Rozwój felietonistyki na świecie
Historia felietonistyki liczy prawie trzy wieki. Pierwsze teksty noszące ślady stylu felietonowego, jednak jeszcze nienazwane felietonami, znalazły się w periodyku „Spectator” w latach 1711-1714. Ich autorami byli Joseph Addison i Richard Steele. Termin felieton zaczął być używany w 1803 roku, kiedy Julien Louis Geoffroy przeprowadził we francuskim czasopiśmie „Journal des débats” eksperyment, który polegał na przedłużeniu o dodatkową kartkę kolumny gazety, na której zamieścił dodatek literacko-rozrywkowy. Termin felieton pochodzi od francuskiego słowa feuille, oznaczającego liść, feuilleton natomiast to „kartka złożona na czworo”. Nazwa ma związek z faktem, iż ów dodatek był oddzielony od górnej części tekstu typograficzną kreską i funkcjonował jako całość odrębna graficznie i redakcyjnie. Nazwa felieton dotyczyła zatem pewnego fragmentu czasopisma, w którym znaleźć się mogły określone treści. Wkrótce nazwa zaczęła obejmować również autonomiczne teksty funkcjonujące w tej odciętej kreską przestrzeni gazety. Były to przede wszystkim relacje z podróży, opowiadania, recenzje, repertuar teatrów, przegląd mody, ogłoszenia. Piotr Stasiński wspomina, że na początku XIX wieku felietony były w gazecie codziennej stałym działem, w którym zamieszczano dla rozrywki czytelników podawane w lekki sposób wiadomości kulturalne. Zapotrzebowanie na ten rodzaj tekstu rosło, ponieważ nadmiar informacji powoli stawał się odczuwalny w prasie. Ponadto felieton, z racji swojego lekkiego, przyjemnego charakteru, przyciągał nowych czytelników. Wkrótce zaczęła się też zmieniać tematyka poruszana w felietonach: zaczął dominować model mozaikowości, co czyniło je nieprzewidywalnymi i dawało wrażenie nowości, zapobiegając znudzeniu. Dawało to także poczucie wolności, ponieważ dobór tematu zależał od autora. Felieton był też - jak pisze Stasiński - intrygujący przez to, że łamał linearność lektury. Wymagał rozkładania ciągów tekstowych zgodnie z graficznymi sugestiami i ponownego ich składania na nowych, kontekstualnych zasadach, w celu zrozumienia całości. Felieton pozwalał także złamać instytucjonalność i sformalizowanie tekstów zamieszczanych w prasie. Odcięcie felietonu kreską sugerowało jego nieoficjalny charakter.
Rozwój felietonistyki w Polsce
W Polsce, podobnie jak we Francji, terminu felieton używano do określenia zarówno różnych „drobiazgów” zamieszczonych pod kreską w czasopismach, jak też konkretnych tekstów, wyróżniających się specyficznymi cechami zewnętrznymi i wewnętrznymi.
Zbigniew Mitzner podaje, że pierwsze teksty mające charakter felietonów, ale nie występujące jeszcze pod tą nazwą, to utwory Ignacego Krasickiego i Franciszka Bohomolca, drukowane na łamach „Monitora” (1765-1784). Te żartobliwe utwory łączyły w sobie tematykę rozrywkową, anegdoty i przeglądy mód paryskich. Podobne formy felietonowe znalazły się w „Kuźnicy”, piśmie z okresu Sejmu Wielkiego. W „Wiadomościach Brukowych” (Wilno, 1816-1822) zamieszczano teksty felietonowe, które nie dotyczyły już tematów rozrywkowych, ale politycznych, obyczajowych, filozoficznych i oświatowych.
W połowie XIX wieku felieton był już znanym terminem. Został także stałym elementem prasy satyrycznej. Obecny był w takich czasopismach jak „Pszonka” na emigracji, „Wolne Żarty”, „Mucha” i „Sowizdrzał” w Królestwie oraz „Diabeł” w Krakowie. Felietony o tematyce niesatyrycznej zamieszczały: „Dziennik Literacki” (Władysław Łoziński), „Dziennik Poznański” (powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego w odcinkach, felietony Władysława Rabskiego i Stanisława Koźmiana), „Prawda” i „Goniec Polski”. Ten ostatni zasługuje na szczególną ze względu na to, że w 1851 Cyprian Kamil Norwid opublikował w nim tekst pt. „O felietonie felieton”, w którym próbował charakteryzować gatunek. Do ważnych pozycji należą także: „Kurier Warszawski”, „Niwa”, „Kurier Codzienny” oraz „Tygodnik Ilustrowany”, w których przez 37 lat publikował swoje kroniki Bolesław Prus. Kroniki Prusa poruszały aktualne tematy, które mogły interesować czytelników. Pisane były lekkim, dowcipnym językiem. Gatunek uprawiany przez tego pisarza formą był bardzo zbliżony do dzisiejszego felietonu. Nawet sam Prus, wypracowawszy już swój warsztat, zawarł jego główne założenia w „Uwagach nad pisaniem felietonu”.
XX wiek to dalszy rozwój polskiej felietonistyki. Na jego początku felietony zamieszczano przede wszystkim w czasopiśmie „Liberum Veto” w Krakowie. W okresie dwudziestolecia międzywojwnnego felietony pisano w „Szczutku”, „Cyruliku” i w końcu w „Szpilkach”, które również przodowały w satyrze w Polsce Ludowej. Felietony z tego okresu można także odnaleźć w „Trybunie Ludu”, „Życiu Warszawy”, „Przekroju” i wielu innych.
Możdżonek A., Mistrzowie felietonu, Warszawa 1999, s. 5.
Ibidem.
Por. Chudziński E., Felieton. Geneza i ewolucja gatunku, [w:] Dziennikarstwo i świat mediów, red. Bauer Z., Chudziński E., Kraków 2000, s. 197.
Por. Wojtak M., Gatunki prasowe, Lublin 2004, s. 203. Wojtak pisze tu, że forma i tematyka ówczesnych felietonów odbiegały znacznie od dzisiaj znanych. Dziś zapewne tego typu teksty opatrzono by nagłówkiem „Rozmaitości”.
Stasiński P., op.cit., s. 6.
Por. Chudziński E., op.cit., s. 198.
Mitzner Z., Felieton, [w:] Teoria i praktyka dziennikarstwa, red. Golka B., Kafel M., Mitzner Z., Warszawa 1964, s. 130.
Ibidem, s. 131.
Ibidem, s. 132.
Chudziński E., op.cit., s. 198.
Ibidem, s. 204.
Ibidem.