„Fanoturystyka”
W literaturze naukowej zjawisko ruch turystycznego związanego z zawodami sportowymi jest często określane jako `turystyka sportowa'. Termin ten jednak mówi zarówno o podróżach, których motywem jest czynne uprawianie sportu jak i chęć bezpośredniego oglądania zawodów. Dlatego może być mylący. Dla rozróżnienia tych form turystyki używany jest również termin `fanoturystyka', który określa podróże poza miejsce zamieszkania podjęte z powodu chęci uczestniczenia jako widz w wydarzeniach o charakterze sportowym. W języku angielskim używa się określenia fan-tourism. Ja spotkałam się również z określeniem `turystyka na imprezy sportowe'.
Do wielkiej popularności wydarzeń sportowych i `usportowienia' społeczeństwa przyczyniły się w znacznym stopniu media, szczególnie telewizja. Globalna promocja i relacjonowane wydarzeń sportowych pobudziło znacząco zaangażowanie niektórych grup społecznych wobec zespołów i sportowców. Transmisje z wydarzeń sportowych przyciągają miliony telewidzów ( 597 milionów osób na całym świecie ogląda Formułę 1,w Brazylii 2 na 3 osoby oglądające telewizje w czasie Grand Prix wybierają wyścigi) a niejednokrotnie informacje o nowinkach w świecie sportu są omawiane w czołówkach wiadomości (jak informacja w Indiach o testach dla Red Bulla hinduskiego kierowcy Karuna Chanhoka). Z tym wiąże się ściśle rozwój fanoturystyki. Motyw oglądania transmisji meczów stał się nawet głównym tematem film „Puchar Himalajaów' Khyentse Norbu, gdzie działania mnichów buddyjskich chcących obejrzeć Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej, były metaforą dla przemian dokonujących się współcześnie w społeczeństwie i kulturze.
Ta forma turystyki trafia ona do każdego, bez względy na wiek, płeć czy możliwości fizyczne. Wielkie imprezy sportowe stają się coraz bardziej popularne i rozwijają się, stając się najszybciej rosnącą częścią rynku turystycznego organizującego czas wolny.
Fani najczęściej poszukują zaspokojenia potrzeb, które są niemożliwe do realizacji w codziennym życiu. Dlatego uciekają od codzienności i szukają zadowolenia w `strefach kibiców' często poprzez niecodzienne rytuały, które są wyznaczane przez przynależność do `zespołu'. `Strefa kibiców' to może być stadion lub inne miejsce, w którym fani zbierają się, s tworzą `strefę zamkniętą' i tracą społeczne ograniczenia. Czasem negatywny wpływ może wywołać zachowania nacechowane przemocą, zdarza się bunt, jak w 1985 w Brukseli lub w 1998 we Francji podczas Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej.
Społeczność kibiców tworzy swoją własną `markę' (Przykładem mogą tu być Tifosi, włoscy kibice Ferrari, uwielbiający swój zespół i podróżujący za nim wiele kilometrów. We Włoszech prezentacja nowego modelu Ferrari jest wielkim wydarzeniem. O którym piszą niemal wszystkie gazety). Często ich zachowania i rytuały są unikatowe. Fani działają w tłumie, rzadko samotnie, stąd przeważa silne poczucie solidarności. Społeczności te cechuje również wysoka integralność.
Fanoturystyka odgrywa coraz większą rolę we współczesnej turystyce. Wydarzenia sportowe są atrakcją samą w sobie, mogą pobudzać lub ożywiać ruch turystyczny na różnych obszarach, niezależnie od ich atrakcyjności czy stopnia urbanizacji.
Masowe, międzynarodowe imprezy i ich relacje telewizyjne stanowią doskonałe narzędzie promocji regionów i ogromne możliwości marketingowe. (Tour de France)
Największe imprezy natomiast (Igrzyska Olimpijskie, Mistrzostwa w Piłce Nożnej) przyciągają rzesze turystów a ich organizacja wymaga rozwoju całej infrastruktury hotelowej, sportowej, transportowej, towarzyszącej. Ruch przyjazdowy zwiększa się znacząco nie tylko w trakcie zawodów, ale pozostaje podwyższony, przez co najmniej kilka następnych a nawet 10 lat. Przekazy medialne znacząco podnoszą atrakcyjność miejsca. Rozwój infrastruktury powoduje często przywrócenie świetności zaniedbanym dzielnicom czy miastom (Liverpool), organizacja takich imprez może również przyczynić się do zmiany wizerunku i rozwoju innych form turystyki niż takie, które wcześniej miały miejsce (np. Barcelona -nie tylko wypoczynek nadmorski, ale również turystyka biznesowa i kongresowa). Czasem zdarza się, że organizacja imprezy typu `mega event' staje się dla całego państwa punktem zwrotnym w rozwoju sektora turystycznego (np. Korea Południowa). Takiego efektu oczekuję się obecnie w Chinach po organizacji Igrzysk w Pekinie.
Fanoturystyka ma nie tylko wielkie znaczenie dla całej turystyki w ogóle oraz ze względu na zyski, jakie przynosi, ale również ze względu na deklaracje przynależności kulturowej w skali regionalnej, krajowej i całego kontynentu.
Wielkie wydarzenie sportowe potrafi zjednoczyć świat i zażegnać konflikty religijne czy terytorialne.
Podczas Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej w 2006 roku w Niemczech toczyła się akcja zapoczątkowana przez Organizację Sprawiedliwego Handlu, mającą na celu eliminację wyzysku i pracy dzieci przy produkcji.
Turystyka i sport są jednymi z filarów dzisiejszej kultury i wpływają na społeczne zachowania.
Kibiców przyciągają zawody różnych dyscyplin, obecnie często w wielu z nich zmieniane są zasady po to, aby stawały się bardziej medialne,spektakularne i oferowały silne emocje. Przykładem jest na przykład Turniej Czterech Stopni czy Wyścigi Formuły 1. Formuła dająca ogromne zyski jest sportem bardzo komercyjnym imprezami medialnym, wszelkie posunięcia są starannie rozważane pod kątem zysków. Obecnie planowane są na przykład nocne Grand Prix (Singapur). Nowe tory budowane są w państwach, które stanowią potencjalnie dobry rynek. Często jednak na obszarach oddalonych od miejsc uznawanych za atrakcyjne turystycznie,tory te jednak i zawody stanowią atrakcję samą imprezami sobie imprezami napędzają turystykę przyjazdową.
Największymi imprezami są: Igrzyska Olimpijskie, Mistrzostwa Świata i Europy w Piłce Nożnej. Ogromne ilości kibiców przyciągają również: wyścigi NACSAR, F1, mecze Super Bowl, wyścigi kolarskie Tour de France, mecze Master w tenisa.
Współcześnie również niektóre obiekty sportowe, szczególnie o futurystycznych konstrukcjach (jak stadion Allianz Arena w Monachium) stanowią atrakcję turystyczną, nie tylko kibiców sportowych, ale również dla turystyki poznawczej. Atrakcję stanowić mogą również obiekty zabytkowe jak na przykład tor wyścigowy Imola we Włoszech.
Dla przykładu liczba odwiedzających miasta olimpijskie w czasie trwanie igrzysk w to liczby rzędu ok. 400 do ponad 900 tysięcy osób (w różnych latach). Szacuje się, że Pekin ma odwiedzić ok. 660 tysięcy osób.
Wg Sheranne Fairley zostały zidentyfikowane trzy odrębne grupy turystów wyjeżdżających, aby oglądać zawody sportowe; każda gromadzi odrębne doświadczenia. Te grupy to: grupy zwolenników, grupy podróżujące długo, czasowo podróżujące grupy. Podczas gdy podążanie za zespołem jest podstawą dla obu trzech grup, doświadczanie zawodów jest dla każdej z nich krańcowo różne. Cztery główne czynniki, które rozróżniają daną grupę i jej doświadczenia to struktura grupy, charakterystyka wycieczki, socjalizacja, doświadczenia podczas zawodów i reakcja na wyniki. (Australian Football League, 2001).
Efekt ekonomiczny związany z napływem turystów jest zależny od kilku czynników, m.in. rangi imprezy,rodzaju dyscypliny (masowa, elitarna),poziomu rywalizacji (międzynarodowy), sposobu i miejsca organizacji imprezy, czasu jej trwania, infrastruktury towarzyszącej.
Wraz z systematycznym wzrostem zainteresowania „fanoturystyką” powstają i rozwijają się wyspecjalizowane biura podróży, które organizują wyjazdy na różnego typu imprezy sportowe. Zwykle oferują one pakiety składające się z transportu (bilety lotnicze, autokar), zakwaterowania, biletów wstępu a często również za dopłatą można wykupić wejściówki VIP,wspólny bankiet z zawodnikami, możliwość wejścia do szatni, rozmowy z trenerem etc.
Podróże turystyczne towarzyszące zawodom sportowym to zjawisko,które będzie rosnąć,zarówno w skali regionalnej, krajowej jak i międzynarodowej, jest to jeden ze współczesnych trendów w turystyce, dlatego imprezy sportowe różnej rangi, mogące stanowić czynnik pobudzania turystyki, powinny stanowić przedmiot długoterminowych działań strategicznych.
Anna Skwara
Turystyka II Rok, Grupa K-K
Bibliografia:
Horne, J. 2006; Sports Mega-Events - Social Scientific Analyses of a Global Phenomenon; Blackwell Publishing, Oxford
Hudson, Z. 2006; World Cup fever - Germany 2006 - the beautiful game?; Physical Therapy in Sport 7
Ritchie, B. & Adair, D. 2004; Sport Tourism, Interrelationships, Impacts and Issues; ChannelView Publications, Cleve don
Woratschek et al 2007; “Verrückte Typen“; spektrum 02/07
Zimmermann, D. 2007; Die Fans im Spannungsfeld verschiedener Akteure/innen; SuchtMagazin 5/07
F1 Racing Magazine, 05/08
F1 Racing Magazine, 03/07
F1 Racing Magazine 12/07