOŚCI I ROMANTYCZNOŚCI, TUDZIEŻ O DUCHU POEZJI POSLKIEJ
Publikacja w „Pamiętniku warszawskim” 1818
DWIE DROGI
Nastał czas, kiedy poeta musi wybrać drogę klasyczności lub romantyczności, różne od siebie. Klasycyzm jest utrwalony, romantyzm to poszukiwanie nowej formy ekspresji. Wcześniej klasyczne było tylko to, co antyczne, dziś to, co nie uchybia gustom i dobremu smakowi. Romantyczność łączyć należy z tym, co tchnie duchem ludu. Jest to mylne wyobrażenie. Możemy się spodziewać rozbratu wśród romantyzmu, jeśli pójdzie on drogą prostego naśladownictwa, między francuszczyzna a niemczyzną. To naśladownictwo będzie szkodliwe.
Jako, że nowy prąd może wprowadzić zmiany w narodowej literaturze, trzeba starania i rozwag, by nie była to odmiana szkodliwa, ale pożyteczna dla odzyskania ducha narodowego poezji.
Nie należy się trzymać ślepo ani francuzów, ani Niemców, ale z ich twórczości wyciągać wnioski pomagające w odtworzeniu ducha poezji narodowej.
Nie należy tracić czasu na spory klasyków i romantyków, gdy jest tak ważny moment dziejowy, że trzeba, by naród błysnął dawną świetnością. Trzeba się odciąć od tego, że polska twórczość dobrze naśladuje francuską, trzeba szukać własnej drogi.
Poezja jest zwierciadłem czasów. W Polsce trzeba krzewić naukę bardziej niż sztukę.
KLASYCYZM FRANCUSKI.
Francja wydała ludzi celujących we wszystkich naukach. Wydoskonalili znakomicie ubogi język, mają styl jasny, przejrzysty, powabny. Najwyżej posunięta jest we Francji poezja dramatyczna. Racine i Corneille przywrócili pamięć o starożytnych. Nauczycielami Moliera były wady ludzkie. Nie można go niewolniczo naśladować, bo pewne cechy twórczości Moliera nie przystoją Polakom. Język francuski jest niezdatny do wyrażania prostoty, badania głębokich uczuć lirycznych, ale do dowcipu. Brodziński cytuje panią Stael, która twierdzi, że francuscy pisarze nigdy nie oddalają się od towarzystwa, nawet gdy piszą towarzyszy im gust, sąd i moda. Zawsze zatem piszą „pod publiczność”. W tragedii francuskiej jest nudna jednostajność w charakterach, brak uczuć rozrzewniających, niewola przepisów co do jedności miejsca i czasu, zasady prawdopodobieństwa. Ale w trafności dowcipu i lekkości żaden naród nie równa się z francuzami. Francuzi w tragediach trzymają się prawdopodobieństwa, w komediach posuwają się do największych nieprawdopodobieństw.
OGÓLNE POJĘCIE ROMANTYCZNOŚCI
Horacy i Wergiliusz nie śmieli definiować poezji, równie trudno zdefiniować romantyczność.
Jedni rozumieją pod tym pojęciem odstąpienie od wszelkich przepisów, inni budzenie tęsknych uczuć, inni jeszcze duch chrześcijaństwa i rycerstwa średniowiecznego, inni jeszcze jako igraszkę o duchach i upiorach.
Wg niemieckich pisarzy romantyczność pochodzić może od trubadurów, którzy w romańskim języku śpiewali romance, przygody rycerzy. Ale z tego można odnieść wrażenie, że to, co romantyczne, należy tylko do średniowiecza.
Romantyzm - budzenie tkliwych uczuć, przypominanie wieków średnich, prostota, dzikość.
Dla klasyczności trzeba mieć udoskonalony gust, dla romantyczności - czucie.
CHARAKTERYSTYKA ROMANTYCZNOŚCI NIEMIECKIEJ
Nie można ich mierzyć naszym, polskim gustem. Przemawia w niemieckiej poezji jakiś smutek, dumanie w miłości, sen przeszłości i przyszłości, tęsknoty i wspomnienia.
Autor nie określa się jako zwolennika romantyczności, ale podkreśla potrzebę wejścia w grunt serca i jego usposobienia
W poezji niemieckiej objawia się czucie romantyczności dawnych wieków. Tamta była wiosną, ta jest jesienią, tamta pełna życia, twa pełna wspomnień, tamta samo czucie, ta dumanie, ta jest filozoficzna, tamta religijna.
Dla Homera wszystko było ciałem, dla romantyka wszystko jest duchem. Niemcy są miłośnikami natury, prostoty i filozofii. Cecha poezji niemieckiej jest zadumanie nad naturą, które prowadzi do wspominania naszej utraconej dziedziny, naszych korzeni,
Przemawia do nas wesołość młodzieży, muzyka. Pierwotnie poezji zawsze towarzyszyła muzyka (pieśni, dumy, ballady). W Niemczech szczególnie poezja ma związek z muzyką, np. w operach, poematach, powieściach upowszechnionych z pomocą muzyki. Muzyka tak jak poezja dąży do nieskończoności (przywołanie Karpińskiego „O wielkości Boga).
Początkiem poezji były pieśni ludu, który przez nie spowiadał się ze swych bolączek, radości, smutków. Pieśni noszą piętno tych uczuć. Czerpanie z pieśni ludowych danego narodu nadaje poezji oryginalności i charakteru. Do pieśni ludu sięgali grecy (Homer), Anglicy (MakPeherson) i Niemcy - Burger, Shiller, Goethe, oraz mnóstwo ich naśladowców bez talentu, sięgało do podań z mrocznych opowieści o zamkach, uroczyskach w niemieckich górach, do legend ludowych.
W naturze człowieka leży niepoprzestawanie na rzeczywistości. We wszystkich epokach i narodowościach pojawiały się wizje idealnych krain. Poezja nie niesie korzyści, jeśli nie uprzyjemnia, upiększa miłymi obrazami, a tylko łączy ze światem przeszłości. Gdybyśmy zaprzątali umysł tylko rachubą i dowodzeniem prawdy, smutny byłby nasz los.
Poezja Goethego jest spokojną i pogodną jak natura, utęsknia serce i podnosi umysł. Łączy swobodę imaginacji południowej z romantycznością północną. Ozdabia prostotę. Łączy praktyczną prostotę rzeczy z piękną idealnością. Maluje wiernie swój wiek, nie sięgając zbyt często do przeszłości.
Shiller nie zniża się jak Goethe do ogółu, ale pociąga go za sobą. Goethe zawsze jest sobą i zawsze jest poeta, Shillera porwał jego geniusz, nie malował człowieka, jakim jest, ale jakim być powinien.
WSKAZANIA DLA LITERATURY POLSKIEJ
Do starożytnych klasyków zbliżają nas wzory przodków, język, miłość ojczyzny i wolności, ale nasze rolnicze obywatelstwo, losy ojczyzny, religia chrześcijańska, nie pozwalają nam być zupełnymi naśladowcami greków i rzymian.
Przepisy sztuki nie powinny ścieśniać dążeń geniuszu, ale wskazywać zbawienną mu drogę.
Stylowi polskiej poezji nie służy styl biblijny, orientalny, towarzyski, styl wspominania średniowiecznej przeszłości. Poezja polska odznacza się piętnem narodowości. Niemiecka mistyczność nie należy do polskiej poezji. Istotą polski jest to, że przodkowie nasi służyli narodom przez obronę chrześcijaństwa, przedmurze chrześcijaństwa.
Koniecznością jest korzystanie ze zdobyczy oświecenia, z nauk i umiejętności, ale naśladownictwo jest niepotrzebnym, poezja powinna być zwierciadłem języka, czucia i obyczajów.
Powinniśmy najwięcej korzystać z ducha poezji narodowej, nie z obcych, może większych wzorów. Powinniśmy uszanować budowę naszego języka i nie tłumaczyć dokładnie zwrotów obcych, np. niemieckich, francuskich, ichniej składni. Myślmy bogato, a język nie będzie ubogi.
W duchu naszej poezji widzimy wszędzie panującą miłość do ojczyzny, zapał w wielbieniu szlachetnych obywatelskich czynów, miarkowanie w uniesieniu, imaginację swobodną, nie przerażającą, bez fantastycznych wyobrażeń, łagodną tkliwość, prostotę, rolnicze obrazy wiejskości i rodzinnego pożycia, moralność praktycznej filozofii, namiętności nieburzliwe i skromność obyczajów. Trzymać się tego ducha jest najzbawienniejszym pożytkiem. Nie możemy oceniać naszej poezji w porównaniu do innych narodów, ale w duchu własnego narodu.
Romantyczność pojmuje każdy. Wspominajmy losy naszej ojczyzny, sprzyja temu teraźniejszy wiek, by pokazywać wzory postępowania przodków: obronę ziemi, chrześcijaństwa. Wspominajmy zmarłą ojczyznę i opiewajmy utracone miasta, gdzie leżą kości naszych przodków.
Nie bądźmy echem cudzoziemców. Sądźmy o sztuce po tym, jak na nas oddziałuje, jakie uczucia wzbudza, nie zamykajmy się w ramach zasady czasu, miejsca, akcji, nie opisujmy tylko wielkich osób, nie róbmy z poezji umiejętności. Literatura nie jest rzemiosłem, ale owocem szczerej chęci.
Kazimierz Maciej Brodziński (1791-1835)
poeta, estetyk, historyk literatury polskiej, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, w którym życiu rozwinął szeroką działalność literacką i naukową jako autor sielanki Pt. Wiesław, jak tłumacz m in. Cierpień młodego Wertera, entuzjasta i badacz ludowej poezji słowiańskiej, a przed wszystkim jeden z pierwszych nowoczesnych krytyków literackich w Polsce; był członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Wykształcony na literaturze niemieckiej, jeden z pierwszych w Polsce zwracał uwagę na nowe romantyczne pierwiastki tej literatury. Dostrzegał niebezpieczeństwa wynikające z przeszczepiania niemieckich nowinek literackich na grunt polski, podobnie jak niepożądanym przejawem wydawało mu się poddanie literatury polskiej pod przemożny wpływ literatury francuskiej klasycystycznej. Rzucał hasło literatury narodowej, odpowiadającej sielankowemu charakterowi Polaków. Propagując w swej twórczości oryginalnej, i w artykułach, idyllizm, łagodność uczuć, sprzeciwiał się wprowadzaniu do utworów literackich postaci egzaltowanych, jako elementów obcych naturze polskiej, czym naraził się młodym, niecierpliwym romantykom warszawskim, którzy trafnie wyczuwali atmosferę przedpowstaniową i potrzebę rozżarzania uczuć koniecznych do wykonania czynu zbrojnego