Składniki chem. wyst.w org. zywych: woda, sucha masa: zw.min: makroelementy (azot, potas, wapń, magnez fosfor, siarka)i mikroelementy (chlor, żelazo, miedź, bor, cynk,mangan,molibden,nikiel)zw.org:węglowodany,tłuszcze, białka, kw. Nukleinowe. Rola wody w org żywych: rozpuszczalnik zw. ustrojowych, udział w procesach meta-bolicznych,Środek transportu wewnątrz-ustrojowego,regulator temp, ciśnienia osmo-tycznego i pH, warunkuje turgor, wymiary i kształty komórek, ułatwia usuwanie końco-wych produktów przemiay materii. Właści-wości chem i fiz wody: cząsteczka spolary-zowana(dipol), doskonały rozpuszczalnik, duże ciepło właściwe,ciep. parowania, najw. gęstość w temp4, asocjacja cząst wody, zjawiska kohezji i adhezji, napięcie powie-rzchniowe. Związki org wyst w org żywych:Węglowodany (CUKRY):c.proste (monosacharydy),złożone(dwucukry-sacha-roza, maltoza, laktoza; i wielocukry-glikogen, celuloza ,skrobia). FUNKCJE: zapasowe, transport (sacharoza i glukoza) ,budulcowe (celuloza, pektyna, chityna), odżywcze(laktoza,maltoza,sacharoza),energetyczne(fruktoza),źród.energii, hamują krze-pnięcie krwi. TŁUSZCZE (LIPIDY)-proste (tł.właściwe, woski), złożone (fosfolipidy, glikolipidy)FUNKCJE: zapasowe,energe-tyczne, ochrona przed nadmiernym paro-waniem wody,warstwa termoizolacyjna i ochronna,skł błon cyto- plazmatycznych. BIAŁKA(PROTEINY)Struktura I-rzędowa (sekwencja aminokw.),II-rzędowa(spirala) , III-rzędowa (przestrzenne rozmieszczenie łańcuchów), IV-rzędowa (powiązanie podjednostek).Podstaw.jednostkami budowy białek są aminokwasy-gr.karboksylowa-COOH i gr aminowa-NH2. FUNKCJE: enzymy-katalizują określone reakcje chem; białka strukturalne-budulcowe, wzmacnia-jące, ochraniające; b.zapasowe-zapas subst. pokarmowych, b.transportowe- transport subst między kom.; b.regulatorowe-hormo-ny,kontrola ekspresji genów;b.kurczliwe; b.ochronne-ochrona org przed ciałami obcymi. KWASY NUKLEINOWE: DNA i RNA;podst.jednostką strukturalną jest nukleotyd. FUNKCJE DNA:źródło inf. genetycznej,steruje syntezą białka, wa-runkuje zjawiska dziedziczenia RNA-uczestn.w biosyntezie białek, transport aminokwasów.ODDYCHANIE:proces roz-kładu złożonych subst org na prostsze zw z uwalnianiem energii w formie użytkowej. O.TLENOWEpolega na spalaniu zw org przy udziale tlenu w mitochondrium na proste związki nieorganiczne - CO2 i H2O, w wyniku czego uwalniana jest energia. Składa się z czterech etapów: glikolizy, reakcja pomostowa, cyklu Krebsa, łańcucha oddechowegoC6H12O6+6O2=> 6CO2+ 6H2O+energia(ATP).O.BEZTLENOWE: fermentacja (ilość energii wyzwolonej podczas fermentacji jest mniejsza od ilości podczas oddychania tlenowego. Utlenianie substratu nie jest kompletne i reszta energii pozostaje w produktach fermentacji) np. fermentacja alkoholowa, mlekowa, masło-wa, redukcja azotanów do azotynów, redukcja siarczanów do siarkowodoru. Czynniki regulujące: temp, zawartość tlenu, zawartość CO2, woda. FOTOSYNTEZA: składa się z dwóch etapów - fazy jasnej, pobieranie energii, rozkład wody, wydzie-lenie cząsteczki tlenu, powstaje siła asy-milacyjna fazy ciemnej(cykl Calvina)-redukcja węgla,powstanie zw.organicznych 6H₂O+ 6CO₂ (energia świetlna) → C₆H₁₂O₆ + 6O2

Czynniki regulujące: intensywność światła, temp,woda- źródło wodoru; uwodnienie protoplastów; transpiracja (zamykanie szpa-rek),CO₂- stężenie 0,03% -poniżej optymal-nej dla roślin.ZNACZENIE FOT.: produkt-cja zw.organ,tlenu,rozkład CO2.

TRANSPIRACJA-czynne parowanie wody z nadziemnych części roślin.Wskaźniki tr.: intensywność-ilość wyparowanej wody na jednostkę powierzchni w określonym czasie. Współczynnik-ilość wyparowanej wody na 1g przyrostu s.masy w okresie wegetacyj-nym.Jest miarą efektywności wykorzystania wody. Czynniki wpływ.na transpiracje: światło(powoduje otwarcie szparek,podnosi temp liścia), temp(zwieksza parowanie i dy- fuzję przez szparki),niedosyt wilgotności powietrza,wiatr,dostępność wody glebowej. Znaczenie:obniza temp liscia i chroni przed przegrzaniem,podst znaczenie w przewodze-niu wody przez tkanki roślinne.

I prawo Mendla (prawo czystości gamet) - każda gameta wytworzona przez organizm posiada tylko jeden allel z danej pary alleli genu. Wynika z tego, że każda komórka płciowa musi zawierać po jednym genie z każdej pary alleli. II prawo Mendla (prawo niezależnej segregacji cech) - geny należące do jednej pary alleli są dziedziczone niezależnie od genów należących do drugiej pary alleli, dlatego w drugim potomnym F₂ jest rozszczepienie fenotypów w stos 9:3:3:1

CHROMOSOMOWA TEORIA DZIE-DZICZENIA jednostką dziedziczności jest gen, geny są ułożone w chromosomach liniowo i zajmują ściśle określone miejsca. ZASADNICZE ZAŁOŻENIA TEORII EWOLUCJI:dzie-dziczność, zmienność, ograniczone zasoby, dostosowanie,zróżnic. sukces rozrodczy, adaptacja, specjacja. EKOLOGIA- nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zaj-mująca się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami a ich środowiskiem oraz wza-jemnie między tymi organizmami. STRUKTURA EKOLOGICZNA POPU-LACJI-struktura genetyczna populacji,wiel-kość zajmowanej przestrzeni,liczebność,str. Przestrzenna,płciowa,wiekowa,socjalna. Czynniki wpływające na dynamikę popu-lacji: imigracja, emigracja, rozrodczość, śmiertelność. Parametry charakteryzują-ce biocenozę: skład gatunkowy (parametr określający różnorodność biocenozy), samo-wystarczalność(materia krąży w oparciu o poszczególne populacje),zmienność (równo-waga dynamiczna, wahania liczebności w obrębie jakichś granic),struktura (troficzna - pokarmowa:kto kogo zjada w jakiej kolej-ności i ilości, ilościowa - liczba gatunków, różnorodność, przestrzenna - warstwowość, strefowość). Interakcje pomiędzy popula-cjami: neutralizm - populacje nie wpływa-ją na siebie; konkurencja-wzajemne hamo-wanie rozwoju obu populacji, pasożyt-nictwo- pasożyty zazwyczaj mniejsze od gospodarza-jedna populacja zyskuje,a druga traci, czerpanie korzyści z innego orga-nizmu, układ musi być we wzajemnej rów-nowadze,drapieżnictwo- drapieżcy zabijają ofiarę jednorazowo, komensalizm- jedna populacja ma korzyści, a druga nic nie traci, protokooperacja - interakcja korzystna dla obu populacji, lecz nie nieodzowne, mutualizm - interakcje są nieodzowne dla obu populacji i obustronnie korzystne.

Krążenie materii i przepływ energii w ekosystemie Materia krąży w ekosystemie ponieważ rośliny pobierają ją z gleby w postaci zw nieorg w procesie fotosyntezy przekształcają w związki organiczne, które następnie spożywają zwierzęta i czlowiek. Najpierw zjadają zwierzęta roślinożerne rośliny, a później same są zjadane przez zwierzęta mięsożerne. Gdy rośliny lub zwierzęta umierają ich ciała są rozkładane przez destruentów. Czyli zw org są rozkła-dane do nieorg i obieg się zamyka. Dlatego mówimy o obiegu materii. Energia wprowa-dzana jest do ekosystemu przez rośliny, które pobierają energię słoneczną i w nich jest jej najwięcej. Gdy rośliny są zjadane przez roślinożerców to energia przechodzi na zwierzęta,ale ulega traceniu.Jeśli roślino-żerca zostanie zjedzony przez mięsożerce to przekaże energie ale już mniejszą niż sam pobrał z roślin. Na każdym kolejnym szczeblu energia ulega wytraceniu.

Produktywność ekosystemów -zależy od warunków środowiska (od biotopu)gleby, klimatu, wilgotności żyzności gleby.

Produktywność pierwotna(autotrofy)- intensywność z jaką producenci w procesie fotosyntezy i chemosyntezy gromadzą energię w postaci substancji organicznych.

Produktywność wtórna (heterotrofy)- szybkość magazynowania energii na pozio-mach troficznych konsumentów i reducen-tów. Produkcja brutto to ilość substancji organicznej, którą wytwarzają organizmy samożywne (autotrofy) Produkcja netto- ilość substancji organicznej pozostałej po zużyciu przez rośliny do produkcji własnej.

piramida troficzna- liczebność x biomasa, każdy poziom ma mniejszą liczebność i biomasę, przepływ energii odbywa się z utratą na ciepło na każdym poziomie. Na każdym poziomie ilość energii prze-znaczonej na produkcję jest mniejsza niż energii pobieranej .Poziomy troficzne: 1)producenci,2)konsumenci,3)destruenci.

SUKCESJA EKOLOGICZNA to sekwen-cja naturalnych zmian składu gatunkowego i struktury biocenoz. Następstwo kolejnych grup organizmów, które zmieniają środo-wisko, wskutek czego same mogą nie znajdować już optymalnych warunków bytowania, ponieważ stają się one korzystniejsze dla innych gatunków. S.pierwotna - org żywe kolonizują obszar dotychczas jałowy. S.wtórna - przebiega na obszarze mocno zmienio-nym, ale nie jałowym, już skolonizowanym. Klimaks-końcowe stabilne stadium roz-woju roślinność i gleby, osiągającego równowagę produkcji, dekompozycji i liczby gatunków. Jest ono określone przez warunki klimat.

PRAWO MINIMUM LIEBIGA- czynnik, którego jest najmniej działa ograniczająco na organizm bądź całą populację.

ZASADA TOLERANCJI- zarówno nad-miar jak i niedobór danego czynnika ogra-nicza organizm. Możliwości bytowania określają dwie granice(ekstrema): minimum i maksimum a zakres między nimi nazywa się zakresem tolerancji. Eurybionty - duża tolerancja Stenobionty - mała tolerancja

Znaczenie czynnika energetycznego: ogrzewa glebę i powietrze, powoduje tran-spiracje i parowanie,wywołuje ruchy po-wietrza,fotosynteza. Znaczenie światła dla organizmów żywych: rosliny: fotosynteza, fotoperiodyzm, reakcja roslin na dlugosc dnia(rosliny dnia dlugiegi i krotkiego) fototropizm, wplyw swiatla na kielkowanie, zwierzeta: rytm dobowy, fotoperiodyzm( regulowanie rytmu rozmnazania, wedrowek, przystosowania do por roku).Podział roślin ze względu na wymagania świetlne: HELIOFITY-światłolubne, wyma-gają do swojego rozwoju dużej ilości światła, rozwijają się w środ dobrze nasłonecz-nionym; ich liście mają gruba skórkę często pokrytą woskowym nalotem. SKIOFITY - cieniolubne,przystosowane są do życia w warunkach dużego zaciemnienia, źle rosną w pełnym słońcu i nie wytrzymują w tych warunkach konkurencji z innymi roślinami. Przystosowanie org do wys temp miejsca zaciemnione,rytm dobowy, zwiększ one parowanie, budowa ciała, obniżenie aktywności,kąpiele wodne.Do niskich temp zmiana sierści,stroszenie sierści,napięcie mięśni,zwiększenie akt.ruchowej, termo-regulacja socjalna.Środowiskowe znaczenie wody:biochemiczne,geologiczne (kształto-wanie powierzchni ziemi), glebotwórcze (zasolenie, bielicowanie, bagna), klimato-twórcze (opady, pochłanianie i oddawanie ciepła).Mały i duży obieg wody. Podział roślin ze względu na wymagania wodne: HYDROFITY-r.wodne,słabo rozw syst. korzeniowy, silnie rozw kłącza, brak kutykuli i aparatów szparkowych. HIGROFITY-rośl zam.siedliska lądowo bagienne,mocno uwilgotnione,wrażliwe na niedobór wody. MEZOFITY-na polach, łakach,lasach.dobrze rozw syst.korzeniowy, tk.przewodzące,mechać,okryw.i miękiszowe KSEROFITY-przystos. do zycia w suchych miejscach:step, pustynia, piaski, wydmy. CYKL AZOTOWY: wchłanianie azotu z atmosfery,wchłanianie azotanów z gleby i wody,nitryfikacja,asymilacja,amonifikacja (rozkład białek do amoniaku),denitryfikacja (redukcja jonów azotanowych do azotu). CYKL WĘGLOWY: Węgiel w postaci dwutlenku węgla (CO2) jest asymilowany przez rośliny samożywne ,włączany w cząsteczki glukozy. Część glukozy zostaje z kolei zużyta do budowy komórek i tkanek, a część zużyta jako materiał energetyczny. Podczas procesów energetycznych węgiel zawarty w związkach chemicznych jest utleniany i w postaci dwutlenku węgla w procesie oddychania jest wydalany do atmosfery lub wody. OBIEG FOSFORU: Fosfor znajdujący się w glebie jest przyswajany przez bakterie fosforowe, przetwarzające związki organiczne fosforu, i w ten sposób udostępniany roślinom i zwierzętom. Z kolei głównym źródłem tych związków są rozkładające się tkanki roślinne i zwierzęce oraz dostające się do gleby produkty wydalania. PRZEMIANY AZOTU W GLEBIE azot trafia do biosfery poprzez bakterie azotowe ktore zyja w symbiozie z roslinami motylkowymi przez co azot trafia do gleby i tam jest przeksztalcany przez bakterie nitryfikacyjne do zwiazkow organicznych.(azot jest tez w ziemi z nawożenia i z deszcze). O przemianach decydują procesy mineralizacji i immobilizacji.

SIEDLISKA BOROWE utwór geolog-giczny - fluwioglacjalny lub eoliczny; tworzywo glebowe - luźne piaski, żwiry; proces glebotwórczy - bielicowy; warunki wodne - słaba retencja, silny spływ wgłąb profilu;materia organiczna - mało(1%), próchnica kwaśna; żyznosc - niska; typy siedliskowe lasu - bór suchy(sosna), bór mieszany świeży i wilgotny(sosna, dąb brzoza) kompleksy przydatnosci rolniczej - żytni dobry, żytni średni, żytni bardzo słaby; użytki zielone - grądy zubozałe.

SIEDLISKA GRĄDOWE- utwór geolog-giczny - zwałowy lub osadowy;tworzywo glebowe - zwięzłe, zasobne w CaCO3, proces glebotwórczy - brunatno lub czarno-ziemny,warunki wodne - korzystne, dobra retencja i przesiakanie,materia organiczna - dużo(3-4%), słodka; żyznosc - wysoka,

typy siedliskowe lasu - bór świeży, las wilgotny, las mieszany (dąb, buk, sosna)

kompleksy przydatnosci rolniczej - pszenny b. Dobry, dobry, wadliwy, żytni, b. Dobry, zbożowopastewny mocny,użytki zielone - grądy właściwe, grądy poprawne.

SIEDLISKA BAGIENNE- utwór geolog-giczny - torfy, tworzywo glebowe - organiczne, zasobne w azot, ubogie w K i P

proces glebotwórczy - bagienny, murszowy

warunki wodne - b. Duza retencja, słaby spływ w dół, materia organiczna - b duzo, słabo mineralizowana, żyznosc - niska

typy siedliskowe lasu - bór bagienny(sosna, brzoza), ols(olsa czarna, brzoza), kompleksy przydatnosci rolniczej - zbożowo-pastewny słaby, użytki zielone - bielawa zalewana, podtapiana, właściwa, łąka podbagienna.

SIEDLISKA ŁĘGOWE utwór geologiczny - aluwialny, tworzywo glebowe - średnio-zwięzłe, dość zasobne w CaCO3,proces glebotwórczy - darniowy,warunki wodne - srednio korzystne,materia organiczna - srednio(1-1,5%), zalezy od uwilgocenia

żyznosc - srednia i wysoka,typy siedliskowe lasu - las łęgowy, dąb jesion, wiąz), las jesionowy(jesion, olsza czarna), ols typowy(olsza czarna), kompleksy przydat-nosci rolniczej - pszenny b. Dobry, dobry, zbożowo-pastewny, żytni dobry, słaby, użytki zielone - łęgi włąsciwe, rozle-wiskowe, zastoiskowe, grądy połęgowe.

Pośrednie metody oceny siedlisk: ocena na podstawie szaty roślinnej,sporządzenie listy gatunkow, okreslenie udzialu gatunkow (met. botaniczno-wagowa Webera, Levyego, %pokrycia). metoda fitosocjologiczna - ocena warunkow na podstawie zbiorowisk roślinnych metody florystyczne - ocena na podstawie poszczegolnych warunkow: liczb wskaźnikowych, wartosci pokarmowej, odpornosci rekreacyjnej.

wilgotne lasy rownikowe - srednia temp(25-28^C), opady 2000-4000mm, brak por roku, gleba laterytowa, malo prochnicy, szybka mineralizacja, kwasna, ogromne bogactwo gatunkowe, wielowarstwowy uklad drzewostanu(30-50m), obfitosc lian i epifitow, malo swiatla okresowo sucha strefa roslinnosci podrownikowej - im dalej od rownika tym nizsza temp, wieksze amplitudy, mniejsze opady, pory roku deszczowa i sucha, woda jest czynnikeim ograniczajacym, las mon-sunowy, opady 1000-2500mm, okres suchy 3-5 miesiecy, gleby bogatsze niż w lesie wilgotnym, drzewostan 25-35m, uboższy florystycznie od wilgotnego, lepiej rozwiniete runo

sawanny- podstawowy element to trawy, opady 100-400mm, okres suchy i wilgotny, temp 18-24^C dla deszczowego, 14-20^C dla suchego, za malo opadow dla drzew, duże zwierzeta rosliniozerne. gorace pustynei i polpustynie - obszar suchy na którym praktycznie nie ma roslinnosci, klimat skrajnie suchy, roczne opady od kilku do kilkunastu mm, polpustynie do 200mm, silne naslonecznienie, temp w dzien 60^C, w nocy 0^C, wody powierzchniowe okresowo, woda slona, intensywny proces wietrzenia, skapa roslinnosc, oazy. roslinnosc twardolistna - klimat podrowni-kowy, lato gorace suche, zimy lagodne deszczowe, najkorzystniejsza dla wegetacji wiosna, glownie rosliny krzewiaste, znaczny stopien degradacji przez człowieka.

chlodne pustynie i polpustynie - w glebi kontynentu lub w cieniu opadowym, latem temp 40-50^C, zima ponizej 0^C, 200-300mm opadow, glownei na wiosne, brak sukulentow, glownie pastwiska stepy - bezdrzewne, klimat umiarkowany, lata gorace(20-25^C), zimy mrozne, opady 300-450mmm, w lecie susza, czarnoziemy, okres wegetacyjny 4 miesiace, , zyzne gleby - grunty orne, pampasy, prerie, klimat umiarkowany, zima chlodna, lato cieple, drzewa malo urozmaicone, rytmiczna zmiana listowia, , pien i galezie pokryte kora, po odlesieniu wrzosowiska

borealne lasy iglaste(tajga) - syberia, tylko polkula polnocna, klimat umiarkowany chlodny, zimy dlugie i ostre, lata cieple i krotkie, opady 300-700mm ze wzgl na male parowanie wystarczajace, wegetacja 3-5mscy, gleby bielicowe, zabagnienia, na pln wieczna zmarzlina, drzewostany jedno-gatunkowe geste i mroczne, ubogie w gatunki, glowne zrodlo drewna. tundry - bezdrzewna formacja roslinna, wystepujaca w skrajnie niekorzystnych warunkach cieplnych dalekiej polnocy, kilmat podbiegunowy, wegetacja 2-3 msce, zimy bardo ostre lata krotkie i chlodne(5-10^C) duze zachmurzenie ale dlugi dzien polarny, opady niewielkie ale ze wzgl a b male parowanie nadmiar wilgoci, gleby slabo wyksztalcone, roslinnosc to krzewinki o malych luskowatych lisciach, trawy, turzyce i sity, czasami skarlale drzewa.

---