Edukacja prośrodowiskowa instrumentem ochrony środowiska i wdrażania idei zrównoważonego rozwoju
Andrzej Wieczorek
Instytut Chemii i Podstaw Ochrony Środowiska, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Al. Piastów 42, 71-065 Szczecin
Wstęp
Hasło "ochrona środowiska", będące współcześnie jednym z wyznaczników działania dla społeczności wielu krajów, w szczególności tych najbardziej rozwiniętych, jeszcze ćwierć wieku temu było mało komu znane. Jego tryumfalny pochód zainicjowały narastające i uwidaczniające się problemy środowiskowe. Zatrute wody, ginące lasy, skażona żywność i różne choroby związane ze złym stanem przyrody coraz częściej zwracały na siebie uwagę nie tylko wąskich gron specjalistów, ale i zwykłych ludzi. Hasło podchwyciły media, biznes oraz rządy i każde, na swój sposób, uczyniły z niego narzędzie swego działania. Tej fali nie oprała się też nauka i edukacja. Wymieniony wyżej termin zagościł na stałe w nazwach wielu jednostek dydaktycznych i badawczych, nazwach przedmiotów, stał się celem badań i kształcenia. Czy te działania były i są rzeczywiście potrzebne społeczeństwom, czy przynoszą wymierne korzyści dla środowiska życia człowieka, czy też są szczytnymi, choć niepraktycznymi poczynaniami? Jakie miejsce w tym zestawie działań zajmuje edukacja? Odpowiedź na te pytania nie jest łatwa, a tym bardziej jednoznaczna. Jednakowoż w dalszej części tekstu zostanie podjęta próba udzielenia odpowiedzi na pytanie o rolę edukacji w realizacji zadania pod tytułem ochrona środowiska, w szczególności w odniesieniu do Polski.
Rys historyczno-prawny
Potrzeba ochrony przyrody dostrzegana była już w starożytności. Jej wyrazem są dawne akty prawne, w szczególności edykty ówczesnych władców i możnych. Przykładowymi uregulowaniami mogą być ograniczone prawa do korzystania z lasów i ich zasobów, w tym do polowań, do połowu ryb i im podobne. Ochrona prawna we współczesnym wymiarze pojawia się w wieku IX. Pierwszy rezerwat przyrody został utworzony w Danii w roku 1805, w 1872 utworzono słynny park Yellowstone w USA, a 1909 roku parki Abisko i Sarek w Szwecji. W 1948 roku na kongresie w Fontainebleau we Francji powołano do życia International Union for the Protection of Nature (IUPN) [IUCN 1956]. W 1956 roku organizacja ta przyjęła nazwę Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (ang. International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, w skrócie IUCN), a w 1990 World Conservation Union, używaną wspólnie z tą pierwszą. Od marca 2008 ponownie używana jest wyłącznie nazwa Union for Conservation of Nature and Natural Resources [IUCN 1956]. Na kongresie w Fontainebleau w 1948 roku po raz pierwszy użyto też terminu Environmental Education. Od 1956 roku pojęcia tego zaczęto używać w Wielkiej Brytanii [Palmer 1998]. Polska nie pozostawała w tych działaniach w tyle. Pierwsze odnotowane akty chroniące przyrodę datowane są na czasy Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły (XIV i XV w.). W 1919 r. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego powołał Tymczasową Państwową Komisją Ochrony Przyrody, przekształconą rozporządzeniem Rady Ministrów z roku 1925 w Państwową Radę Ochrony Przyrody. W 1934 roku ukazała się pierwsza ustawa o ochronie przyrody, a po wojnie 7 kwietnia 1949 r. Sejm PRL uchwalił nową ustawę o ochronie przyrody. Obecnie obowiązuje ustawa z 2004 roku (Dz. U. nr 92, poz. 880). W Polsce równolegle działają odrębne przepisy chroniące środowisko, w tym akt podstawowy Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2001 nr 62 poz. 627 ). Do wcześniej wydanych, już historycznych aktów należą: Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz.U. 1980 nr 3 poz. 6 ), konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, sporządzona w Helsinkach 22 marca 1974 r. (Dz.U. 1980 nr 18 poz. 64 ), Ustawa z dnia 30 maja 1962 r. - Prawo wodne. (Dz.U. 1962 nr 34 poz. 158). Łączna liczba aktów prawnych zawierających elementy ochrony Przyrody i środowiska jest olbrzymia i liczy około 550. Portal ekologia.pl [Ekologia] wymienia ich 569. Wśród informacji o historii ochrony przyrody i środowiska w Polsce nie sposób pominąć powołanej w 1928 roku i działającej po dzień dzisiejszy Ligi Ochrony Przyrody.
Ochrona przyrody, a ochrona środowiska
W krajowym prawodawstwie obie sfery działalności regulowane są przez równolegle wydawane przepisy. W praktyce, w naturalny sposób, te dwie dziedziny aktywności często przeplatają się i trudno nawet specjalistom zakwalifikować czy podejmowane w danej chwili działania są nakierowane na ochronę przyrody, czy też środowiska. Analizując zapisy definicyjne w ustawach: Ustawa o ochronie przyrody i Prawo ochrony środowiska oraz określony w nich zakres regulacji można zauważyć, że ochrona przyrody postrzegana jest tam jako działanie ogólnoludzkie, stosunkowo słabo powiązanym z aktywnością społeczno-gospodarczą. Jego podstawowe cele to - ochrona przyrody jako takiej. Wymownym argumentem może być tutaj zestawienie sposobów realizacji celów ochrony przyrody zamieszczone w artykule 3 ustawy (ust. 1-6), np.: 2) obejmowanie zasobów, tworów i składników przyrody formami ochrony
przyrody; 5) prowadzenie działalności edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej w dziedzinie
ochrony przyrody. Ochrona środowiska za to postrzegana jest bardziej z punktu widzenia zagrożeń dla środowiska generowanych przez wspomnianą aktywność ludzką. Wiele uregulowań w tej sferze dotyczy zagadnień, o charakterze nieprzyrodniczym, będących konkretnymi działaniami, np.: oczyszczanie ścieków czy też gazów, gospodarka odpadowa itp.
Instrumenty ochrony środowiska
Zdefiniowane i zapisane w ustawach i innych aktach prawnych działania mające na celu ochronę środowiska, w tym poprzez zrównoważony rozwój, realizowane są z wykorzystaniem dostępnych narzędzi (instrumentów) o bardzo różny charakterze. Można tutaj wymienić trzy ich podstawowe grupy: instrumenty prawne, ekonomiczne i techniczne. Przy takim podziale grupa środków technicznych jest pojemna i mieści również środki o charakterze biologiczno-technicznym oraz typowo przyrodniczym, jak przesiedlanie czy reintrodukcja gatunków. Coraz wyraźniej zaczyna też być widoczna czwarta grupa instrumentów o charakterze społeczno-politycznym. Waga tych ostatnich rośnie w związku z coraz powszechniejszym promowaniem i podejmowanymi próbami realizacji idei zrównoważonego rozwoju. Wśród nich poczesną rolę zajmuje edukacja. Nie zawsze tak było. Od samego zarania działań jedynie środki techniczne pełnią nieustannie tę samą rolę, choć w coraz doskonalszy sposób. Wraz rozwojem nauki, techniki i technologii stają się coraz doskonalsze. Są one jednakże środkami o charakterze typowo wykonawczym, będącymi w dyspozycji przedsiębiorstw przemysłowych i podobnych instytucji, a nie rządów czy też samorządów. Polityka krajowa i regionalna w minionym wieku była realizowana i jest realizowana współcześnie przy pomocy środków z pozostałych grup. W ostatniej tercji minionego wieku obowiązywała zasada command-and-control (nakazuj i kontroluj). Rządy wydawały przepisy, po obowiązujące techniki i technologie włącznie, i poprzez własne lub zależne agendy kontrolowały ich wykonywanie. Ten rodzaj podejścia jest bardzo zaawansowany wiekowo, jako że był spotykany już 4000 lat wcześniej w kodeksie Hammurabiego [Dietz, Stern 2002]. W minionych dwudziestu latach podejmowano próby realizacji polityki środowiskowej z wykorzystaniem mechanizmów rynkowych. W miejsce szczegółowych, sztywnych przepisów rząd wprowadzał limity oraz opłaty za korzystanie ze środowiska i jego zanieczyszczanie, a wybór konkretnych sposobów realizacji celów pozostawiał rynkowi. U podstaw leżało założenie, że przedsiębiorcy lepiej niż odległy dosłownie i w przenośni rząd wiedzą, jak najlepiej wykorzystać posiadane środki. Jedną z najszerzej znanych strategii rynkowych są zbywalne pozwolenia środowiskowe. Ich przykładem mogą być szeroko komentowane w ostatnim czasie unijne limity na emisję dwutlenku węgla. Niezależnie od tych dwu starszych koncepcyjnie podejść około 1960 roku pojawiło się nowe podejście o charakterze edukacyjnym. Do jego rozwoju znacząco przyczynił się, szczególnie dotkliwy dla USA, kryzys energetyczny w latach 70-tych. W tym czasie wprowadzono tam obowiązek wykonywania oceny oddziaływania na środowisko (U.S. National Environmental Policy Act z 1969r.) [Dietz, Stern 2002]. Innym przykładem może być Emergency Planning and Community Right-to-Know Act z 1986r. wprowadzający obowiązek informowania władz o emisjach toksycznych substancji. Już wcześniej, bo od roku 1960, Environmental Protection Agency (EPA) zainicjowała szereg dobrowolnych akcji przemysłu mających na celu promowanie ochrony środowiska. Dietz i Stern w wyżej cytowanej pracy wymieniają pięć rodzajów narzędzi służących realizacji polityki prośrodowiskowej:
Nakazy i ich egzekwowanie,
Polityka oparta na mechanizmach rynkowych,
Edukacja,
Informowanie o zanieczyszczaniu,
Przedsięwzięcia dobrowolne - woluntaryzm.
Dwa pierwsze z nich ww. autorzy zaliczają do tradycyjnych, a trzy kolejne do nowych. Pierwszą pozycje na liście nowych narzędzi zajmuje edukacja.
Edukacja o ochronie środowiska i jej rola
U podstaw nowego podejścia do zagadnienia ochrony środowiska leży przekonanie, że osiąganie celów politycznych jest możliwe jedynie wtedy, kiedy większość społeczeństwa je akceptuje. W takim razie konieczne jest informowanie społeczeństwa o oddziaływaniu człowieka na środowisko i jego skutkach. Można tutaj wyróżnić informowanie proste - do środowiska trafia substancja X powodując szkody Y oraz informowanie zaawansowane (edukacja na różnych poziomach), pozwalające rozumieć związki przyczynowo-skutkowe. Te nowe podejścia, a w szczególności edukacja, są niezmiernie ważne w odniesieniu do aktywności gospodarczej o charakterze rozproszonym, gospodarki domowej i konsumpcji osobistej. Duże firmy można zobowiązać do wykonywania określonych działań i je egzekwować. W przypadku firm małych jest to praktycznie niemożliwe ze względu na ich mnogość oraz niemożność udźwignięcia przez nie nadmiernych zadań prośrodowiskowych. Przykładowo, dużą elektrownię można zmusić do instalacji systemu automatycznego monitoringu ze zdalnym przekazywaniem wyników pomiarów do organów kontrolnych włącznie, ale kilkuosobowa firma nie udźwignie nawet kosztu przygotowania oceny oddziaływania na środowisko, a tym bardziej systematycznych i nierzadko pokaźnych kosztów monitoringu. Już zupełnie niemożliwym jest natomiast zmuszenie przeciętnego obywatela, by w swym codziennym życiu miał na uwadze wpływ jego działań na środowisko, a nie wyłącznie kierował się w swych wyborach kryterium ekonomicznym: stać mnie to dobro lub nie. Źródłem poważnych problemów dla środowiska jest fakt, że przedstawicieli zamożnych społeczeństw stać zwykle na konsumpcję znacznie przekraczającą rzeczywiste potrzeby i możliwości środowiska, przy założeniu, że każdy obywatel Ziemi będzie postępował podobnie. Uwzględniając fakt, że zagrożeniem dla środowiska jest nie tylko jego zatruwanie ale i nadmierna eksploatacja zasobów, nietrudno uzmysłowić sobie, że ochrona środowiska w skali globalnej na poziomie powstrzymującym dalszą degradację będzie możliwa jedynie po wdrożeniu idei zrównoważonego rozwoju. Przy klasycznej definicja brzmiącej: "jest to rozwój, który zapewnia zaspokojenie potrzeb obecnych pokoleń, nie przekreślając możliwości zaspokojenia potrzeb pokoleń następnych", będzie on wymagał odmaterializowania produkcji przy sprowadzeniu konsumpcji do rozmiarów zapewniających godziwy poziom życia [Carley, Spapens 2000]. Dla bogatych społeczeństw może to między innymi oznaczać konieczność ograniczenia konsumpcji, choć niekoniecznie poprzez bezpośrednie pomniejszenie, ale np. na drodze racjonalizacji. Nie sposób wyobrazić sobie osiąganie takich celów bez poznania i rozumienia problemów środowiska, a w takim razie bez powszechnego informowania o stanie środowiska, zagrożeniach dla niego i edukacji umożliwiającej zrozumienie związków przyczynowo skutkowych.
Edukacja prośrodowiskowa w Unii Europejskiej
Problematyka środowiskowa zagościła w unii Europejskiej w latach 70-tych [Matache, Donert 2003]. 24 maja roku 1988 Rada Europy i Ministrowie Edukacji krajów członkowskich przyjęli aktualną do dzisiaj rezolucję w sprawie edukacji ekologicznej [UE 1988]. W roku 1992 sformułowano zatwierdzony 1 lutego 1993 Program Piątej Akcji Środowiskowej "Towards Sustainability" (Fifth EC Environmental Action Programme)[UE 1993]. Podwaliny tej ważnej, trwającej dekadę akcji zawarto w dwu zasadach:
Integracja głównych obszarów działań prośrodowiskowych jest kluczowa; cele stojące przed ochroną środowiska mogą być osiągnięte jedynie poprzez zaangażowanie się w obszarach powodujących szkody w środowisku,
Porozumienie w sprawie uzgodnienia działań może być osiągnięte jedynie poprzez zastąpienie postępowania typu command-and-control przez współdzielenie odpowiedzialności przez różnych aktorów, tj. rządy, przemysł i społeczeństwo.
W zestawie siedmiu instrumentów polityki (prośrodowiskowej) występują dwa o charakterze edukacyjnym:
informacja publiczna i edukacja,
edukacja profesjonalna i szkolenia.
Sukcesorem akcji piątej zastała przyjęta w dniu 22 lipca 2002 roku, a zaplanowana na kolejną dekadę, akcja szósta (The Sixth Environment Action) [UE 2002]. Jej tematy strategiczne to modernizacja unijnej polityki środowiskowej z zastosowaniem szerszego, strategicznego podejścia. W oczywisty sposób zawiera ono w sobie też edukację. Zadania europejskiej edukacji w ochronie środowiska i zrównoważonym rozwoju doskonale oddaje stanowisko Fińskiej Narodowej Komisji ds. Edukacji Środowiskowej. Głównym celem edukacji prośrodowiskowej jest utwierdzenie stosunku, wiedzy, wartości i umiejętności koniecznych dla ochrony i poprawy stanu środowiska [Matache, Donert, 2003]. Szkoły wszystkich stopni powinny wywierać presję na wzrost etyczny, ochronę przyrody, umiejętności obywatelskich i powiązań między teorią a praktyką. Powinny też uczyć działania i wpływania na społeczność w której funkcjonują. Studenci powinni dobrze rozumieć środowisko i panujące w nim dynamiczne stosunki. Powinni oni także rozumieć następujące aspekty zrównoważonego rozwoju:
Ekologiczny rozwój zrównoważony oznaczający harmonię w przyrodzie pomiędzy procesami organicznymi i nieorganicznymi, biologiczną różnorodność i ochronę zasobów naturalnych,
Społeczny rozwój zrównoważony oznaczający promocję równych szans na dobrobyt i ochronę praw podstawowych jednostki w kraju ojczystym i na całym świecie,
Kulturalny rozwój zrównoważony ustanawiający wolność intelektualną, rozwój etyczny i różnorodność kulturową.
Kształcenie w zakresie ochrony środowiska na poziomie wyższym
Przyjmując na bazie przedstawionych wyżej powodów edukację w zakresie problematyki ochrony środowiska na każdym jej poziomie za konieczną, można podjąć próbę oceny tej działalności. W praktyce wszystkie kraje, a w szczególności, kraje rozwinięte prowadzą "eko-edukację" w węższym lub szerszym zakresie, po poziom wyższy włącznie. Szczególnie duże środki na ten instrument ochrony środowiska, jak można sądzić po mnogości i zawartości portali internetowych poświęconych tej sprawie, przeznaczają USA i Kanada. Zawężając zakres rozważań do kształcenia na poziomie wyższym można zauważyć istotne różnice pomiędzy formami kształcenia w Polsce i w krajach najwyżej rozwiniętych. W dużej części jest to zapewne skutek odmiennego funkcjonowania systemów kształcenia mimo podejmowanych w Unii Europejskiej prób unifikacji z wykorzystaniem idei systemu bolońskiego. Oferta kształcenia uczelni w krajach znanych na świecie z wysokiego poziomu ich uniwersytetów różni się od oferty uczelni polskich mniejszym sformalizowaniem i o wiele większą różnorodnością w zakresie stopni, form i przekazywanych treści. Raczej trudno byłoby doszukać się na uczelniach w Wielkiej Brytanii czy USA odpowiednika krajowego kierunku kształcenia Ochrona Środowiska. Mimo praktycznego braku na uczelniach w krajach najwyżej rozwiniętych formalnego kierunku studiów o nazwie Environmental Protection i przy minimalnej liczbie studiów o takiej nazwie kończących się wydaniem dyplomu lub nadaniem stopnia, uczelnie te prezentują bardzo bogatą ofertę kształcenia w zakresie ochrony środowiska. Jest ona bogata nie tylko liczbą kursów (przedmiotów) z zakresu ochrony środowiska, ale form studiów, włączając w to kształcenie na odległość. W większości przypadków, co wymaga podkreślenia, zakres tematyczny tych studiów ograniczony jest do zestawu przedmiotów odpowiadających zawartemu w krajowych standardach kształcenia dla kierunków Ochrona Środowiska i Inżynieria Środowiska, z wyłączeniem przedmiotów techniczno-technologicznych. Studia zawierające w nazwie frazę Environmental Protection prowadzone są m. in. na następujących uczelniach: VTC - Hong Kong, University of Edinburgh - Szkocja (52 na liście Top 500 World University w 2006r.), Kwantlen Polytechnic University - Kanada, Lakeland College - Kanada (Technologie ochrony środowiska). W USA do najbardziej prestiżowych uniwersytetów prowadzących studia o środowisku "Environmental Universities" według portalu education-portal.com [EDUCATION-PORTAL] należą: University of Southern California (47 na ww. liście), Boston University (81 na ww. liście), Northeastern University (pozycja pomiędzy 401 a 500 na ww. liście).
Zdecydowanie częściej studia o nazwie Environmental Protection oferowane są jako studia podyplomowe. Oprócz studiów o takim statusie prowadzonych na wielu uniwersytetach, np. De Montfort University (Leicaster, Wielka Brytania), prowadzą je także, niektóre zajmujące się edukacją organizacje zawodowe itp. Można tutaj wymienić: The Royal Society for Public Health (RSPH, Wielka Brytania, ok. 100 000 studentów/rok) i Canadian Centre for Environmental Education [CCEE]. Często oferują one studia na odległość, jak np. CCEE za pośrednictwem sewisu Royal Roads University.
Kształcenie w zakresie ochrony środowiska na poziomie wyższym w Polsce
Na rynku krajowym kształcenie o takim profilu realizowane jest przede wszystkim na kierunku Ochrona Środowiska (Environmental Protection) zapisanym w wykazie kierunków kształcenia stanowiącym załącznik do Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 czerwca 2006 r. w sprawie nazw kierunków studiów (Dz. U. z dnia 7 lipca 2006 r.) pod pozycją 74 oraz na bliźniaczym kierunku Inżynieria Środowiska (Environmental Engineering), poz. 52. Standardy kształcenia dla tych i pozostałych kierunków studiów stanowią za to załącznik do Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lipca 2007 r. w sprawie standardów kształcenia dla poszczególnych kierunków oraz poziomów kształcenia, a także trybu tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, by prowadzić studia międzykierunkowe oraz makrokierunki. Nad realizacją treści kształcenia zapisanych w standardach czuwa Państwowa Komisja Akredytacyjna, której Prezydium w Uchwale nr 828/2008 z 27 listopada 2008 w sprawie kryteriów oceny spełniania wymagań w zakresie minimów kadrowego, nałożyło dodatkowe ograniczenia poprzez określenie dziedzin i dyscyplin nauki, które muszą reprezentować nauczyciele akademiccy wliczani do minimum kadrowego kierunku studiów. Porównując te informacje z zawartymi w poprzednim akapicie można zauważyć dużo większe sformalizowanie przedmiotowego kształcenia w naszym kraju oraz jego bardzo rozczłonkowany, a stąd powierzchowny charakter. Po ukończeniu studiów ich absolwent posiada wiedzę bardziej odpowiadającą wiedzy dobrego dziennikarza specjalizującego się w danej dziedzinie niż fachowca posiadającego określone umiejętności, w szczególności umiejętności inżynierskie. Taki absolwent, by mógł rzeczywiście wykonywać specjalistyczne zadania musi dokształcać się dalej, co prawdopodobnie wielu z nich czyni na swoisty, dostępny w danej sytuacji sposób. Mimo tych ułomności jest to bardzo popularne kształcenie. Według informacji opartych o portale inernetowe uczelnie.pl [UCZELNIE] i wiw.pl [WIW] jest ono prowadzone odpowiednio na 66 i 75 wydziałach polskich uczelni, a Inżynieria Środowiska na 41 i 51. Charakter tego kształcenia dobrze prezentuje praca Namieśnika [1999] poświęcona temu kształceniu na wydziałach chemicznych polskich uczelni, a w szczególności na Politechnice Gdańskiej.
Podsumowanie
We współczesnym, w dużej mierze wolnym, zróżnicowanym kulturowo i ekonomicznie świecie, skuteczna ochrona środowiska i rozwój zrównoważony mogą być osiągnięte jedynie z wykorzystaniem wszystkich dostępnych instrumentów oddziaływania na zachowania społeczne i działalność gospodarczą, a wśród nich istotną rolę pełni edukacja o środowisku, jego ochronie i zasadach zrównoważonego rozwoju. Jedynie obywatel rozumiejący środowisko i umiejący ocenić jego unikalne wartości będzie skłonny do podejmowania trudu i ponoszenia kosztu jego ochrony.
Literatura
IUCN 1956. International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, http://www.iucn.org/about/
Palmer J. 1998. Environmental education in the 21st century: theory, practice, progress and promise, Routledge: 284ss.
Ekologia. http://www.ekologia.pl/
Dietz T., Stern P.C. 2002. New tools for environmental protection: education, information, and voluntary measures, National Research Council (U.S.) Committee on the Human Dimensions of Global Change, National Academies Press: 368ss.
Carley M., Spapens P. 2000. Dzielenie się światem - zrównoważony sposób życia i globalnie sprawiedliwy dostęp do zasobów naturalnych XXI wieku, Fundacja Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych, Wydawnictwo Instytutu na rzecz ekorozwoju, Warszawa: 269ss.
Namieśnik J. 1999. Protection of the Environment - the Most Important Challenge for the Educational System, Polish Journal of Environmental Studies, 8: 293-297
Matache M., Donert K. 2003. Environmental Education in Europe, Journal of Environmental Protection and Ecology, 4: 993-999
UE 1988. Resolution of the Council and the Ministers of Education meeting within the Council on Environmental education of 24 May 1988, Official Journal C 177, 0008-0010, 06/07/1988
UE 1993. The Fifth EC Environmental Action Programme, http://ec.europa.eu/environment/actionpr.htm
UE 2002. The Sixth Environment Action Programme of the European Community 2002-2012, http://ec.europa.eu/environment/newprg/intro.htm
CCEE. http://www.ccee.ca/
UCZELNIE. http://www.uczelnie.pl
WIW. http://www.wiw.pl
EDUCATION-PORTAL. http://education-portal.com
Słowa kluczowe: ochrona środowiska, rozwój zrównoważony, edukacja, nauczanie o ochronie środowiska, studia o środowisku
Streszczenie
Ochrona środowiska przed presją antropogeniczną jest niezmiernie ważnym i trudnym zadaniem. Może być ona realizowana na wiele sposobów z wykorzystaniem różnych środków i instrumentów. Oczyszczanie strumieni emisji i czystsze technologie to sposoby dobrze zakorzenione w dzisiejszym świecie. Wpływanie na zachowania społeczne to podejście nowatorskie, nawet w wielu krajach dobrze rozwiniętych. Bardzo ważnym instrumentem w kształtowaniu zachowań społecznych jest edukacja. Nauczanie o środowisku i jego ochronie jest realizowane różnie w zależności od regionu. W wysokorozwiniętych krajach o gospodarce typowo rynkowej jest ono bardzo zróżnicowane i mało sformalizowane. W Polsce przeciwnie, na ponad stu wydziałach edukacja o ochronie środowiska prowadzona jest w ramach standardów kształcenia, a jej zróżnicowanie jest niewielkie.
Environmental Education as the Instrument of Environmental Protection and implementation of the Idea of Sustainable Development
Andrzej Wieczorek
Institute of Chemistry and Fundamentals of Environmental Protection, West Pomeranian University of Technology, Szczecin, Al. Piastów 42,71-065 Szczecin
Key words: environmental protection, sustainable development, education, environmental protection education, environmental studies
Summary
Environmental protection against anthropogenic pressure is extreme and difficult task. It could be realized on many way using different means and instruments. Cleaning of emission streams and cleaner technologies are good rooted in contemporary world. Influence on social behaviors, it is a new approach, even in a many good developed countries. In shaping the social behaviors education is very important. Environmental education and environmental protection education is realized in different manner depending on region. In good developed countries with a typical market economy, she is very differentiated and not much formalized. Contrary in Poland, on a above hundred university departments environmental studies are carried out in the framework of standards, and its diversity is very low.
Dr inż. Andrzej Wieczorek
Instytut Chemii i Podstaw Ochrony Środowiska, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
Al. Piastów 42
71-065 Szczecin
e-mail: anwiecz@zut.edu.pl
6