System Braille'a jako metoda komunikacji alternatywnej
Louis Braille urodził się 4 stycznia 1809 roku we Francji, jako syn rymarza. W wieku trzech lat, podczas zabawy w warsztacie ojca, uszkodził sobie oko. Z biegiem czasu drugie oko zostało zainfekowane przez to uszkodzone, w rezultacie czego chłopiec stracił wzrok. Zaczął uczęszczać do wiejskiej szkoły dla niewidomych chłopców, a następnie, w wieku 10 lat, do Królewskiego Instytutu Dla Młodych Niewidomych w Paryżu. W szkole tej niewidomi uczniowie zdobywali praktyczne umiejętności takie jak wyplatanie siedzeń foteli, krzeseł, wytwarzanie pantofli a także zdobywali wiedzę z przedmiotów ogólnych. Uczono się także czytać, odczytując pismo, które było wypukłe. Ludwik Braille, będąc uczniem, zapoznał się z opracowanym przez kapitana Charlesa Barbier de la Serre, pismem nocnym, które przy pomocy punktów i kresek miało oddawać dźwięki. Służyło ono ówcześnie żołnierzom do pisania i odczytania meldunków oraz rozkazów w ciemnościach. Młody Braille zachwycił się tym wynalazkiem, lecz zauważył wiele braków: zawiłość, niestosowanie zasad ortografii, wielkość znaku, a także duża ilość punktów, komplikująca pismo. Przez wiele miesięcy pracował nad ulepszeniem i uproszczeniem alfabetu dla niewidomych. W 1824 roku, gdy miał zaledwie 15 lat jego alfabet był całkowicie gotowy. Punkty zostały zredukowane do sześciu, tworząc mały prostokąt mieszczący się pod palcem. Z owych sześciu punktów można tworzyć 63 kombinacje pozwalające zapisać litery, cyfry i nuty. W 1827 roku opublikowano pierwszą książkę w brajlu. Louis Braille został nauczycielem w szkole, w której wcześniej sam był uczniem. Podziwiany i szanowany przez swoich uczniów, niestety nie dożył czasów, kiedy wynaleziony przez niego system zaczął obowiązywać na całym świecie. W 1852 roku, w wieku 43 lat zmarł na gruźlicę. W 1952 roku jego ciało przeniesiono do Paryża.
Bezpośrednią inspiracją twórczej pracy Braille'a nad systemem pisma dla niewidomych była koncepcja wykorzystania punktu i znaku konwencjonalnego - pismo szyfrowe Ch. Barbiera. Barbier oparł jednak swoje pismo na liczbie punktów, zaś Braille na położeniu punktów i wypływającym z niego kształcie znaku. Zredukował także liczbę punktów znaku podstawowego z dwunastu do sześciu (dwa rzędy po trzy punkty), otrzymując w ostateczności 63 kombinacje konfiguracji punktów, czyli znaki systemu obejmujące litery, znaki interpunkcyjne i i cyfry. Otrzymane znaki uporządkował w serie po dziesięć znaków w każdej, poczynając od serii I (podstawowej, powstałej z kombinacji w obrębie czterech górnych punktów szcześciopunktu). Seria II powstała przez dodanie lewego dolnego punktu, seria III zaś tworzona była przez dodanie obydwu dolnych punktów. W serii IV natomiast dodawany był prawy dolny punkt. Co do pozostałych 23 znaków, Braille nie miał wówczas koncepcji ich wykorzystania. Chęć zastosowania systemu do notacji muzycznej skłoniła go jednak do wykorzystania, obok punktu, wypukłej kreski. Doprowadziło to do rozbudowania systemu do dziewięć serii po dziesięć znaków i sześciu znaków uzupełniających. Pierwsze cztery serie pozostawały niezmienne. Od piątej serii wprowadzono wypukłą kreskę. Dzięki temu, V seria została przeznaczona na cyfry, VI na znaki interpunkcyjne, VII na znaki matematyczne, algebraiczne i muzykograficzne. Cztery znaki serii VIII uzupełniały znaki matematyczne, natomiast pozostałe oraz znaki serii IX - notację muzyczną. Owy system punktowo - liniowy został zaprezentowany w publikacji Braille'a pt. Sposób pisania słów, muzyki i śpiewu za pomocą punktów, do użytku niewidomych i przystosowany dla nich, w 1829 roku. Jednakże praktyka wykazała niedogodność stosowania kreski wypukłej, co zmusiło Braille'a do ponownego przeredagowania systemu, przy jej wyeliminowaniu - jednoczesnym zmniejszeniu liczby możliwych kombinacji punktów. W 1837 roku Braille ponownie przedstawił swój system, tym razem oparty wyłącznie na punktach. Serię V uzyskał poprzez obniżenie znaków serii I, przeznaczając ją na znaki interpunkcyjne. Z czasem wprowadził także znaki: numeryk, znak dużej litery, kursywy, łącznika, apostrofu, paragrafu, znak wiersza. Stosowane ówcześnie znaki matematyczne oraz algebraiczne nie odpowiadały dzisiejszym. Także wydzielone przez Braille'a znaki na oznaczenie zbiegów literowych i często występujących wyrazów zostały z czasem usunięte. L. Braille przedstawił zmodyfikowaną wersję systemu w 1837 roku, w publikacji pt. Procede. Wprowadzenie systemu Braille'a do drukarstwa datowane jest na rok 1837, kiedy to w paryskiej drukarni, przy pomocy odlewanych czcionek wytłoczono 3-tomowe dzieło pt. Zarys historii Francji, podzielony na stulecia, z uwzględnieniem ogólnej historii współczesnej, umieszczonej na końcu każdego panowania. Zdając sobie jednak sprawę z nieczytelności swego systemu dla osób widzących, Braille opracował tzw. raphigraphe - sposób pisania liter łacińskich za pomocą linii punktowej. Określoną przez niego na dziesięć punktów wysokość znaku, Wiktor Ballu zredukował do pięciu punktów, co uczyniło system ten łatwiejszym do zapisu i odczytu. Wśród osób niewidomych system Braille'a zaczyął funkcjonować jako dający im samodzielność w pisaniu i czytaniu, łącznie z możliwością zapisu i odczytu notacji muzycznej. Doprowadziło to do uznania systemu Braille'a w 1850 roku, za obowiązujący w paryskim Instytucie. Uznanie systemu Braille'a na terenie Francji nastąpiło natomiast w 1854 roku. W 1872 roku, w Londynie, komisja składająca się z osób niewidomych stwierdziła, iż system Braille'a będzie obowiązywał w nauczaniu niewidomych. Najistotniejszym jednak wydarzeniem w procesie upowszechniania się owego systemu, był Międzynarodowy Kongres Nauczycieli Szkolnictwa Specjalnego w Paryżu, podczas którego opowiedziano się za systemem Braille'a w wersji oryginalnej. Miało to miejsce w 1878 roku. Także w Stanach Zjednoczonych nastąpiło ostateczne ujednolicenie pisma na rzecz oryginalnego systemu Braille'a, po kongresie w Littlle Rock, w 1910 roku.
Zalety pisma Braille'a zostały docenione na całym świecie. Pismo to zyskało ogromną popularność także w alfabetach nie łacińskich - arabskim, japońskim oraz chińskim. Do dziś znajduje ono praktyczne zastosowanie. Niewidomi uczniowie mogą korzystać z brajlowskich podręczników i lektur, posługują się specjalnymi pomocami szkolnymi oraz wypukłymi rysunkami i mapami. Znajomość pisma brajla sprawia, że niewidomi mają zapewniony dostęp do literatury i uczestnictwa w kulturze. Mogą oni być nie tylko czytelnikami, ale też twórcami. Niestety nie jest ono tak dogodne w użyciu, jak pismo zwykłe - zajmuje znacznie więcej miejsca a litery brajlowskie są większe od tych, którymi drukuje się książki dla widzących. Papier także jest grubszy, przez co większa jest objętość książki brajlowskiej. Dlatego też równocześnie z wprowadzaniem pisma punktowego, pracowano nad jego usprawnianiem - zaczęto stosować druk dwustronny międzyrządkowy, a następnie międzypunktowy. Dalszym etapem w rozwoju pisma brajlowskiego było wprowadzenie skrótów. Pozwalają one obniżać koszt książek brajlowskich, są wygodniejsze dla użytkownika, a przede wszystkim zwiększają w znacznym stopniu zarówno tempo czytania jak i pisania. Zarządzeniem Ministra Oświaty i Wychowania z 1981 roku, wprowadzono w szkołach dla osób niewidomych, zmodyfikowany polski alfabet w systemie Braille'a oraz w systemie polskich ortograficznych skrótów brajlowskich. Skróty te zostały opracowane na zlecenie Polskiego Związku Niewidomych przez Instytut Języka Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Autorem ich jest Tadeusz Józefowicz i Zygmunt Saloni. Skróty te nie są, jak dotychczas, w odpowiedni sposób wykorzystane, uczniowie nie uczą się ich bowiem w szkołach, a także nie ma materiałów drukowanych z ich zastosowaniem. Wielu niewidomych tworzy natomiast na własny u żytek swój system skrótów.
Rząd I |
|||||||||
K |
L |
M |
N |
O |
P |
Q |
R |
S |
T |
Rząd II |
|||||||||
U |
V |
X |
Y |
Z |
Ż |
|
|
Ź |
|
Rząd III |
|||||||||
Ą |
Ł |
Ć |
Ń |
Ę |
|
|
|
Ś |
W |
Rząd IV |
|||||||||
, |
; |
: |
. |
? |
! |
( ) |
" |
' |
" |
Rząd V |
|||||||||
|
|
|
znak wiersza |
Ó |
znak liczby |
znak dużej litery |
znak kursywy |
|
|
Rząd VI |
|||||||||
apo-strof |
prze- nośnik |
|
|
|
|
|
|
|
|
Rząd VII |
|||||||||
Topografia punktów w systemie Braille'a
Źródło: Internet, System pisma punktowego Braille'a, http://pedagogikaspecjalna.tripod.com (18.05.2010)
Bibliografia:
Czerwińska M. (1999), Pismo i książka w systemie L. Braille'a w Polsce, Wyd. SBP, Warszawa.
Sękowska Z. (1974), Kształcenie dzieci niewidomych, Wyd. PWN, Warszawa.