Mgr Bogumiła Kaczmarek

Zespół Szkół W Ostrowie Wielkopolskim

ul. Kościuszki 5

PROPOZYCJE ĆWICZEŃ DLA DZIECI Z UPOŚLEDZENIEM W STOPNIU LEKKIM MAJĄCYCH TRUDNOŚCI W PISANIU I CZYTANIU.

Nabywanie przez dzieci umiejętności czytania i pisania jest podstawowym zadaniem edukacji w kształceniu specjalnym. Wynika to ze względu chociażby na znaczenie tych umiejętności w komunikowaniu się z otoczeniem, zdobywaniu informacji, a także jako warunek dalszej edukacji szkolnej. Dzieci upośledzone w stopniu lekkim , do których kieruję swoje propozycje ćwiczeń przejawiają specyficzne trudności w nauce.

Jaka jest istota umiejętności czytania? W literaturze pedagogicznej określa się ją najczęściej jako zdolność do tłumaczenia określonych znaków języka pisanego. Zrozumienie, że wszystkie "dźwięki" języka mówionego mają swoje oznaczenie graficzne, czyli literę, stanowi podstawę do opanowania umiejętności czytania. Stąd olbrzymie znaczenie dla ćwiczeń dotyczących percepcji wzrokowo-słuchowej / ich propozycje przedstawię w dalszej części opracowania./
W uproszczeniu, możemy wyróżnić trzy podstawowe elementy procesu czytania:

• znajomość znaków języka pisanego,

• umiejętność rozszyfrowania lub tłumaczenia tych znaków,

• zdolność ujmowania coraz większej liczby znaków graficznych.

Pisanie zaś, to przekazywanie informacji przy pomocy symboli graficznych.
Są to więc czynności złożone, w których biorą udział procesy orientacyjno-poznawcze, intelektualne, wykonawcze i emocjonalno-motywacyjne.
U dzieci upośledzonych umysłowo, problemy z czytaniem i pisaniem związane są głównie z :

• poziomem ich orientacji w otoczeniu,

• osłabieniem ciekawości poznawczej,

• zmniejszonym poczuciem bezpieczeństwa.

Pracując z dziećmi upośledzonymi w stopniu lekkim i umiarkowanym na oddziale szpitalnym dla dzieci przewlekle chorych ,stwierdzam ,że deficyty rozwojowe tych uczniów są tak różnorodne, iż mimo zorganizowania specyficznego procesu nauczania / w ramach kształcenia specjalnego prowadzonego w szkole/, nie wszyscy oni radzą sobie z opanowaniem podstawowych technik szkolnych w zakresie czytania i pisania.
Do takiego stwierdzenia upoważnia mnie obserwacja dużej liczby uczniów / na oddziale szpitalnym występuje częsta rotacja/ i analiza wyników badań psychologiczno-pedagogicznych tych uczniów.

Dlatego wskazane jest dodatkowe wspomaganie ich w postaci ćwiczeń , które mogą być prowadzone np. w ramach zajęć korekcyjno-kompensacyjnych.
Ćwiczenia te są tak ważne dla ucznia , ponieważ główną ich zaletą, jest indywidualna praca z uczniem lub małą grupą. Uwaga terapeuty koncentruje się na jednym dziecku, bez konieczności prowadzenia pracy wielopoziomowej, co ma miejsce najczęściej podczas lekcji kiedy swoją prace ,,dopasowujemy,, do indywidualnych zaleceń i deficytów całego zespołu klasowego.
Podstawą do prowadzenia tych ćwiczeń, staje się wstępna diagnoza trudności i nakreślenie planu pracy dla każdego ucznia indywidualnie. Gdy udałoby się realizować je w formie dodatkowych zajęć korekcyjno-kompensacyjnych to zyskujemy dodatkowy czas na ćwiczenia, których w klasie dawno się już nie robi, gdyż wymogi programowe są już o wiele większe.
A czasami trzeba wrócić do zagadnień podstawowych, jak np. usprawnianie analizatorów: wzrokowego, słuchowego, rozwijanie sprawności manualnej czy zapoznanie z literami alfabetu.
Różnorodność problemów, z jakimi spotykam się u trafiających na moje zajęcia w szpitalu, wymaga stosowania wielu metod pracy. Bardzo dobre jednak moim zdaniem efekty przynosi metoda 18 struktur wyrazowych, która opiera się na analizie sylabowo-głoskowej wyrazów w powiązaniu z ich budowa literową. Ma ona na celu nauczyć automatycznego nazywania kształtów tzw. fonogramów /kombinacji liter/ oraz stosowania liter w odpowiedniej kolejności.

Równie istotnym, co dobranie odpowiedniej metody dydaktycznej, wydaje mi się być kontakt emocjonalny z uczniem. Budzenie atmosfery życzliwości i zaufania. Wspólne przeżywanie nawet małych sukcesów, eliminowanie nieufności, wypracowanie metod współdziałania.
Bardzo ważnym elementem pracy rewalidacyjnej, jest nawiązanie współpracy z domem rodzinnym ucznia. Kontynuowanie ćwiczeń, zaproponowanych przez nauczyciela , zapewnia systematyczność i jednorodność oddziaływań, które, mam nadzieję ułatwiają uczniom opanowanie, trudnej sztuki czytania i pisania.

Zaproponowane przeze mnie ćwiczenia służą rewalidowaniu zaburzonych funkcji analizatora wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno -ruchowego , co w rezultacie powinno prowadzić do poprawy spostrzegania wzrokowego i słuchowego, koordynacji wzrokowo-ruchowej, słuchowo-ruchowej, percepcji i pamięci słuchu , ruchu i wzroku, które tak naprawdę determinują te trudności.

Ćwiczenia dla dzieci z trudnościami w pisaniu i czytaniu , są w rzeczywistości ćwiczeniami zaburzonej funkcji.

Bardzo istotne znaczenie ma przezwyciężenie niechęci dziecka do realizacji ćwiczeń , stąd potrzeba indywidualnego podejścia i dostosowania ćwiczeń do możliwości dziecka oraz stworzenia warunków do uzyskania sukcesu czyli poprawnego wykonania ćwiczenia. Dla tego w swojej propozycji umieściłam ćwiczenia o różnym stopniu trudności. Stosując wskazane ćwiczenia w zakresie trudności czytania i pisania należy jednak pamiętać o podstawowych zasadach ich realizacji :

• Generalnie obowiązuje zasada powolnego przechodzenia od zadań łatwiejszych do trudniejszych i od prostszych do bardziej złożonych, gdyż zbyt szybkie przejście do nowych problemów zniechęca dziecko do pracy.

• Należy utrwalać prawidłowe umiejętności i dążyć do likwidacji niekorzystnych nawyków w czytaniu i pisaniu.

• Czas trwania poszczególnych ćwiczeń musi być dostosowany do wydolności dziecka.

• W celu utrzymania aktywności dziecka na odpowiednim poziomie należy stosować różnorodne formy ćwiczeń, przeciwdziała to poczuciu znużenia. Ćwiczenia możemy uatrakcyjnić nadając im charakter zabawowy.

Rodzaje i typy opisanych ćwiczeń:

Przedstawiony przeze mnie zestaw ćwiczeń obejmuje cykl pracy z dzieckiem od zajęć wstępnych do prób pisania i czytania całych wyrazów.

Ćwiczenia są podzielone na:

• Ćwiczenia na materiale nieliterowym , które służą poprawianiu sprawności manualnej oraz analizie i syntezie wzrokowej i słuchowej.

• Ćwiczenia analizy dźwiękowej wyrazów.

• Ćwiczenia na materiale literowym , z uwzględnieniem ćwiczeń w czytaniu i pisaniu na sylabach.

• Ćwiczenia oparte na łańcuchach sylabowo -wyrazowych

• Ćwiczenia polegające na słuchowym i wzrokowym różnicowaniu wyrazów dźwiękowo i graficznie podobnych.

Możemy pominąć w swojej pracy pierwszy zestaw ćwiczeń, dotyczy to dzieci , które posiadają już pewne umiejętności z zakresu czytania i pisania, ale nawet u tych dzieci warto przeprowadzić chociażby kilka ćwiczeń analizy dźwiękowej wyrazów w celu zapoznania dziecka ze strukturą wyrazów , a prowadzącemu pozwoli to określić poziom umiejętności podopiecznego i odpowiednio dobrać dalsze ćwiczenia.

Przykłady ćwiczeń na materiale nieliterowym:

• Malowanie form falistych - w ćwiczeniu tym stawiamy przed dzieckiem zadanie tworzenia szlaku z połączonych form kolistych i łukowatych:

• mogą to być połączone łuki otwarte u góry lub u dołu np.

∪∪∪∪∪∪∪∪∪ ∩∩∩∩∩∩∩∩

• może to być łańcuch kształtów literopodobnych np.

ωωωωωωωωωωω ∝∝∝∝∝∝∝∝∝∝∝

• Malowanie dużych konturowych rysunków - dziecko wykonuje proste, okrężne ruchy lub faliste linie zamalowujące wyznaczone płaszczyzny. Rysunki muszą być duże , by dziecko nie musiało wykonywać drobnych ruchów. Rysunki konturowe mogą przedstawiać dowolne figury geometryczne lub kształty do nich zbliżone , które dzieci mogą samodzielnie odrysowywać. W dalszej części mogą to być szablony przedmiotów lub kształtów zwierząt.

Zwracamy uwagę na dokładność wypełnienia konturu, dobór

kształtu zależy od umiejętności dziecka na danym etapie.

• Malowanie suchym palcem na świeżo zamalowanym farbą klejową arkuszu papieru. Ścierając farbę z arkusza maluje kształty literopodobne.

• Dobieranie par jednakowych obrazków , z których jeden zaznaczony jest mniej czytelnie np. w formie wykropkowanej / ćwiczenie to można także realizowac na materiale literowym , gdzie uczeń kreśli literę po śladzie.

• Domina obrazkowe jako forma gry dydaktycznej dla kilkorga dzieci.

• Dobieranie części do całego obrazka - stopień trudności zależy m.in. od tego jaka część obrazka stanowi wycinek.

• Kończenie zaczętych rysunków np.

∝∝∝∝∝∝∝∝∝∝

Przykłady ćwiczeń z analizy dźwiękowej .

• Pierwsze ćwiczenie proponuje jako ćwiczenie łączące elementy z zakresu ćwiczeń na materiale bezliterowym i z analizą dźwiękową. Ćwiczenie polega na lepieniu z plasteliny kształtów liter przy jednoczesnym poznawaniu dźwięku danej głoski. W celu utrwalenia możemy poprosić dziecko po skończonym lepieniu , aby na podany dźwięk głoski wskazało prawidłowo na wykonaną literę.

• Rozpoznawanie układu przestrzennego odpowiadającego wystukanemu rytmowi. Kładziemy przed dzieckiem trzy szeregi klocków / wskazane by były w innym kolorze/. Następnie wystukujemy rytm w taki sposób, by dziecko nie widziało naszej ręki. Dziecko rozpoznaje układ do wystukanego rytmu. Przykładowe układy:

• Dziecko otrzymuje serię obrazków ze znanymi mu przedmiotami , następnie wybiera te obrazki , które przedstawiają przedmioty rozpoczynające się na głoskę R np. rower , radio , rura itp.

• Wypowiadanie nazw wyrazów w formie sylab i dopasowywanie liczby sylab do schematu np.:

Ry - ba

Sa - mo - lot

• Wybieranie obrazków, których nazwy kończą się na określoną głoskę np. lis, las, kos, nos, pas, pies, termos .

Przykłady ćwiczeń na materiale literowym.

• Poprzednie ćwiczenie bardzo dobrze przygotowuje do czytania wyrazów przy użyciu suwaków z powtarzającą się sylabą np.

• 
  
  
  
  
  

• Dobieranki literowo - obrazkowe - polegają na zestawieniu na jednej karcie różnych egzemplarzy danej litery i obrazków , które przedstawiają przedmioty o nazwach rozpoczynających się na odpowiednią głoskę.

• Dobieranie liter wielkich do małych / ewentualnie drukowanych i pisanych/. a A s S b B k K

• Segregowanie wyrazów - dziecko otrzymuje serie wyrazów / dla każdej litery/ , które ma posegregować na wyrazy z podaną głoską i te, które jej nie zawierają np. z h

Hałas, hełm, handel, huk

Dziecko, talerz , chleb

• Czytanie i wypowiadanie sylab typu : cia sia nia zia dzia

cie sie nie zie dzie

cio sio nio zio dzio

• Pisanie wyrazów poprzedzone zapisaniem rozpoznanej w nich spółgłoski lub określonej czystki- celem tego ćwiczenia jest opanowanie przez dziecko poprawnego pisania wyrazów zawierających spółgłoskę , którą dziecko często opuszcza lub myli z inną: W czasie ćwiczeń pisania wyrazów dziecko ma przed sobą kartonik, na którym jest napisana dana sylaba:

Sza - fa

Sza - lik

Sza- ta

Ćwiczenia oparte na łańcuchach sylabowo -wyrazowych i literowych.

Łańcuchy sylabowo-wyrazowe składają się z szeregu sylab oddzielonych od siebie myślnikami .tworzą wyrazy częściowo nakładające się na siebie. Ćwiczenia te polegają głownie na tym ,że ostatnia sylaba danego słowa jest jednocześnie pierwszą sylabą wyrazu następnego . w łańcuchach literowych częścią wspólną dla dwóch słów jest litera /głoska/ , a nie sylaba. Łańcuchy literowe stosujemy głównie w wyrazach jednosylabowych.

• Przykład łańcucha sylabowo -literowego

pa - ra -

da

-ni -

na

- ro -

dy

-le - ma -

ty

-tu-

ły

-si-na

W załączeniu karta pracy dla ucznia.

• Przykład łańcucha literowego:

m ó z

g

a r

b

a r

k

a s

k

a r

p

o r

t

a r g

Są to ćwiczenia , które stosujemy u dzieci posiadających już podstawy pisania i czytania. Mogą to być na przykład pierwsze ćwiczenia służące rozwijaniu umiejętności pisania ze słuchu lub doskonalenia czytania sylabami.

Ćwiczenia polegające na słuchowym i wzrokowym różnicowaniu wyrazów dźwiękowo i graficznie podobnych.

Ćwiczenie te wykonywane są w dwóch wersjach : słuchowej i wzrokowej i polegają na uporządkowanym zestawieniu par wyrazów, które różnią się od siebie tylko jednym elementem. Różniąca literę / głoskę / dobieramy z liter graficznie podobnych , z których wyodrębnieniem dziecko ma kłopoty.

Reedukator odczytuje wyrazy kilkakrotnie zmieniając ich kolejność, następnie dziecko zaznacza na kolorowo różniące wyrazy głoski.

Przykładowy zestaw:

m	n		m	n
ku-my ta-my mo-że	ku-ny ta-ny no-że			ra-ma to-my da-my	ra -na to-ny da-ny

Głównym ich celem jest ćwiczenie poprawnej analizy słuchowej i wzrokowej bardzo podobnych do siebie wyrazów o określonej strukturze oraz wzrokowe i słuchowe różnicowanie znaków graficznych i dźwięków mowy, z których wyodrębnieniem i odróżnianiem dziecko ma kłopoty.

Opisane przykłady ćwiczeń są tylko propozycją , którą można indywidualnie modyfikować. Jest to moje spojrzenie z pozycji nauczyciela pracującego w grupie szpitalnej. Niejednokrotnie jestem przez dłuższy okres czasu jedynym reedukatorem wszystkich dysfunkcji dziecka, muszę być jego pedagogiem , psychologiem i logopedą. Dlatego jak wspomniałam wcześniej bardzo istotna jest prawidłowa diagnoza pedagogiczno-psychologiczna zaburzeń , której muszę na wstępie dokonać. Bardzo często zaburzeniom w zakresie czytania i pisania towarzyszą zaburzenia prawidłowej artykulacji , stąd warto przed rozpoczęciem właściwych ćwiczeń w ramach zajęć wprowadzających przeprowadzić kilka ćwiczeń o charakterze logopedycznym. W załączeniu przedstawiam taki przykładowy zestaw. Na koniec warto jeszcze pamiętać o podstawowej zasadzie , można pominąć ćwiczenia na materiale bezliterowym w przypadku , gdy dziecko opanowało podstawy znajomości liter, ale zawsze przeprowadzamy ćwiczenia z analizy dźwiękowej.

Opracowała : Bogumiła Kaczmarek

W oparciu o :

• ,, Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu,, Teresa Gąsowska , Zofia Pietrzak- Stepkowska WSiP 1984

• ,, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu , metoda 18 struktur wyrazowych”. Warszawa 1994 E. Kujawa , M. Kurzyna

• własne zestawy ćwiczeń do programu nauczania dla szpitalnego zespołu edukacyjno-terapeutycznego ,,Odkrywamy świat wokół nas,,

Indywidualna karta pracy ucznia- łańcuchy wyrazowo-sylabowe i literowe.

Zestaw sylaby w jeden ciąg tak, aby każde dwie sąsiadujące ze sobą tworzyły nowy wyraz:

Wzór

*

*

*

**

*

MA

SU

TA

RA

MA

sza

ma-

ra -

sło -

la -

ta -

?

nek

no

tar

ga

ki

so

nek

ra

wa

ka

tar

ga

no

ki

ta

---