Instrumenty regulacji ochrony środowiska

Do instrumentów regulacji bezpośredniej zalicza się akty prawne które określają system zarządzania, oraz normy dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń, emisji, zrzutu lub składowania odpadów, a ponadto normy regulujące ważniejsze procesy produkcyjne, normy monitoringu środowiska, a także akty prawne regulujące korzystanie z powierzchni i przestrzeni.

Regulacje pośrednie dotyczą instrumentów ekonomicznych, przepi­sów (ułatwień lub utrudnień) importowych, procedur, zaleceń i narzędzi partycypacji społecznej. Odrębną formą regulacji pośrednich są nego­cjacje i umowy cywilnoprawne. Czasem wynikiem negocjacji są rów­nież normy regulacji bezpośrednich.

W analizowanym systemie zasadna wydaje się klasyfikacja instru­mentów z punktu widzenia podmiotu oddziaływania, według której wyróżnia się instrumenty prawno-administracyjne, ekonomiczne oraz instrumenty (techniki) oddziaływania społecznego.

W praktyce przeważnie jest stosowany podział instrumentów na:

• normy o charakterze ogólnym, do których zalicza się przepisy doty­czące użytkowania i ochrony środowiska, w tym odnoszące się do organizacji systemu zarządzania środowiskiem, systemu monitoringu ekologicznego, sprawozdawczości z zakresu ochrony środowiska itp.,

• normy ekologiczne szczegółowe, dotyczące ochrony poszczególnych komponentów środowiska: kopalin, powierzchni ziemi, powietrza atmosferycznego, wód, lasów, roślin i zwierząt, krajobrazu i prze­strzeni. Spośród norm szczegółowych można wyodrębnić:

• normy jakości środowiska (normy emisji), charakteryzujące pożą­dany stan środowiska, np. maksymalne stężenie dwutlenku siarki w powietrzu atmosferycznym,

• normy emisji, określające maksymalne dozwolone do wprowadzania do środowiska ilości zanieczyszczeń, np. maksymalną ilość ładunku BZT5 w ściekach,

• normy techniczno-technologiczne, określające parametry procesu produkcji zmniejszającego uciążliwość dla środowiska,

• normy produktowe, określające parametry lub cechy produktów, głównie zanieczyszczających środowisko [Ekonomia ..., 1996].

Normy jakości środowiska (normy imisji) w polskim prawie ochrony środowiska zostały opracowane dla powietrza atmosferyczne­go, wody i gleby. Określono 3 klasy czystości wód oraz 57 wskaźników dopuszczalnych wartości zanieczyszczeń śródlądowych wód powierz­chniowych w poszczególnych klasach czystości (tablica 6.2), a także dopuszczalne stężenia 44 substancji zanieczyszczających powietrze atmosferyczne w podziale na obszary chronione i obszary specjalnie chronione dla okresów średniorocznego, średniodobowego i chwilowe­go, czyli 30-minutowego (tablica 6.3). Określono również dopuszczalne natężenia hałasu w środowisku, w zależności od rodzaju terenu i pory dnia (tablica 6.4) oraz dopuszczalną zawartość metali ciężkich w gle­bach (tablica 6.5).

Normy emisji można podzielić na ogólne, ustalone w formie aktu prawnego obowiązującego na obszarze całego kraju, i szczegółowe, określone imiennie dla danego podmiotu gospodarczego w formie aktu administracyjnego. Normy szczegółowe powinny być tak ustalone, żeby suma imiennie określonych emisji mieściła się w ramach norm imisji na danym terenie. Na szczeblu kraju są normowane zanieczyszczenia w ściekach wprowadzanych do wód lub do ziemi. Określa się 47 wskaźników dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń w ściekach (tabli­ca 6.6). Obowiązują także normy dopuszczalnych do wprowadzenia do powietrza atmosferycznego ilości dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu, powstających w procesach energetycznego spalania paliw (tabli­ca 6.7), oraz normy emisji zanieczyszczeń z silników samochodowych (z podziałem na silniki o zapłonie iskrowym i samoczynnym).

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz o zmianie niektórych ustaw [Dz. U. nr 96, póz. 592] zobowiązuje ministra ochrony środowiska do określe­nia dopuszczalnych do wprowadzania do powietrza atmosferycznego ilości i rodzajów substancji zanieczyszczających pochodzących z proce­sów technologicznych i operacji technicznych wraz z podaniem sposo­bu i zakresu pomiarów tych substancji. Ustawa ta nakłada na jednostki organizacyjne obowiązek posiadania decyzji ustalającej rodzaje i ilość substancji zanieczyszczających dopuszczalnych do wprowadzania do Powietrza atmosferycznego.

Do instrumentów prawno administracyjnych ponadto zalicza się:

• normy regulujące zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz re­produkcję roślin i zwierząt oraz kompleksów przyrodniczych i eko­systemów,

• system norm prawnych regulujących zasady prowadzenia gospodarki leśnej,

• system norm prawnych regulujących zasady ochrony gruntów rol­nych i leśnych,

• ustanowienie urzędowego wykazu odpadów niebezpiecznych, któ­rych nie można sprowadzać do kraju,

• wprowadzenie obowiązku stosowania niektórych polskich norm, co w konsekwencji powoduje eliminowanie produktów o niewłaści­wych parametrach z punktu widzenia ochrony środowiska. Jednym z warunków skuteczności norm prawnych jest ich po­wszechna akceptacja. Badania socjologiczne wykazują, że społeczeń­stwo polskie zaakceptuje takie regulacje proochronne, które nie spowodują obniżenia stopy życiowej. Ponadto doświadczenia krajów uprzemysłowionych dowodzą, że nadmiar regulacji w odniesieniu do indywidualnych zasobów środowiska lub technologii może mieć nega­tywny wpływ na właściwe korzystanie ze środowiska przez podmioty gospodarcze.

Obowiązujące dotychczas w Polsce instrumenty prawno administracyjne nie zapewniają skutecznego sterowania ochroną środowi­ska w warunkach rozwijającej się gospodarki rynkowej. Brak przede wszystkim:

• wymogów ekologiczno-technologicznych, określających standardy, licencje lub normy emisji, zwłaszcza prawnego usankcjonowania technologii uznawanych za najbardziej efektywne, racjonalne lub nie powodujące nadmiernych kosztów oraz standardowych technologii ochrony,

• zintegrowanych wskaźników zanieczyszczeń i prawnej regulacji zin­tegrowanego ograniczania zanieczyszczeń.

Instrumenty ekonomiczne Instrumenty ekonomiczne, pojęcie używane zazwyczaj w szerokim kontekście, to narzędzia finansowe, które pośrednio oddziałują na ceny (podatki, opłaty) lub kształtują ceny w sposób bezpośredni (opłaty usługowe). Instrumenty ekonomiczne należą do narzędzi regulacji po­średniej i zajmują szczególne miejsce w systemie zarządzania środo­wiskiem. Powszechnie są uważane za zgodne z filozofią wolnego rynku

— zastosowane łącznie z instrumentami regulacji bezpośredniej wyka­zują wysoką efektywność.

Zadaniem instrumentów ekonomicznych powinno być inspirowanie podmiotów gospodarczych do oszczędnego korzystania z zasobów i walorów środowiska, eliminowanie z rynku produktów, których wy­twarzanie lub użytkowanie jest uciążliwe dla środowiska, internalizo-wanie kosztów zewnętrznych oddziaływania procesów produkcyjnych na środowisko oraz gromadzenie środków finansowych na przedsię­wzięcia ochronne.

Instrumenty ekonomiczne stosowane w zarządzaniu środowiskiem można różnie klasyfikować. Najczęściej wyodrębnia się: opłaty i podat­ki ekologiczne, subwencje, systemy depozytowe, rynki uprawnień, ubezpieczenia ekologiczne, bodźce finansowe dla egzekucji prawa. Opłaty są to, na ogół, przymusowe świadczenia bezzwrotne, po­bierane w celu pokrycia wydatków państwa związanych z niektórymi czynnościami i świadczeniami ze strony organów państwowych [N. Gajl, . Opłaty ekologiczne traktuje się jako płatności (pewnego rodza­ju cenę) ponoszone za użytkowanie (bezpośrednie lub pośrednie) środo­wiska przyrodniczego. Wyróżnia się następujące rodzaje opłat:

• opłaty za emisję, czyli świadczenia za emisję zanieczyszczeń do środowiska; w ujęciu ekonomicznym są one traktowane jako ekwi­walent wartości strat gospodarczych i społecznych, ponoszonych wskutek zanieczyszczenia środowiska;

•opłaty za korzystanie ze środowiska, czyli świadczenia za wydoby­wanie ze środowiska zasobów naturalnych (w tym wody) oraz wyci­nanie drzew i krzewów;

• opłaty produktowe, czyli świadczenia za wprowadzanie do publicznego obrotu lub (i) korzystanie z produktów, które powodują zanieczyszczenie środowiska w fazie produkcji, konsumpcji lub utylizacji-mogą one być związane z pewnymi cechami produktu (np. zawarto­ścią siarki w paliwach) lub z samym produktem;

• opłaty administracyjne, czyli płatności za czynności urzędowe, takie jak: opłaty za przygotowanie i wydanie licencji, opłaty za przeglądy i autoryzację, za rejestrowanie chemikaliów itp.;

• opłaty usługowe, czyli płatności za zbiorowe lub publiczne unie­szkodliwianie zanieczyszczeń. Opłaty przeważnie zasilają fundusze specjalne.

Podatki są to świadczenia o charakterze przymusowym, powszech­nym i bezzwrotnym na rzecz podmiotów publicznych, pobierane na podstawie przepisów prawnych, określających w sposób ogólny warun­ki, wysokość oraz formy i technikę tych świadczeń [N. Gajl, 1995].

Proekologiczne znaczenie mogą mieć podatki powszechnie obowią­zujące, np. podatek od nieruchomości służących ochronie środowiska (działanie bodźcowe na rzecz stosowania zintegrowanych przedsięwzięć ochronnych), podatek od produktów i usług (VAT), który może być niższy dla produktów i usług służących ochronie środowiska, podatek akcyzowy.

W literaturze anglojęzycznej pojawiła się koncepcja tzw. podatków zielonych. Jest ona związana z ideą trwałego i zrównoważonego rozwo­ju. Zgodnie z tą koncepcją podatki powinny spełniać nie tylko funkcję gospodarczą (fiskalną), lecz także ekologiczną. Zaleca się zmniejsze­nie opodatkowania pracy, a zwiększenie opodatkowania zasobów natu­ralnych.

Zróżnicowania podatkowe polegają na zmniejszeniu stawki podatku na produkty przyjazne środowisku i jej zwiększeniu na produkty tej samej grupy, ale uciążliwe dla środowiska. Zróżnicowanie wprowadza się na pewien okres (od roku do kilku lat) w taki sposób, aby sumary­czna wartość zmniejszenia wpływów do budżetu z tytułu zmniejszenia podatku została pokryta wpływem ze zwiększenia. Zakłada się, że instrument ten powinien być neutralny z punktu widzenia wysokości dochodów budżetu.

Instrumenty ekonomiczne

239

Subwencje jest to pomoc finansowa przyznawana podmiotom pra­wnym podejmującym działania proochronne, szczególnie w tych przypadkach, gdy koszty krańcowe redukcji zanieczyszczeń są znacznie wyż­sze od sumy opłat i podatków uiszczanych z tytułu emisji (wydalania) tych zanieczyszczeń lub gdy jest realizowane przedsięwzięcie ochronne służące wielu podmiotom, np. komunalna oczyszczalnia ścieków.

Wyróżnia się następujące formy pomocy finansowej: , dotacje, które są bezzwrotną, jednorazową (chociaż niekiedy płaconą w ratach) formą pomocy finansowej podmiotom realizującym okre­ślone przedsięwzięcia ochronne,

• kredyty preferowane o oprocentowaniu niższym od rynkowej stopy procentowej (subwencją jest różnica w oprocentowaniu),

• ulgi podatkowe w formie pozwoleń na przyspieszoną amortyzację lub w postaci zwolnień lub rabatów podatkowych z tytułu podejmo­wania określonych przedsięwzięć ochronnych lub produkcji służącej wyłącznie (lub głównie) ochronie środowiska,

• subwencje właściwe, tzn. stałe (w określonym czasie) wspomaganie finansowe określonej działalności proochronnej, np. subwencjono­wanie czasopism o profilu ekologicznym.

• Systemy depozytowe, czyli opłata, którą musi ponieść nabywca produktu potencjalnie szkodliwego dla środowiska przyrodniczego, zwrotna pod warunkiem odstawienia wyeksploatowanego produktu lub jego pozostałości do miejsca utylizacji (czasami do miejsca zakupu, np. małe baterie).

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---