Przedsiębiorstwo państwowe

• jest samodzielnym, samorządnym i samofinansującym się podmiotem mającym osobowość prawną, którego włascicielem jest Skarb Państwa.

Przedsiębiorstwa państwowe charakteryzują się:

• określonym celem działalności

• odrębnością ekonomiczną (własne mienie)

• odrębnością prawną (osobowość prawna) - uzyskuje ją z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorstw państwowych w Sądzie Rejonowym

• odrębnością organizacyjną (wydzielona z całości gospodarki, samodzielna jednostka)

• odrębnościa terytorialną (obszar, na którym jest zlokalizowane)

Organy założycielskie przedsiebiorstwa państwowego:

• naczelne i centralne organy administracji rządowej (ministrowie, urzędy centralne)

• banki państwowe

• wojewodowie

Organ założycielski decyduje o łączeniu, podziale i likwidacji przedsiębiorstwa państwowego oraz dokonuje kontroli i oceny jego działalności. Ponadto organ ten wyposaża dany podmiot w środki niezbędne do prowadzenia działalności, określone w akcie prawnym o jego utworzeniu. Wydzielony w ten sposób oraz nabyty w trakcie działalności majątek przedsiębiorstwa stanowi częsć mienia Skarbu Państwa.

Zgodnie z ustawa z 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych mogą być one tworzone jako:

• przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych

• przedsiebiorstwa użyteczności publicznej

Przedsiebiorstwa użyteczności publicznej

• mają na celu przede wszystkim nieprzerwane zaspokajanie potrzeb ludności, w szczególności produkcje lub świadczenie usług w zakresie komunikacji miejskiej, zaopatrzenia ludności w energię elektryczną, cieplną, gaz, inżynierii sanitarnej, zarządu zasobami lokalowymi i terenami zielonymi.

Istnieją ponadto przedsiębiorstwa wspólne, międzypaństwowe i przedsiębiorstwa mieszane, tworzone z innymi, krajowymi osobami prawnymi lub osobami fizycznymi.

Organami przedsiebiorstwa państwowego są:

• ogólne zebranie pracowników lub delegatów

• rada pracownicza

• dyrektor przedsiębiorstwa

Ogólne zebranie pracowników (delegatów) i rada pracownicza stanowią równocześnie organy samorządu pracowniczego (załogi przedsiębiorstwa państwowego). Organy te samodzielnie podejmują decyzje oraz organizują działalność przedsiebiorstwa, w celu wykonywania jego zadań. Zadaniem samorządu załogi przedsiebiorstwa państwowego jest natomiast uczestniczenie w zarządzaniu przedsiebiorstwem poprzez stanowienie w istotnych sprawach, wyrażanie opinii, podejmowanie inicjatyw i zgłaszanie wniosków oraz sprawowanie kontroli nad jego działalnością.

Dyrektor przedsiębiorstwa państwowego zarzadza nim i reprezentuje je na zewnątrz. Wyłaniany jest w drodze konkursu, powołuje go rada pracownicza.

Strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa państwowego reguluje statut przedsiębiorstwa, uchwalony przez ogólne zebranie pracowników.

Wrtość majątku przedsiębiorstwa państwowego określają dwa fundusze:

• założycielski - wartość wydzielonej przedsiębiorstwu części mienia Skarbu Państwa

• przedsiębiorstwa - wartość majątku przedsiębiorstwa, po odliczeniu funduszu założycielskiego

Na obecnym poziomie organizacyjnym gospodarki w Polsce przedsiębiorstwa państwowe są największymi podmiotami gospodarki narodowej. Niestety większość z nich ma niską rentowność, a część jest deficytowa. Wynika to z małej efektywności gospodarowania, nadal niewielkich uprawnień (np. miemożność zbycia częsci przedsiebiorstwa w celu ratowanie go przed upadłościa), zbyt dużych uprawnień samorządu pracowniczego i zwiazków zawodowych w porównaniu z kompetencjami dyrektora. Konieczne są zatem dalsze reformy i zmiany w ustawie o przedsiębiorstwie państwowym.

Sposoby ratowania przedsiębiorstwa państwowego przed upadłością:

Przedsiębiorstwa państwowe mogą tworzyć agencje, czyli powierzać osobom fizycznym (agentom) prowadzenie swoich placówek na podstawie tzw. umowy o zarządzanie (agencyjnej), zawartej na okres dłuższy niż 3 lata. Przekazanie prowadzenia placówki może nastąpic pod warunkiem, że zatrudnienie w niej nie przekroczy 50 osób (w placówce handlowej, usługowej czy gastronomicznej - 250 osób). Powierzenie agentom placówki następuje w drodze przetargu. Przedsiębiorstwo państwowe może przekazać placówkę agentowi łącznie z wyposarzeniem, towarami i materiałami w warunkach pełnej odpłatności agenta za przekazane mienie, uregulowanej jednorazowo lub w ratach i złożeniu przez agenta odpowiedniego zabezpieczenia za przekazane mienie. Agent prowadzi placówke w imieniu przedsiębiorstwa państwowego, ale na własny rachunek i ryzyko. Jest również pracodawcą osób przez niego zatrudnionych. Z chwilą objęcia obowiazków przez agenta organy samorządu załogi ulegaja rozwiazaniu, organ założycielski odwołuje dotychczasowego dyrektora i powołuje radę nadzorczą.

Od lat '90 na szeroką skalę prowadzi się prywatyzację przedsiębiorstw państwowych. Ustawa z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji wyróżnia dwa sposoby prywatyzacji:

• pośrednią

• bezpośrednią

Prywatyzacja pośrednia przedsiębiorstwa państwowego odbywa się przez jego komercjalizację. Komercjalizacja polega na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa, przejmującą majątek, pracowników i stosunki prawne bez względu na ich charakter prawny. Komercjalizacji dokonuje Minister Skarbu Państwa w formie aktu komercjalizacji na wniasek organu założycielskiego, dyrektora, rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego lub z własnej inicjatywy. Akt komercjalizacji ustala statut spółki, wysokość jej kapitału akcyjnego oraz imiona i nazwiska członków rady nadzorczej i zarzadu pierwszej kadencji. Dalsza prywatyzacja jednoosobowej spółki Skarbu Państwanastępuje poprzez sprzedaż akcji Skarbu Państwa, w formie:

• oferty ogłoszonej publicznie

• przetargu publicznego

• rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia

Nabywcami akcji mogą być:

• krajowe osoby fizyczne lub prawne

• podmioty zagraniczne

• pracownicy przekształconego w spółkę przedsiębiorstwa państwowego (15% akcji)

• dostawcy surowców

W przypadku dużego zadłużenia przedsiębiorstwa państwowego (powyżej 60% wartości majątku), można je przekształcić w sp. z o.o. z udziałem Skarbu Państwa i wierzycieli. Następuje zamiana wierzytelności na udziały (wierzytelności konwertowalne) i podmiot działa w oparciu o przepisy o jednoosobowych spółkach akcyjnych Skarbu Państwa.

Prywatyzacja bezpośrednia dotyczy mniejszych jednostek (zatrudniających do 500 osób), polega na rozdysponowaniu majatku przedsiębiorstwa państwowego poprzez:

• sprzedaż przedsiębiorstwa w drodze przetargu lub rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia

• wniesienie przedsiębiorstwa do spółki przez osoby z zewnątrz, pracowników przedsiebiorstwa lub dostawców surowców

• oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania na rzecz innej spółki, osoby fizycznej lub prawnej na okres nie przekraczający 10 lat

Spółdzielnia

- jest to zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą prawo spółdzielcze z 16 września 1982 roku, "dobrowolne zrzeszenie nieograniczonej liczby osób" (nie mniejszej niż dziesięciu osób fizycznych lub nie mniej niż trzech osób prawnych), zwanych "członkami spółdzielni". Jednakże do istnienia spółdzielni produkcji rolnej wystarczy, że zrzeszonych jest 5 osób. Spółdzielnia powstaje z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.

Spółdzielnia to zrzeszenie:

• dobrowolne i samorządne

• posiadające własne fundusze

• prowadzace działalność gospodarczą i społeczno-wychowawczą

• dające korzyści swoim członkom i środowisku

Rozróżnia się dwie grupy spółdzielni, w obrębie których występują typy i rodzaje:

• spółdzielnie użytkowników (zaspokajające potrzeby członków):

• spółdzielnie handlowe

• spółdzielnie spożywców

• wiejskie spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu

• rzemieślnicze spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu

• spółdzielnie handlu i przetwórstwa:

• spółdzielnie mleczarskie

• spółdzielnie ogrodnicze

• banki spółdzielcze

• spółdzielnie mieszkaniowe

• spółdzielnie usług socjalno-kulturalnych i społeczno-wychowawczych

• spółdzielnie wytwórcze (zatrudniające członków zarobkowo):

• rolnicze spółdzielnie produkcyjne

• spółdzielnie pracy:

• spółdzielnie produkcyjno-usługowe i usługowe

• spółdzielnie inwalidów

• spółdzielnie przemysłu ludowego i artystycznego

• spółdzielnie transportowe

• chałupnicze spółdzielnie pracy

• młodzieżowe spółdzielnie pracy

• studenckie spółdzielnie usługowo-produkcyjne

• spółdzielnie hodowców

Spółdzielnie powstają z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców, prowadzonego przez sądy rejonowe, wtedy też uzyskuje ona osobowość prawną. Wniosek o zarejestrowanie, wraz ze statutem i dokumentami stwierdzającymi wybór organów spółdzielni, składa zarząd. Nazwa spółdzielni musi zawierać wyraz „spółdzielnia” lub „spółdzielczy”, siedzibę i powinna informować o przedmiocie działalności.

Statut spółdzielni określa:

• nazwę, siedzibę, cel i przedmiot działąnia spółdzielni

• wysokość udziałów członkowskich

• prawa i obowiązki członków oraz zasady ich przyjmowania

• organy samorządu spółdzielni i zasady ich działania

• zasady podziału nadwyżki bilansowej i pokrywania strat

Członkiem spółdzielni może być każda osoba fizyczna , majaca zdolność do czynności prawnych.

Wśród obowiazków członkowskich dominuje obowiązek wniesienia do spółdzielni zadeklarowanych udziałów.

Organizacja wewnętrzna spółdzielni oparta jest na zasadzie samorzadności. W strukturze organizacyjnej wyróżnia się:

• organy samorządu spółdzielni

• aparat administracyjny spółdzielni

• aparat wykonawczy spółdzielni

Organami samorządu spółdzielni są:

• walne zgromadzenie członków

• rada nadzorcza

• zarząd

Walne zgromadzenie członków spółdzielni jest najważniejszym organem samorządu spółdzielni. Decyduje o najistotniejszych sprawach jednostki, jak:

• wybór członków rady nadzorczej

• uchwalanie kierunków rozwoju działalności spółdzielni

• zatwierdzanie sprawozdań i rocznych bilansów

• decyzje w sprawie podziału nadwyżki bilansowej lub pokrycia straty

• podejmowanie uchwał w sprawie zbycia lub nabycia części przedsiebiorstwa oraz połączenia lub likwidacji spółdzielni

• uchwalanie zmian statutu

Rada nadzorcza nadzoruje i kontroluje działąlność zarządu spółdzielni oraz czuwa nad właściwym wykonywaniem jej zadań statutowych. W skład rady wchodzi co najmniej trzech członków spółdzielni.

Zarząd spółdzielni może być jedno- lub wieloosobowy.Wybierany jest przez radę nadzorcza lub walne zgromadzenie. Zarząd kieruje działalnością spółdzielni oraz reprezentuje ją na zewnątrz.

Działalność spółdzielni prowadzona jest wg zasady samowystarczalności majątku spółdzielni. Źródłami finansowania tego majątku są wszystkie fundusze własne:

• fundusz udziałowy, powstający z udziałów wnoszonych przez członków

• fundusz zasobowy, powstający z części nadwyżki bilansowej

• fundusz wkładów, powstający z wkładów rzeczowych wnoszonych przez członków

---