SŁUCH

Słuch - zmysł umożliwiający odbieranie (percepcję) fal dźwiękowych. Narządy słuchu nazywa się uszami. Słuch jest wykorzystywany przez organizmy żywe do komunikacji oraz rozpoznawania otoczenia.

Fale dźwiękowe: przez powietrze docierają do małżowiny usznej, następnie przewodem słuchowym zewnętrznym do błony bębenkowej. Pod wpływem drgań powietrza błona bębenkowa porusza przylegający do niej młoteczek. Drgania z młoteczka są przekazywane na kowadełko i strzemiączko, za pośrednictwem okienka owalnego trafiają do ucha wewnętrznego, gdzie drgania są zamieniane na impulsy nerwowe, które nerwem słuchowym docierają do ośrodków słuchowych w korze mózgowej.

• Przewód słuchowy zewnętrzny - kanał doprowadzający fale dźwiękowe do błony bębenkowej, o długości ok. 26-30 mm i średnicy ok. 7 mm. Jest on zbudowany z tkanki chrzęstnej pokrytej od wewnątrz skórą, zawierającą gruczoły woskowinowe, których zadaniem jest wydzielanie woskowiny (wydzieliny zapobiegającej dostaniu się zanieczyszczeń do przewodu słuchowego), oraz włosków rozprowadzających woskowinę. Na jego końcu znajduje się błona bębenkowa.

• Błona bębenkowa - błona oddzielająca przewód słuchowy zewnętrzny od ucha środkowego, zamienia fale dźwiękowe w drgania mechaniczne, pobudzając kosteczki słuchowe.

• Trzy kosteczki słuchowe - młoteczek, kowadełko, strzemiączko. Młoteczek z jednej strony łączy się z błoną bębenkową, a z drugiej strony łączy się z kowadełkiem, kowadełko ze strzemiączkiem, a ono z kolei łączy się z błoną okienka owalnego. Ich zadaniem jest wzmocnienie drgań błony bębenkowej i doprowadzenie ich do ucha wewnętrznego. Wzmocnienie jest osiągane dzięki temu, że powierzchnia młoteczka łącząca się z błoną jest większa od powierzchni strzemiączka, tworząc przekładnię wzmacniającą (do około 33 decybeli). Istotną rolę odgrywają tu też dwa mięśnie - napinacz błony bębenkowej, który przy rozluźnieniu osłabia drgania zbyt mocnych dźwięków oraz mięsień strzemiączkowy mający analogiczną rolę. Kosteczki słuchowe są najmniejszymi kośćmi organizmu ludzkiego.
  Kosteczki słuchowe w uchu środkowym maja jeszcze jedną funkcje. Mianowicie stanowią barierę zabezpieczającą ucho przed dźwiękami, które mają zbyt duże natężenie i małą częstotliwość.

• Trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) - kanał łączący ucho środkowe z gardłem, o długości ok. 35 mm. Normalnie jest zamknięta, ale może się otworzyć w celu wyrównania ciśnienia powietrza w uchu. Jeśli wpuszczone powietrze będzie zawierać groźne zarazki, to może rozpocząć zapalenie ucha środkowego.
  
  Odbierany dźwięk jest przekazywany w postaci impulsu z wewnętrznych komórek rzęskowych do neuronów. W zależności od częstotliwości dźwięku pobudzeniu ulega określona grupa neuronów kontaktujących się z komórkami rzęskowymi wewnętrznymi w określonym obszarze błony podstawnej. Natomiast informacje o tym jakie jest natężenie odbieranego dźwięku niesie częstotliwość impulsów neuronowych czyli ilość impulsów przypadających na sekundę.

mechanoreceptory - receptory wrażeń mechanicznych, takich jak dotyk (ciałko blaszkowate Vatera-Paciniego) lub dźwięk (narząd ślimakowy ucha wewnętrznego wykorzystuje mechanoreceptory do przetworzenia dźwięku w sygnały nerwowe)

Zmysł wzroku

Oko proste, oko złożone, plamka oczna - narządy receptorowe umożliwiające wykrywanie kierunku padania światła i jego intensywności oraz, wraz ze wzrostem złożoności konstrukcji, efektywny proces formowania obrazu, czyli widzenie. Dzieje się tak dzięki rodopsynie.

Zbudowane jest z soczewki ze zmienną i regulowaną ogniskową, tęczówki (przesłony) regulującej średnicę otworu (źrenicy), przez którą wpada światło, oraz światłoczułej siatkówki w głębi oka. Podobnie jak w oku złożonym i plamce ocznej, w oku prostym również obecny jest czarny pigment. Komórki, które go zawierają, przylegają od tyłu do siatkówki (ta część oka nazywana jest naczyniówką, biegną tam także naczynia krwionośne). Służą one do absorbowania nadmiaru światła i zapobieganiu zacieraniu konturów tworzonego obrazu, co może się dziać przez odbijanie się światła wewnątrz oka. Oko proste jest dobrze ukrwione. Budowę oka prostego można skutecznie porównywać z budową aparatu fotograficznego.

Twardówka, czyli zewnętrzna warstwa gałki ocznej, jest mocną, matową, nieprzepuszczalną warstwą tkanki łącznej, która chroni oko wewnętrzne i nadaje mu konieczną sztywność. W przedniej części oka znajduje się trochę cieńszy i przezroczysty obszar, zwany rogówką. Dalej, w komorze przedniej (pomiędzy rogówką a soczewką) oka znajduje się wodnisty płyn - ciecz wodnista oka. Większa komora tylna wypełniona jest ciałem szklistym (zobacz Ciało szkliste). Ku przodowi naczyniówka wrasta do wnętrza oka w postaci ciała rzęskowego (zbudowanego z wyrostków rzęskowych i mięśnia rzęskowego). Kolejnym elementem budowy oka jest tęczówka, zbudowana z pierścienia mięśni gładkich o różnym kolorze (zależnie od rodzaju i ilości barwnika) - stąd tzw. "kolory oczu". Wyżej wymienioną naczyniówkę pokrywa siatkówka, zajmująca 2/3 powierzchni gałki ocznej. W niej znajdują się ogromne ilości komórek nerwowych, a za nimi kolejne rzesze komórek fotoreceptorowych (pręciki liczniejsze na peryferiach siatkówki i czopki skupione w niewielkim zagłębieniu w centrum siatkówki - plamce żółtej). Od powierzchni gałki ocznej odchodzi sześć mięśni, które ciągną się do różnych punktów w kostnym oczodole, dzięki temu gałka może się poruszać.

Oko jest chronione przez różną ilość powiek (w zależności od organizmu) a także trójwarstwowy film łzowy (łzy - wydzielinę gruczołów łzowych). Substancja ta rozprowadzana i odprowadzana jest przez powieki podczas mrugnięcia. Zanieczyszczone warstwy sprowadzane są do kącika oka, gdzie spływają kanałem nosowo-łzowym. Istnieją oczywiście wyjątki, jak np. żyjące w wodzie ryby, dla których zarówno powieki jak i łzy są zbędne (choć niektóre rekiny mają przesłonę migawkową, zapobiegającą oślepieniu przez światło).

Działanie oka

Światło przechodzi przez przednią część twardówki - rogówkę;

wpada do oka przez źrenice regulowaną tęczówką - kolorową częścią oka;

przechodzi przez soczewkę, która załamuje promienie świetlne;

przechodzi przez ciało szkliste;

promienie padają na wewnętrzną warstwę oka - siatkówkę (gdzie powstaje odwrócony obraz), składającą się z fotoreceptorów - czopków (kolor) i pręcików (kształt i ruch). Plamka żółta - największe skupisko czopków;

plamka ślepa - nie ma fotoreceptorów, od niej wychodzi nerw wzrokowy; poprzez nerw wzrokowy i dalsze składniki drogi wzrokowej impulsy nerwowe są przekazywane do ośrodków wzrokowych kory mózgowej. Bardzo ważna jest obecność rodopsyny w pręcikach i jej podobnych barwników w czopkach.

CZOPKI - światłoczułe receptory siatkówki oka. Czopki umożliwiają widzenie kolorów przy dobrym oświetleniu. Jest to widzenie fotopowe. Jakość wzroku pogarsza się przy zbyt intensywnym świetle (czopki ulegają przesyceniu). Ludzkie oko zawiera trzy rodzaje czopków, z których każdy ma inną charakterystykę widmową, czyli reaguje na światło z innego zakresu barw. Pierwszy rodzaj reaguje głównie na światło czerwone (ok. 700 nm), drugi na światło zielone (ok. 530 nm) i ostatni na światło niebieskie (ok. 420 nm). Czopków jest około 6 milionów.
PRĘCIKI - światłoczułe receptory siatkówki oka. Odpowiadają za postrzeganie kształtów i ruchu.

Pręciki umożliwiają czarno-białe widzenie przy słabym oświetleniu. Jest to widzenie skotopowe.
Na siatkówce każdego oka znajduje się około 100 milionów pręcików, głównie na jej obrzeżach. Nie umożliwiają one jednak uzyskania tak dokładnych obrazów jak w przypadku czopków. Pręcików jest około 100 milionów.

Rodopsyna - ze względu na barwę nazywana też purpura wzrokową - światłoczuły barwnik występujący w narządzie wzroku (dokładniej w siatkówce) Pod wpływem światła docierającego do znajdującej się w pręcikach rodopsyny (wystarczy 1 foton) dochodzi do izomeryzacji formy 11-cis retinalu w drugi izomer - formę all-trans. Rodopsyna jest białkiem transbłonowym złożonym z 7 helikalnych łańcuchów i zmiana konformacyjna rodopsyny, powoduje aktywację związanego z nią białka G, transducyny, a następnie inicjację sygnału komórkowego.

fotoreceptory - receptory światła (białka: opsyny, rodopsyna; komórki: czopki, pręciki; narządy: oko)

ZMYSŁ SMAKU

Odczuwany smak pokarmów zależy nie tylko od receptorów smakowych, ale również węchowych. Ludzie mają 5 rodzajów receptorów smakowych, odpowiadających z grubsza ważnym grupom substancji chemicznych znajdujących się w pożywieniu: słodki (4)- węglowodany, głównie cukry proste i dwucukry - największe zagęszczenie receptorów słodkiego smaku jest na koniuszku języka; słony (3)- sole sodu i potasu, a dokładnie kationy tych metali. Receptory rozrzucone są równo po całym języku; kwaśny (2)- kwasy organiczne i nieorganiczne. Najwięcej receptorów smaku kwaśnego jest na bokach języka; gorzki (1)- alkaloidy i wiele soli nieorganicznych. Najwięcej receptorów smaku gorzkiego występuje u nasady języka (tył języka); umami - wykrywa obecność kwasu glutaminowego, składnika większości białek, wyczuwalny np. w pomidorach.

Smak - jeden z podstawowych zmysłów dostępnych organizmom, służący do chemicznej analizy składu pokarmu. U wielu organizmów smak i węch nie są oddzielone.

Liczba smaków	5
Liczba kubków smakowych	około 10000
Czas reakcji na smak gorzki	około 1 s
Liczba receptorów smakowych w każdym kubku	50-150

chemoreceptory - receptory rozróżniające substancje chemiczne (białka: białka receptorowe smaku i węchu; komórki: neurony smakowe, neurony węchowe; narządy: kubki smakowe, śluzówka węchowa)

Zmysłu węchu

Istota tego zmysłu zasadza się na umiejętności rozpoznawania występowania określonych związków chemicznych lub ich mieszanin w otoczeniu.

Zapachy odczuwa się na skutek kontaktu związków o własnościach zapachowych z receptorami, które "potrafią" je rozpoznawać i przesyłać odpowiednie sygnały do mózgu. Struktura tych związków jest szerzej omówiona w artykule zapach.

U człowieka receptory zapachowe znajdują się w kanałach nosowych, w ich szczytowej części, tuż pod oczami i częściowo między nimi. Są one zgrupowane w dwa obszary, o powierzchni ok. 2,5 cm², zawierające w sumie przeciętnie ok. 50 000 000 komórek receptorowych. Z receptorów impuls nerwowy przekazywany jest do opuszki węchowej zlokalizowanej bezpośrednio nad receptorami, poniżej płatów czołowych kory mózgowej. Następnie informacje przekazywane są do węchomózgowia. Przekaz tych bodźców ma charakter szybki i bezpośredni, w odróżnieniu od np.: zmysłu dotyku czy wzroku, gdzie między zmysłem a korą mózgową odpowiedzialną za przetwarzanie odpowiednich informacji jest wiele pośrednich stacji przekaźnikowych.

---