Skały osadowe
Zasadniczo wyróżnia się wśród nich trzy podstawowe grupy:
skały klastyczne (okruchowe)
skały ilaste
skały chemiczne i organogeniczne
Skały okruchowe
Skały piroklastyczne - utwory zbudowane w ponad 75% z piroklastów, które w przewadze są produktami eksplozywnych erupcji wulkanicznych
LUŹNE = TEFRA
W zależności od rozmiarów piroklastów wyróżnia się:
bomby i bloki (>64 mm)
lapilli (64 - 2 mm)
grube ziarna popiołu (2 - 0,0625 mm)
drobne ziarna popiołu = ziarna pyłu (<0,0625 mm)
Tufity
Skały okruchowe typu przejściowego, piroklastyczno - epiklastyczne. Zawierają oprócz materiału piroklastycznego materiał osadowy (m.in. piasek, ił, szczątki organiczne). Powstają przy jednoczesnym osadzeniu tych materiałów w środowisku wodnym.
Tufity są przeważnie warstwowane i wykazują strukturę drobnoziarnistą.
Skały epiklastyczne
Podział skał epiklastycznych
skały gruboklastyczne (grubookruchowe) - frakcja psefitowa (żwirowa) > 2 mm
skały średnioklastyczne (średniookruchowe) - frakcja psamitowa (piaskowa) 2 - 0,0625 mm
skały drobnoklastyczne (drobnookruchowe) - frakcja aleurytowa (pyłowa) 0,0625 - 0,002 mm
Skały grubookruchowe
Skały średniookruchowe
luźne - piasek, zwięzłe - piaskowiec
Z uwagi na rozmiary ziaren piaski/piaskowce można podzielić na:
gruboziarniste
średnioziarniste
drobnoziarniste
Makroskopowo wyróżnia się następujące typy piaskowców:
piaskowce kwarcowe - o zdecydowanej przewadze kwarcu
piaskowce arkozowe - zasobne w skalenie
szarogłazy - w szkielecie ziarnowym dominują okruchy skał i minerały blaszkowe (muskowit, chloryt).
Skały drobnookruchowe
Skały ilaste
Stanowią dużą i zróżnicowaną grupę skał osadowych. Istnieją dwie definicje skały ilastej:
geologiczna - skałę nazywa się ilastą jeśli w jej składzie ziarnowym występuje frakcja iłowa (pelitową) czyli drobniejsza od 2 μm
petrograficzna - skałę nazywa się ilastą jeśli zbudowana jest w ponad 50% z minerałów ilastych
Wyróżnia się następujące grupy skał ilastych:
iłowce
łupki ilaste
skały kaolinitowe
skały smektytowe
Skały kaolinitowe
Skały zasobne w minerały grupy kaolinitu, mogą w nich także występować minerały grupy SiO2, miki, illit i inne. Do tej grupy zalicza się kaoliny i tonsteiny.
Skały smektytowe
Utwory zasobne w minerały grupy smektytów, najczęściej montmorillonit. Przykładowa skała to bentonit - powstaje on w wyniku podmorskiego wietrzenia materiału piroklastycznego. Mają one mało zróżnicowany skład mineralny (smektyt, domieszki illitu i kaolinitu, kwarc).
Skały chemiczne i organogeniczne
Skały węglanowe
Skały utworzone ze scementowanych, klastycznych składników węglanowych lub z wytrąconych bezpośrednio węglanów, zawierającą ponad 50% objętości skałotwórczych minerałów węglanowych: kalcyt, aragonit, dolomit.
Podział skał węglanowych:
wapienie (zbudowane głównie z kalcytu i dolomitu) - burzą z kwasem solnym!
dolomity (zbudowane głównie z dolomitu) - burzą z kwasem solnym po sproszkowaniu!
Podział ze względu na mechanizm powstawania:
pochodzenia chemicznego - powstają na drodze reakcji chemicznej węglanu wapnia
pochodzenia organicznego - powstają z nagromadzenia szczątek organicznych, ich nazwy pochodzą od budujących je organizmów
Wapienie pochodzenia chemicznego:
wapienie masywne
wapienie oolitowe
martwice wapienne
Wapienie pochodzenia organogenicznego:
muszlowce i zlepy muszlowe
wapienie rafowe
kreda pisząca
Dolomity
powstają tylko na drodze chemicznej - w wyniku procesu dolomityzacji (kalcyt przechodzi w dolomit)
skały białe, szare, żółtawe, brunatno-szare, niemal czarny, masywne, bezładne
Skały krzemionkowe
Skały utworzone głównie z autogenicznej krzemionki, zwykle w postaci chalcedonu i/lub kwarcu.
Podział skał krzemionkowych:
organogeniczne (powstałe z nagromadzenia na dnie basenu sedymentacyjnego krzemionkowych szkieletów organizmów)
chemiczne (powstałe z nieorganicznych osadów krzemionkowych)
Skały krzemionkowe organogeniczne
Wyróżniamy (wśród skał zwięzłych):
diatomity
radiolaryty
spongiolity
Skały luźne zaliczane do tej grupy nazywają się ziemiami - ziemia okrzemkowa
Skały krzemionkowe chemiczne
gejzeryty
martwice krzemionkowe
konkrecje krzemionkowe występujące wśród skał osadowych:
krzemienie o konturach wyraźnie zaznaczonych w stosunku do skały otaczającej różniących się od nich barwą
czerty o nieostrych konturach i barwie zbliżonej do barwy skały otaczającej
Skały gipsowo - solne
Za ewaporaty uważa się skały pochodzenie chemicznego, na ogół łatwo rozpuszczalne, powstające w wyniku wytrącania się wskutek intensywnego parowania w zbiorniku zamkniętym.
Do najważniejszych skał tej grupy należą:
skały gipsowe
skały anhydrytowe
sole kamienne
Skały gipsowe - monomineralne utwory zbudowane z gipsu, zwykle wyraźnie krystaliczne, przy czym wielkość i pokój kryształów mogą być bardzo różne - od drobnych, izometrycznych (alabaster), po wielkie, kilkumetrowe, często zbliźniaczone; znane są także gipsy włókniste
Skały anhydrytowe - monomineralne skały zbudowane z anhydrytu, twardsze od gipsów i drobnokrystaliczne, choć mogą być też włókniste lub ziemiste
Sole kamienne - monomineralna skała składająca się głównie z halitu, któremu towarzyszą domieszki innych minerałów solnych i substancji ilastych
Kaustobiolity
Są to biogeniczne skały osadowe o zróżnicowanych cechach fizycznych i chemicznych. Powstają one na skutek bardzo skomplikowanych procesów biochemicznych i chemicznych w obecności lub braku tlenu i wody.
Wyróżniamy:
kopalne paliwa stałe
kopalne paliwa płynne (głównie ropa naftowa)
Kopalne paliwa stałe
Zbudowane z flory lądowej:
torfy - tkanka roślinna najlepiej zachowana, paliwo słabo uwęglone
węgle brunatne - mniej widoczna tkanka roślinna, paliwo średnio uwęglone
węgle kamienne i antracyty - najmniej widoczne tkanki roślinne, paliwo bardzo uwęglone
Zbudowane z flory wodnej:
sapropel
węgle sapropelowe
Zbudowane z żywić i wosków:
liptobiolity (np. bursztyn)
ZWIĘZŁE
brekcje piroklastyczne
aglomeraty
tufy (powstają w wyniku konsolidacji tefry lapillowej i popiołowej)
ZWIĘZŁE
Brekcja - powstała na skutek konsolidacji gruzów. Tekstura tych skał jest najczęściej bezładna, może być zbita lub porowata.
Zlepieniec - konglomerat, stanowi skonsolidowane żwiry.
LUŹNE
Gruz - skała złożona głównie z ostrokrawędzistych okruchów o wielkości powyżej 2 mm. Mogą być one złożone z jednego lub kilku rodzajów skał.
Żwir - skała złożona głównie z otoczaków.
LUŹNE
Pył
Muł
ZWIĘZŁE
Pyłowiec - skała drobnoklastyczna o zawartości <15% objętości minerałów ilastych (ziarna frakcji widoczne przy użyciu szkła powiększającego)
Mułowiec - skała drobnoklastyczna o zawartości 15 - 50% objętości minerałów ilastych (szorstki w dotyku)
LUŹNE
Ił
ZWIĘZŁE
Iłowiec - skała drobnoklastyczna o zawartości > 50% objętości minerałów ilastych
Łupek ilasty - skała wykazująca oddzielność łupkową