Ekspansja kolonialna
Przyczyny
Podłoże demograficzne i gospodarcze :
*wzrost liczby ludności w Europie (pocz. 200 mln, kon. 423 mln)
problem przeludnienia doprowadził do emigracji w mniej zaludnione ziemie na innych kontynentach
*przemysł potrzebował tanich surowców do produkcji i rynków zbytu, bogate w cenne surowce posiadłości na innych kont dobrze pełniły tę rolę
*postęp militarny Europejczyków (mogli pokonać nawet większą armię tubylców ale źle uzbrojoną)
*prestiż
*idea posłannictwa Europejczyków ' Cywilizacja dzikusów '
Imperium kolonialne
Największe posiadłości miała Anglia. Za nią Francja i Rosja oraz Holandia, Belgia i Włochy. Hiszpania i Portugalia były pogrążone w kryzysie. Także Japonia oderwała się od izolacji ze światem i dzięki reformom przeprowadzonym przez cesarza Mutsuhito umożliwiły rozwój gosp i unowocześnienie kraju. Dzięki wygranej wojnie z Chinami Japonia zdobyła Koreę która stała się jej kolonią.
Imperium chińskie przezywało powazny kryzys. Zacofane państwo nie mogło poradzić sobie z napływami ludności europejskiej, narzucono Chinom niekorzystne ustawy gospodarcze oraz odrzucenie polityki izolacji.
Kraje zamieszkiwane w większości przez emigrantów (Australia, Kanada) miały autonomię i stopniowo uniezależniały się od metropolii. Istotne spr jednak podejmowali europejscy doradcy. A często władzę w koloniach sprawwali bezpośrednio przysłani z metropolii gubernatorzy PROTEKTORAT.
Stosunek do ludności tubylczej :
Administracja kolonialna zakazywała narbażyńskich obyczajów i prowadzenia wojen plemiennych. Budowano linie kolejowe, pojawiały się szkoły. Głównym celem metropolii było zdobycie jak największych korzyści z kolonii. Tubylcy musieli płacić podatki, byli wykorzystywali w pracach rzemieślniczych, nieuczciwość urzędników pogarszała syt. Możliwość sprzeciwu była znikoma, a bunty tłumione.
Jednakże nie zawsze utrzymywanie kolonii było korzystne dla metropolii. Często bywało tak, że do kolonii trzeba było dopłacać. (rywalizacja państw, zwyry wyzwoleńcze, utrzymanie armii i administracji)
Europejczycy szybko doszli do wniosku że korzystniejsza byłaby produkcja na miejscu niż eksport do kolonii. W rezultacie tanie wyroby, wytwarzane w kolniach, wkrótce stały się konkurencją dla europejskiego przemysłu.
Likwidacja czarnego niewolnictwa.
W 1807r parlament angielski (i poparcie kongresu wiedeńskiego) uchwalił akt o zniesieniu handlu niewolnikami, chociaż niewolnictwa w koloniach nie zlikwidowano. W następnych latach Francja, Hiszpania i Portugalnia zakazały handlu niewolnikami
1834r Anglia zniosła niewolnictwo na swoich koloniach
1848r Francja
1861-65 USA (wojna secesyjna) Południe
1876r Turcja (lecz w krajach muzułmań. niewolnictwo utrzymywało się jeszcze przez dłuższy czas)
1888r Brazylia
Nie mniej jednak stosunki między tubylcami a kolonistami europejskimi często przypominały stosunki między niewolnikiem a panem.
Rywalizacja o kolonie
W Afryce o wpływy w Egipcie zmagali się Anglicy i Francuzi, gdzie sukces odniosła Anglia.
O wpływy w Tunezji zmagali się Francuzi i Włosi. Kolonizacja Afryki Południowej przez Anglików wywołała opór Burów (osadnicy holenderscy) W 1899-1902 doszło do wojny.
Korona Brytyjska vs. Burskie republiki Transwal oraz Orania. Anglia zwyciężyła w wojnach burskich !
W Azji Śr o wpływy w Afganistanie, Persji i Tybecie rywalizowała Rosja z Anglią.
Na Dalekim Wschodzie Rosja z Japonia. Rywalizacja ta doprowadziła do wojny 1904-1905.Rosja musiała pogodzić się z dominacją Japonii w Mandżurii i na Półwyspie Koreańskim.
Najbardziej jednak niezadowoleni byli Niemcy, stanowili dużą potęgę gosp i militarną, jednakże zdobyli tylko niewielkie terytoria pozbawione cennych surówców. Zainteresowani byli Anglią i jej imperium kolonialnym.
W 1882r przymierze NIEMCY, AUSTRO-WĘGRY, WŁOCHY Trójprzymierze (państwa gwarantowały sobie pomoc w czasie wojny) przeciwko FRANCJI i ROSJI. Lecz po pewnym czasie układ ten nie sprawdził się.
Polityka Nimiec niepokoiła pozostałe państwa. Anglia i Francja postanowiły zawrzeć układ regulujący stosunki między tymi państwami. W 1907r Anglia zawarła podobny układ z Rosją TRÓJPOROZUMIENIE lub ENTENTA.
W rezultacie ukształtowały się w Europie dwa potężne bloki militarne - Niemcy i Austro-Węgry oraz Ententa. Stosunki między nimi stawały się coraz bardziej napięte, gdyż głównym podłożem konfliktu był spór o kolonie.
POLSKIE POWSTANIE NARODOWOWYZWOLEŃCZE w XIXw.
Syt. Społeczeństwa polskiego po 1815r.
W latach 1815-1864 nasiliły się powstania i spiski przeciwko zaborcom. Przyczyną był romantyczny styl zycia, związana z nim tajemniczość, a przede wszystkim pogarszająca się syt polityczna narodu polskiego.
Mimo że dochodziło do kolejnych rozbiorów to niektóre postanowienia dawały nadzieję.
*ludność polska będzie mogła posiadać 'instytucje zapewniające utrzymanie jej narodowości'
*prawo posiadania i nabywania dóbr
*prawo żeglugii
*prawo wymiany handlowej
Królestwo Polskie znowu pojawiło się na mapach choć tym razem w unii z Rosją.
Car Aleksander I nadał Królestwie liberalną konstytucję, istniał sejm, armia polska, rozwijało się szkolnictwo, językiem urzędowym był polski
Nadzieje Polaków nie zostały zrealizowane. Prusy i Austria wcieliły ziemie jako prowincje. W niepodległej Rzeczypospolitej Krakowskiej władze i tak sprawowali rezydenci państw zab.W Królestwie Polskim władzę sprawował Konstanty Pawłowicz, któtry często łamał konstytucję. Za panowania zaś cara Mikołaja I nasiliła się tendencja do ograniczania autonomii Królestwa.
Dochodziło między ludnością polską do tajnych spisków.
Powstanie listopadowe.
W 1828r w Warszawie zawiązano spisek, który w nocy z 29 na 30 listopada 1830r w Warszawie wszczęły powstanie. Wystąpienie było źle przygotowane, ale zostało entuzjastycznie przyjęte. Oddziały ros pod dow. Księcia Konstantego wycofały się z miasta i skierowały do Rosji.
3 grudnia uformował się Rząd Tymczasowy. Jugosławia poszukiwała kompromisu z Rosją, ta z kolei chciała bezwarunkowej kapitulacji. 25 stycznia 1831r sejm uchwalił detronizację Mikołaja I co oznaczała wojnę Polski z Rosją.
Wygrane bitwy Polaków pod Stoczkiem, Wawrem (Dobrem, Białołęką)
25 lutego 1831r bitwa pod Grochowem - najważniejsza bitwa, mimo silnego oporu Polaków, na skutek dwukrotnej przewagi wroga musieli się wycofać.
Rojsa oczekując na przybycie posiłków nie zdecydowała się na podbicie stolicy. Wojska polskie odnosiły wiele zwycięstw Dębe Wielkie, Iganie, lecz odniosłu klęskę w maju pod Ostrołęką.
8 września 1831r Warszawa skapitulowała. W październiku oddziały polskie przekroczyły Prusy tam zostali rozbrojeni, skazano ich do więzenia lub cieżkie roboty, ich majątki skomfiskowano
W 1832r car ogłosił Statut organiczny (podst nowego ustroju Królestwa Polskiego)
Polska armia i sejm zniesione, administracja, język pol jako urzędowy, odrębny skarb, Bank Polski utrzymany.
Ok 11 tys oficerów itp udało się na emigrację m.in. do Francji
Ruchy niepodległościowe 1831-63.
Na emigracji rodziły się kolejne spisku. Wybuch kolejnego powstania zaplanowano na luty 1846r (zabór pruski, austriacki i Rzeczypospolita Krakowska, później zabór ros.) Jednakże plany spiskowców były znane przez pruską i austriacką policję, karą był areszt.
W Galicji przeciwko powstańcom wystąpiło wojsko austriacke, a nawet polscy chłopi. Austriacka arministracja namawiała chłopów do rabowania szlachty, mordowano mieszkańców dworów itp. Rabacja galicyjska TARNOWSKIE, NOWOSĄDECKIE i część JASIELSKIEGO. Przywódcą był Jakub Szela. Administracja austriacka po pewnym czasie przerażona rozmiarami rabacji, stłumiła chłopski bunt.
W lutym 1846r powstańcy opanowali Kraków, utworzyli Rząd Narodowy. Wydał on manifest namawiający do walki, zniesienie przyw stanowych i wprowadzenie równości wb prawa. Chłopom zniesienie pańszczyzny i nadanie ziemi na własność. Jednakże powstańcy zostali wyparci do Prus.
Następnie doszło do przyłączenia Rzeczypospolitej Krakowskiej do Austrii. Było waznym ośrodkiem kulturowym, na UJ wprowadzono j. Niemiecki jako wykładowy.
W 1848r w okresie Wiosny Ludów powołano Komitety Narodowe w zaborze pruskim i austriackim. Starano się utworzyć wojsko. Władze zaborcze dopóki walczyły z rewolucją były skłonne do ustępst, jednakże gdy rewolucje zostały stłumione przeciwko ludności polskiej skierowano wojko. Komitety Narodowe rozwiązan, a oddziały wojskowe rozbrojone
d
Powstanie styczniowe.
Klęska Rosji w wojnie z Turcją 1853-56r dowiodła zacofanie armii, słabość oraz uświadomiła wprowadzenie reform. W politce nastąpiła tzn. odwilż 1856-60 :
*rozluźnienie cenzury
*ożywiła się polityka
*w Warszawie wybuchały demonstracje, chcące przywrócenia autonomii Królestwu
Rosja w 1861r wprowadziła stan wojnny. 8 kwietnia 1861r Rosjanie zabili 100 manifestujących na placu Zamkowym w Warszawie oraz rozgromili świątynie (Św. Przymierze rozwiązane).
Samorzutnie powstawały kółka spiskowe.
Biali - chceli pokojowych manifestacji, działań dyplomatycznych, pomocy zachodnich cesarstw (zamożna szlachta i mieszczaństwo)
Czerwoni - chceli powstania (uboższa ludność mieszczańska, część szlachty)
W 1862r Czerwoni utworzyli Komitet Centralny Narodu (ok 20 tys zaprzysiężonych)
własna administracja, policja, ściąganie podatko od ludności. Wszystko było tajne, istniało podziemne państwo polskie. Na to wladze rosyjskie zooranizowały tzn. BRANKĘ z 15 na 16 stycznia w Warszawie (pobór do wojska rosyjskiego, wg list imiennych) wydana przez Wielopolskiego.
Komitet Centralny Narodu wyznaczył wybuch powstania na 22 stycznia 1863r . Przekształcił się w Rząd Narodowy i ogłosił manifest :
*wezwanie do walki
*zniesienie pańszczyzny
*ziemia dla chłopów na własność
*przydział gruntów bezrolnym z dóbr narodowych pod warunkiem udziału w walce.
Jednakże to nie przyniosło oczekiwanych skutków. Car wydał ukaz nadaniu chłopom ziemi bez udziału w walce (3marca). Mimo że Biali przyłączyli się do powstania, to brak broni, przewaga liczebna wroga i uwięzienie Traugutta (kwiecień) doprowadziła do końca walk zimą 1864r.
Bilans powstań.
Powstania były jedynie sprzeciwem przeciwko polityce zaborców. Mała liczba powstańców polskich doprowadziła, że Żadne z powstania nie miało szans na zwycięstwo. Powstania dały jedynie pretekst państwom zaborczym do usunięcia autonomi Królestwa.
Wiele wartościowych ludzi ginęło lub zostało zsyłanych na Syberię, udawało się na emigrację.
Jednakże ukształtowała się polska świadomość narodowa. Powstania były również ważne dla Litwy i Białorusi, które poparły Polaków, jak i również przyspieszyły proces odrodzenia narodowego.
Stany Zjednoczone Ameryki w XIXw i na początku Xxw
Problemy społ-gosp. Rozwój terytorialny
Stany Zjednoczone utrorzone z 13 kolonii angielskich nie były jednorodne pod względem gospodarczym i ustrojowym. Zachowal się podział na stany uprzemysłowione na północy i rolnicze na południu.
Nadal trwały spory dotyczące urtoju państwa. Federaliści sprzeciwiali się uniezależnieniu się stanów i zunawali, że tylko władza wykonawcza może zapewnić krajowi rozwój, antyfederaliści domagali się nadania stanom szerokiem autonomii.
Wydanie przez prezydenta Jeffersona zakazu handlu z Anglią i Francją (Anglia nie dopuszczała statków amerykańskich do Francji) doprowadziło do kryzysu gospodarczego.
Popieranie przez Brytyjczyków buntów Indian doprowadziło do wojny 1812r, gdzie celem było opanowanie Kanady przez Stany Zjednoczone. Wojna nie zakończyła się korzystnie dla Stanów ale na mocy pokoju paryskiego gwarantował terytorium od Atlantyku po Missisipi.
Nabytki terytorialne :
od Napoleona LUIZJANA
od Wielkiej Brytanii PÓŁNOCNA DAKOTA
od Hiszpanii FLORYDA
od Rosji ALASKA
Wojny z Indianami :
Podczas zajmowania terenów biali osadnicy wykorzystywali walki między plemionami by odebrać ziemię. Często plemiona nie mogły się porozumieć ze względu na inny język. Wykorzystując ten fakt Rząd Amerykański utworzył specjalny rząd negocjujący spr ziem z Indianami. Podstępami wydzierano Indianom terytoria. Dopiero po pewnym czasie z incjatywy Czejenów i Siuksów (przyw. Siedzący Byk, Szalony Koń), Indianie rozpoczeli współną walkę o terytoria.
W bitwie pod LITTLE BIGHORN 1876r pokonali wojska gen Georga Custera, lecz zwycięstwo przyszło zbyt późno gdyż już większość Indian została osadzona w rezerwatach.
Wojna z Meksykiem :
Osadnicy amerykańscy w Teksasie wykorzystując problemu wew Meksyku starali się o przyłączenie Teksasu do Stanów. Doszło do konfliktu pomiędzy tymi państwami który zakończył się pokojem w Guadelupe-Hidalgo : TEKSAS, KALIFORNIA, NOWY MEKSYK, granica wzdłuż rzeki Rio Grande.
Coraz bardziej widoczne były róznice między północą a południem. Na północy rozwijał się przede wszystkim przemysł (wynalazk, złoża złota w Kalifornii)
Na południu nadal dominowała wielka własność ziemska, której siłą byli czarni niewolnicy.
To doprowadziło do rozwoju ABOLICJONIZMU - wystąpienia przeciwko niewolnictwu.
Wojna secesyjna
Zaostrzyła się walka między republikanami na północy a demokratami na południu. W 1860r prezydentem stał się Abraham Lincol (Północ Republikanie) w odpowiedzi na to w 1861r Południe utworzyło konfederację ze stolicą w Richmond i prezydentem Jeffersonem Davisem. Doszło do ataku na Fort Sumter w Kalifornii.
Południowcy - konfederanci nie uzyskali pomycy od Francji i Angli.
Lincoln nie mogąc uzyskać przewagi wydał w 1862r dwie ustawy :
*ustawa o osadnictwie (możliwość dla obywatela zasiedlenia ziemi 60ha po niewielkiej opłacie)
*ustawa zniesienia niewolnictwa
W 1863r wojska Północne (dow Ulysses Grant) odniosły zwycięstwo pod VICKSBURGIEM oraz pod GETTYSBURGIEM. Jednakże do decydującego starcia doszło rok poźniej gdy Republikanie oblegli Richmond. W 1865r w Appomattox gen Lee dow. Wojskami Konfederacji podpisał akr kapitulacji.
Skutki
*zginęło ponad 600 tys ludzi, ok 1mln zostało rannych
*zniszczenia kraju
*zmiana struktury społecznej przez wyzwolenie niewolników (zmalało znaczenie właścicieli ziemskich z Południa, wzrosła rola burżuazji na Północy) Próbowano wskrzesić niewolnictwo wydając ustawy o włóczęgostwie i czarne kodeksy-pozwalały na skazywanie Murzynów na przymusową pracę. W 1865r org Ku-Klux-Klan mająca zwalczać róznouprawnienie Mózynów
*zanik kultury południa, napływ kultury z Europy
Stany Zjednoczone dość szybko podniosły się po wojnie secesyjnej. Doszło do wzrostu liczby ludności, dzieki emigracji z Europy i Azji. Powstawały gospodarstwa, wzrosła produkcja przemysłowa i długość linii kolejowych (podst środek komunikacji) W 1823r doktryna Monronego - nieingerowanie USA w spr państw europejskich i na odwót.
Ekspansja kolonialna : w kierunku Pacyfiku i Azji terytorium Ameryki Łacińskiej i Południowej Hawaje Kuba Filipiny i wyspa Guan (od Francji) pas ziemi panamskiej na którym wybudowano kanał, który skrócił żeglugę między wschodem a zachodem Ameryk Japonia
WIOSNA LUDÓW. ROZWÓJ PARLAMENTARYZMU.
Europa po wojnach napoleońskich.
Władzę we Francji przejął Ludwik XVIII ale nie zdecydował się jednak na przywrócenie absolutyzmu. Podpisał kartę konstytucyjną (równość wszystkich obywateli wb prawa, swoboda sumienia i wyznania, dwuizbowy parlament)
Próba przywrócenia monarchii absolutnej, podjęta przez Karola X doprowadziła do rozruchów w Paryżu 27-29 lipca 1830r (rew. Lipcowa) Karol X abdykował się, królem został Ludwik Filip.
Wiadomość o rewolicji lipcowej dotarła do Belgii i w lipcu w 1830r wybuchły w Brukseli rozruchy. Belgia zerwała umie z Holandią i uzyskała niepodległość.
W Anglii przeprowadzono ref wyborczą w 1832r.
W innych państwach eur panował system monarchii absolutnej.
Ruchy rewolucyjne 1848-1849r
22 lutego 1848 w Paryżu doszło do rewolucji lutowej przeciwko monarchii. Król abdykował się. Francja powróciła do ustroju republikańskiego (wł. ustaw. Jednoizbowy parlament, prezydent - Ludwik Napoleon Bonaparte)
Te wydarzenia doprowadziły również wybuchy powstań m.in. w Berlinie i Wiedniu. Wystąpień nie było jedynie w Anglii i Rosji. Wydarzenia te - WIOSNA LUDÓW uświadomiły monarchom, że reformy ustr pol są konieczne.
Rozwój parlamentaryzmu.
Król Prus - Fryderyk Winhelm IV ogłosił konstytucję w 1850r. (parlament dwuizbowy)
Cesarz Austrii - Franciszek Józef I ogłosił konstytucję w 1861r. (wyb do parlamentu miały charakter kurialny, system zapewnił przewagę wyborcom zamożnym)
W Anglii dokonano reformy prawa wyborczego, obniżając cenzus majątkowy
Ostoją absolutyzmu była Rosja. Lecz w 1904r pod wpływem niepowodzeń w trwającej wojnie z Japonią, doszło do niezadowolenia społecznego. 22 stycznia 1905r (krwawa niedziela) wojsko rozgromiło wielką demonstrację robotniczą w Petersburgu. W całym państwie doszlo do strajków i powstań. Car Mikołaj II musiał ogłosił manifest konstytucyjny, a w 1906r zebrałs ię pierwszy parlament rosyjski (Duma)
Cesarstwo Napoleona III we Francji.
Od nowego ustroju republikańskiego we Francji wiązano wiele nadziei, jednakże parlament pograżył się w sporach partyjnych, wśród ludności wiejskiej wciąż istniaj sentyment do monarchii. W 1851r L.N.Bonaparte rozwiązał parlament, aresztował przywódców urgupowań politycznych i objął władzę dyktatorską. W 1852r przywrócił cesarstwo koronował się na Napoleona III. Jego siłą była armia, policja i rozbudowana administracja, ale także rozwój gosp.
W 1870r wypowiedział wojnę Prusom. Wojna 70-71 zakończyła się upokarzającą klęską Francji. Na mocy pokoju w Wersalu utracili Alzację i część Lotaryngii oraz zapłacić ogromną kontybucję (5miliardów franków w złocie) Napoleon III dostał się do niewoli, zdetronizowano w Paryżu dynastię Bonapartów i przywrócono republikę.
Problemy narodowościowe w Europie.
*Antysemityzm - pocz. 1879r. Gdy w Niemczech powstała Liga Antysemicka. Niechęć do Żydów, usunięcie ich ze swoich krajów. Syjoniści z kolei dążyli do stworzenia państwa żydowskiego w Palestynie.
*Irlandia uzyskała w 1912r autonomię, jednakże nie do końca zadowoliło to działaczy irlandzkich. Dopiero w 1916 Irlandczycy pod nieobecność wojsk brytyjskich ogłosili niepodległość.
*Zaczęła budzić się świadomość narodowa m.in. wśród Finów, Łotyszów, Estończyków, Litwinów czy Ukrainców. Nie chceli się zgadzać na narzucane im reguły
Państwo Habsburgów skadało się z Niemców, Węgrów, Czechów, Słowaków, Polaków, Ukraińców, Chorwatów, Serbów i przed. Innych narodów. Świadomość narodowa zaczęła się nasilać w okresie Wiosny Ludów, doszło do reformy państwa. W 1868r monarchia została podzielona na - austriacką i niemiecką. Austro-Węgry. (cesarz austricki, król węgierski, wojsko, polityka zag. Finanse) Inny mieli ustrój wew. parlament i rząd.
*Narastały konflikty na Bałkanach. Powstanie niepodległej Grecji w 1829r zapoczątkowało upadek panowania tureckiego na Bałkanach. Niepodległość uzyskały również Rumunia, Czarnogóra, Seribia, Bułgaria i Albania. W wyniku wojny bałkańskiej 1912-1913r Turcja została niemal całkiem odsunięta z kontynentu eur. W drugiej wojnie bałkańskiej (chodziło o podział łupów) między Bułgarią a Serbią, Grecją, Rumunią i Turcją, wielkie zwycięstwo zdobyła Serbia, która została od tej pory nazwana Piemontem Bałkanów.