POLSKA MYŚL OŚWIECENIA

H.KOŁŁĄTAJ

- ksiądz, podkanclerzy koronny, wybitny myśliciel polskiego Oświecenia, reformator szkolnictwa, zwolennik monarchii konstytucyjnej, jeden z twórców Konstytucji 3Maja

USTRÓJ

- pozostawał pod wpływem J.Lock'a, K. Monteskiusza i J.J.Rousseau, a koncepcje tych myślicieli starał się przenosić na grunt polski

- optował na dziedziczną monarchią konstytucyjną na wzór angielski, sejm miał być naczelnym organem władzy państwowej, równoważonym przez inne władze

- opowiadał się na sojuszem posiadaczy wiejskich i miejskich, współpracować z tą grupą miały „stany usłużne”: nauczyciele, duchowieństwo i wojskowi

- był zwolennikiem fizjokratyzmu i wzywał do przyznania chłopom wolności i upodobania ich statusu prawnego do położenia kapitalistycznego dzierżawcy, właścicielem ziemi nadal pozostał feudał

PRAWA NATURY

- swoje poglądy społeczno-polityczne przedstawił w swojej ostatniej pracy pt. „Porządek fizyczno-moralny”, w dziele tym przedstawił własne rozumienie natury i praw natury

- prastary stan natury i przyszły wiek „porządku fizyczno-moralnego” rozdzielał okres „błędów i przesądów”, przyszły „porządek fizyczno-moralny” będzie harmonizował prawa natury i „porządek moralny” ludzi

- natura to zespół praw fizycznych narzucających się bezwzględnie człowiekowi, natura wyposażyła człowieka w atrybuty służące mu do zaspokajania potrzeb

- z porządku potrzeb i atrybutów wyprowadzał swój system porządku moralnego, oparty na prawach przyrodzonych człowieka, zaliczał do nich: wolność i równość

- krytykował feudalne pojmowanie wolności przynależnej tylko wybranym

- powszechne prawo do nabywania rzeczy było prawem przyrodzonym

- jedynym kryterium bogacenia się powinna być praca

- przyrodzone prawa człowieka były wcześniej od państwa, państwo zatem powinno bronić tych praw, przyznawał społeczeństwu prawo do czynnego oporu wobec władzy, która łamie prawa przyrodzone

S.STASZIC

- ideolog polskiego oświecenie

USTRÓJ, JEGO REFORMY

- zjawiska społeczne traktował jako przejaw działania natury kierującej się odwiecznymi i trwałymi, które stanowią przyczynę stałego postępu dziejowego

- na pewnym etapie rozwoju świata pojawił się człowiek, a wraz z nim własność, jako najsilniejszy motyw jego działalności

- uważał własność za instytucję dobroczynną, jeśli powstaje w wyniku pracy ludzkiej, nie zaś w rezultacie „wyłącznictwa”, czyli przywileju niektórych osób, wtedy bowiem rodzą się konflikty społeczne i polityczne

- krytykował feudalizm i uważał go, jako ustrój niemoralny i stan „wojny jednych z drugimi”, wierzył, że poprzez likwidację w drodze reform własności uprzywilejowanej powstanie sprawiedliwy ustrój społeczny oparty na zrzeszeniach drobnych właścicieli ziemskich i przemysłowych, którzy dzięki swojej pracy stanął się „obywatelami użytecznymi” - w upowszechnieniu się tej formy dostrzegał pozytywną przesłankę rozwoju stosunków kapitalistycznych w Polsce

- opowiadał się za poszerzeniem pojęcia narodu polskiego o niższe warstwy społeczne, wystąpił z umiarkowanych programem reform społecznych, domagając się „sprawiedliwości dla stanu wiejskiego” (nadanie chłopom wolności osobistej, a w przyszłości prawa do własności ziemi) oraz „bezpieczeństwa i powagi mieszczanina” (dopuszczenie tego stanu do sejmu i urzędów oraz zrównanie w prawach ze szlachtą)

- w dziedzinie reformy ustroju politycznego Rzeczpospolitej postulował wzmocnienie władzy centralnej, zniesienie zasady elekcyjności tronu i liberum veto, zmianę systemu podatkowego, stworzenie licznej i sprawnej armii narodowej - na wzór stawiał angielski ustrój monarchii parlamentarnej

- najlepszy ustrój polityczny upatrywał w republice opartej na ludowładztwie, choć nie sądził, by można było ją rychło wprowadzić z Polsce

---