Specyfika zaburzeń dziecięcych
- Dzieci rozwijają się w różnym tempie - ważne jest zróżnicowanie normalnego tempa rozwoju od problemów psychicznych (np. trening czystości)
- Dzieci wykazują dużą dynamikę rozwoju (częściowy regres)
- Dzieci nie mówią jak dorośli o swoich problemach - niepokój objawia się bezpośrednio w ich zachowaniu.
Jak rozumieć zaburzenie u dzieci? (wg DSM-IV)
- Zachowania stanowiące odstępstwo od tego, czego oczekuje się od dziecka w określonym wieku i kontekście kulturowym (lęk separacyjny , napady złości uwzględniając aktualna fazę rozwoju)
- Zachowania te mają charakter trwały i uciążliwy oraz wpływają na rozwój i codziennie funkcjonowanie dziecka (ADHD - zarówno zarówno domu jak i w szkole)
- Jest dla dziecka lub jego otoczenia źródłem cierpienia (dziecko jest paraliżowane strachem na skutek fobii, krzywdzenie kolegów).
I Podstawowe typy zaburzeń dziecięcych
1. Zaburzenia emocjonalne (reaktywne zaburzenie przywiązania, lęk separacyjny, fobie, depresja dziecięca, lęk uogólniony)
2. Zaburzenia rozwojowe (znaczący niedobór zdolności intelektualnych, komunikacyjnych czy społecznych - upośledzenie, zespół Aspergera, zaburzenia uczenia się, Autyzm dziecięcy)
3. Zaburzenia odżywiania i nawyków (anoreksja, bulimia, moczenie, tiki)
4. Destrukcyjne zaburzenia zachowania (zaburzenia zachowania, zaburzenia opozycyjno- buntownicze, ADHD)
Zaburzenia emocjonalne:
ZABURZENIA LĘKOWE
Charakterystyka ogólna dziecka „lękowego”: nadwrażliwość, nieśmiałość, bojaźliwość, strach nie mający związku z rzeczywistym zagrożeniem, ogólne poczucie nieudolności, zaburzenia snu i lęk przed szkołą, próby obrony przed strachem przez uzależnianie się od innych. (Zaburzenia te mogą trwać w okresie dojrzewania i wczesnej dorosłości)
Przyczyny:
Niezwykła wrażliwość konstytucjonalna łatwość w warunkowaniu się na bodźce awersyjne.
zdenerwowanie trudności w uspokojeniu utrwalenie i uogólnienie reakcji lękowej.
Wcześnie przebyte choroby, wypadki, utrata powodująca ból i cierpienie.
uraz utrata pewności siebie + poczucie nieudolności
Nadmiernie lękowi i nadopiekuńczy rodzice.
- uwrażliwiają dziecko na niebezpieczeństwa i zagrożenia otaczającego świata;
- nadopiekuńczość = komunikat o braku zaufania do możliwości dziecka w radzeniu sobie wzmacnia poczucie nieudolności
Obojętność i brak zaangażowania rodziców.
brak wsparcia w nauce podst umiejętności społ. powtarzające się porażki wynikające z braku umiejętności lęk/wycofanie
Czynniki społeczne i środowiskowe.
- wyższy poziom lęku w kulturach, w których przychylnie traktuje się powściągliwość, uległość i posłuszeństwo.
Narażenie na przemoc obniżenie poczucia bezpieczeństwa i dobrostanu psychicznego
- poczucie braku kontroli
Leczenie:
- farmakologiczne: (np. imipramina) - coraz bardziej powszechne; należy zachować ostrożność ze względu na możliwość błędnego rozpoznania (np. lęk w depresji, ADHD)
- terapia behawioralna: trening asertywności,
- terapia poznawczo-behawioralna
TYPY:
Lękowe zaburzenie separacyjne
najbardziej rozpowszechnione zab. lękowe okresu dzieciństwa - 2,4%
Główna cecha: skrajny lęk przed rozłąką z osobą, do której dziecko jest najbardziej przywiązane
Charakterystyka:
- poczucie strachu bez związku z rzeczywistym zagrożeniem;
- nadwrażliwość
- nieśmiałość
- przeżywanie koszmarów nocnych
- przewlekły lęk
- brak pewności siebie, lęk przed nowymi sytuacjami, niedojrzałość.
- ogólna zależność - zwłaszcza od rodziców.
- opis rodziców: nieśmiałe, wrażliwe, nerwowe, uległe, nieco lękliwe, zaniepokojone, płaczliwe.
- w wielu przypadkach można rozpoznać stresor psychopatyczny (np. śmierć bliskiej osoby).
- lęk separacyjny częściej u dziewcząt
- często ogólne trudności z przystosowaniem - aż do dorosłości włącznie.
Mutyzm wybiórczy
Główna cecha: niemożność mówienia w specyficznych sytuacjach społecznych.
Charakterystyka ogólna:
- u 1/3 można rozpoznać wczesne oznaki: nieśmiałość i zamykanie się w sobie.
- rozpoznanie tylko u tych dzieci, które w rzeczywistości posiadają zdolność mowy i rozumienia języka.
- tylko gdy zaburzenie trwa co najmniej 1 miesiąc i nie jest to pierwszy miesiąc szkoły
Epidemiologia:
- najczęściej u dzieci w wieku przedszkolnym;
- we wszystkich warstwach społecznych
Przyczyny: czynniki genetyczne + zw. z uczeniem się + lęk społeczny
- wyraźne różnice w głębokości zaburzeń zależne od środowiska
Leczenie: podobnie jak inne zaburzenia o podłożu lękowym
- zmniejszenie objawów po podaniu flueksytyny;
- najczęściej stosowana: terapia rodzinna.
DEPRESJA
pierwszy opis: Spitz, 1946 - depresja anaklityczna (wzorzec depresji u dzieci po dłuższej rozłące z matką) - spowolniony rozwój, płacz, smutek, znieruchomienie, apatia.
epidemiologia: zaburzenie b. częste:
- 0,4 - 2,5 % u dzieci;
- 4,0 - 8,3 % u młodzieży;
- 15 - 20 % na przestrzeni całego okresu dojrzewania
W okresie poprzedzającym dojrzewanie wskaźnik depresji nieco wyższy u chłopców, w okresie dojrzewania - u dziewczynek (2x)
obraz kliniczny: wycofanie, płacz, unikanie kontaktu wzrokowego, skargi na dolegliwości fizyczne, brak łaknienia, możliwe zachowania agresywne i autoagresywne (samobójstwo)
Przyczyny:
- czynniki biologiczne: większa podatność dzieci rodziców depresyjnych.
- czynniki związane z uczeniem się: modelowanie!
- depresyjna matka - przekazywanie afektu w interakcji
Lecznie:
- sprzeczne wyniki dot. leczenia środkami przeciwdepresyjnymi
- flueksytyna: u adolescentów lepsza niż placebo, choć rzadko dochodzi do całkowitej remisji + niepożądane skutki uboczne (przypadki śmierci po zażyciu)
- terapia: wsparcie emocjonalne ze strony środowiska!
- oszacowanie ryzyka samobójstwa! (7-10% dzieci i młodzieży) - u dzieci które mają za sobą próbę samobójczą większe ryzyko powtarzających się epizodów samobójczych, zwłaszcza w okresie 2ch najbliższych lat.
FOBIA SZKOLNA
Dziecko odczuwa silny strach przed pójściem do szkoły, myśli o szkole wyzwalają silne napięcie ( nadmierna konieczność korzystania z toalety, pocenie się).
Czynniki wyzwalające:
- zagrożenie poczucia własnej wartości (dzieci z dysfunkcjami)
- bardzo wysoki poziom aspiracji
- podłożem może być lek separacyjny
Dziecko chodzi do szkoły - nie nauczanie indywidualne!
Zaburzenia rozwojowe:
AUTYZM DZIECIĘCY
dot. szerokiego zakresu skomplikowanych zachowań:
deficytów w ekspresji i rozumieniu języka,
deficytów w rozwoju motorycznym i spostrzeżeń,
wadliwego oceniania rzeczywistości,
niezdolności do funkcjonowania w sytuacjach społecznych.
pierwszy opis - 1943 - Kanner
dot. 80 tys. dzieci w USA; statystycznie 6,5 na 10 tys przy czym 4-5xczęściej dotyka chłopców
rozpoznaje się zwykle przed 30 miesiącem życia dziecka, ale istnienie zab. podejrzewać można już w pierwszych tygodniach życia dziecka
dotyka dzieci ze wszystkich warstw społecznych
1) OBRAZ KLINICZNY
- dzieci autystyczne różnią się stopniem upośledzenia i potencjałem.
deficyty społeczne
- nie wykazują potrzeby emocjonalnego, ani żadnego innego kontaktu;
- Sigman (1996): niezdolność do reagowania na innych = deficyt zdolności do korzystania z sygnałów innych ludzi = ograniczona zdolność do rozumienia tego, o co chodzi drugiej osobie;
- niezdolność do przyjęcia postawy „od” lub „do”
- deficyt uwagi => brak możliwości lokalizacji/ustalenia kierunku dźwięków dochodzących z otoczenia
- brak zabawy spontanicznej.
Nieumiejętność posługiwania się mową
- lub posługiwanie się nią w sposób bardzo ograniczony
- przyczyna: nieumiejętność naśladowania lub nieskuteczność uczenia się przez naśladowanie (Smith, Bryson, 1994)
- najbardziej szczątkowe formy porozumiewania się lub echolalia (75%)
- jeśli nauczą się mówić to nie używają języka do wyrażania siebie
- często okazują aktywną niechęć do bodźców słuchowych;
Autostymulacja
- zwykle przybiera forme powtarzających się ruchów (walenie głową, kręcenie się w kółko, kołysanie, etc) i może trwać godzinami;
Zdolności intelektualne
- wyraźne braki w wykonywaniu zadań poznawczych i intelektualnych;
- trudności z rozpoznawaniem znaczeń;
- trudności z zadaniami symbolicznymi;
- opóźnienie umysłowe (3/4 dzieci)- większość badaczy;
- niektóre dzieci - wyraźne rozbieżności w zdolnościach - „wyspy”
- braki w uzewnętrznianiu stanów psychicznych - deficyty w zakresie rozumienia społecznego
- zdolność manipulacji przedmiotami.
Przywiązanie do rutynowych zachowań i rytuałów
- silne przywiązanie do obiektów typu: kamyki, przełączniki światła, zdjęcia, klucze
- na najmniejszą zmianę w otoczeniu, zakłóceniu rytuału - wpadają w złość, płacz; mogą krzyczeć dopóki wszystko nie wróci na swoje miejsce;
- „obsesyjnie przywiązane do niezmienności”;
- negatywistyczne - pozorny brak reakcji na prośby;
- dziwaczne, powtarzające się zachowania.
2) PRZYCZYNY
- nie są dokładnie znane;
- znacząca rola w etiologii: defekty genetyczne, uszkodzenia wywołane przez szkodliwe promieniowanie i in.;
- zespół kruchego chromosomu X - > 15 - 20 % + autyzm;
- czynniki społeczno-kulturowe: wrodzone zaburzenie dziecka pogłębia chłodna i obojętna matka (Kanner - teoria odrzucona współcześnie)
3) LECZENIE I JEGO WYNIKI
- prognozy poprawy - niepomyślne
- słaba reakcja na terapię
Farmakoterapia
Terapia behawioralna
- skuteczna w eliminacji zachowań prowadzących do samouszkodzeń, w ćwiczeniu podstawowych zachowań społecznych i rozwijaniu pewnych umiejętności dot. języka mówionego.
Skuteczność
- rokowanie dzieci które zachorowały przed 2 r.ż. - nie obiecujące
- długotrwałe rezultaty leczenia na ogół niezadowalające
- nieliczne przypadki radykalnej poprawy;
- w późniejszych okresach życia mniej niż ¼ dzieci poddawanych terapii wykazuje zaledwie marginalne przystosowanie do życia.
ZESPÓŁ ASPERGERA
Jest to zaburzenie o niepewnej wartości nozologicznej charakteryzujące się tymi samymi nieprawidłowościami w zakresie interakcji społecznych, jak autyzm oraz ograniczonym, stereotypowym repertuarem zainteresowań i aktywności. Od autyzmu różni się ono przede wszystkim brakiem ogólnego opóźnienia lub upośledzenia rozwoju mowy i funkcji poznawczych. Zaburzeniu temu często towarzyszy wyraźna niezgrabność i tendencja do utrzymywania się zaburzeń w wieku młodzieńczym i w życiu dorosłym. w początkach wieku dojrzałego pojawiają się sporadycznie epizody psychotyczne.
I. Upośledzenie interakcji społecznych objawiających się:
Upośledzeniem form zachowań niewerbalnych takich jak: wpatrywanie się, wyrażenia mimiczne, przyjmowanie postaw ciała i gestów regulujących kontakty społeczne
Niezdolnością nawiązywania kontaktów rówieśniczych
Brakiem spontanicznego dążenia do dzielenia radością, zainteresowaniami, osiągnięciami z innymi ludźmi
Brak wzajemności społecznej lub emocjonalnej
II. Ograniczone monotonne lub stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i czynności:
Całkowite zaabsorbowanie przez jeden lub więcej stereotypowych wzorców zainteresowań, nienormalne, pod względem poziomu intensywności lub skupienia
Widoczny brak elastyczności, przywiązanie do specyficznych działań rutynowych
Stereotypowy, monotonny manieryzm ruchowy
Trwałe zainteresowanie elementami przedmiotów
Nie ma istotnego opóźnienia zdolności językowych, zdolności poznawczych
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE
Znacznie niższe od średniego funkcjonowanie intelektualne : iloraz inteligencji poniżej 70 (przeciętny 85-115)
Upośledzenie w stopniu lekkim: zdolności społeczne i komunikacyjne nie odbiegają bardzo wyraziście od rówieśników- są bardziej widoczne ok 8-9 roku życia (pojawiają się problemy edukacyjne)
Niedobór lub upośledzenie funkcjonowania adaptacyjnego w zakresie oczekiwanym dla wieku
Konieczność objęcia kształceniem specjalnym
Zaburzenia odżywiania i nawyków:
Anoreksja