Bezpieczna praca przy komputerze
11 marca bieżącego roku upłynie 2-letni okres na dostosowanie stanowisk pracy wyposażonych w monitory ekranowe do wymagań obowiązujących przepisów o pracy przy komputerach.
{ Już obowiązują te przepisy !!! }
O szkodliwości tej pracy dla zdrowia pracowników krążą rozbieżne opinie. Tym bardziej warto przypomnieć regulacje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy osób obsługujących sprzęt komputerowy.
Na wstępie trzeba wyjaśnić, że w powszechnie obowiązującym prawie pracy nie mówi się o pracy przy komputerach, a o pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. O organizacji pracy na stanowiskach wyposażonych w takie monitory i o wymaganiach dotyczących ergonomii, bezpieczeństwa i higieny pracy na tych stanowiskach mówią dwa rozporządzenia, wydane przez ministra pracy i polityki socjalnej na podstawie delegacji wynikającej z art. 23715 kodeksu pracy, a mianowicie:
z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 129, poz. 844),
z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. nr 148, poz. 973).
Pierwsze rozporządzenie określa warunki, jakie powinny spełniać budynki i pomieszczenia, w których wykonywana jest praca, tereny wokół budynków i tych pomieszczeń oraz urządzenia higieniczno-sanitarne. Dziś nie będą one przedmiotem naszych rozważań. Dlatego zatrzymamy się na treści drugiego aktu prawnego.
Rozporządzenie określa wymagania dotyczące organizacji pracy na stanowiskach wyposażonych w środki i przedmioty obejmujące monitory ekranowe, jednostkę centralną, stację dyskietek, klawiaturę lub inne urządzenia wejściowe, wyposażenie dodatkowe (drukarka, skaner, mysz itp.) i pomocnicze. Rozporządzenie reguluje także wymagania w zakresie ergonomii oraz bezpieczeństwa i higieny pracy na takich stanowiskach. Przepisów rozporządzenia nie stosuje się do kabin kierowców i kabin sterowniczych maszyn i pojazdów, systemów komputerowych na pokładach środków transportu, systemów komputerowych przeznaczonych głównie do użytku publicznego, systemów przenośnych, kalkulatorów, kas rejestrujących i innych urządzeń z małymi ekranami do prezentacji danych oraz do maszyn do pisania posiadających wyświetlacze ekranowe.
Minimalne wymagania
Warunki organizacyjno-techniczne, którym powinny odpowiadać stanowiska pracy wyposażone w sprzęt komputerowy, zostały określone w załączniku do rozporządzenia. Przewiduje on, że monitor ekranowy powinien wyświetlać wyraźne i czytelne znaki. Monitor musi mieć możliwość regulacji pochylenia ekranu oraz dostosowywania jaskrawości i kontrastu do oświetlenia. Ekran powinien być pokryty warstwą antyodbiciową. Może też być założony odpowiedni filtr. Ustawienie monitora musi być takie, aby ograniczyć odbicia światła lub olśnienie.
Klawiatura, która powinna stanowić odrębny element wyposażenia stanowiska, ma być ergonomiczna, matowa, a znaki na niej kontrastowe, czytelne. Musi posiadać regulację kąta nachylenia.
Stół, biurko, na którym postawiony będzie sprzęt, musi umożliwiać swobodne ustawienie poszczególnych elementów. Powinien jednocześnie zapewniać wykonywanie innych czynności związanych z rodzajem pracy. Oczywiście wysokość jego też musi być odpowiednio dobrana, tak aby nie było konieczności przyjmowania wymuszonej pozycji ciała. Monitor musi stać na wysokości odpowiedniej dla oczu pracownika, jak również w odległości od 400 do 750 milimetrów od niego. Blat stołu powinien być matowy, żeby nie powodował odblasków. Jeżeli rodzaj pracy wymaga korzystania z dokumentów, stanowisko pracy należy wyposażyć w uchwyt na dokumenty. Musi on mieć regulację wysokości, pochylenia i odległości od pracownika. Powinien się znajdować przed pracownikiem - w pozycji minimalizującej uciążliwe ruchy głowy i oczu.
Kolejnym elementem wyposażenia stanowiska pracy jest krzesło (fotel). Musi ono zapewniać dostateczną stabilność, wygodną pozycję ciała oraz swobodę ruchów. Powinna też być możliwość regulacji wysokości siedziska, oparcia oraz jego pochylenia. Wszystkie elementy regulacji muszą być łatwo dostępne, proste w obsłudze. Powinny być tak usytuowane, aby dostęp do nich był możliwy w pozycji siedzącej. W przypadku nowych miejsc pracy takie meble muszą być wyposażone w podłokietniki oraz możliwość obrotu wokół własnej osi o 360 stopni. Jeśli zachodzi taka konieczność, należy pracownikowi dostarczyć podnóżek.
Stanowisko pracy wyposażone w monitor musi być usytuowane tak, aby pracownik miał do niego swobodny dostęp. W przypadku sąsiadujących ekranów odległość między nimi powinna wynosić co najmniej 0,6 metra. Natomiast między pracownikiem i tyłem sąsiedniego monitora co najmniej 0,8 metra.
W wymienionym rozporządzeniu poruszona jest też sprawa warunków, jakim powinno odpowiadać oświetlenie. Przede wszystkim musi wykluczać lub ograniczać zjawisko olśnienia, zapewniając przy tym odpowiedni poziom natężenia światła. Najlepsze byłoby oświetlenie naturalne.
W przypadku stosowania oprogramowania musi być ono łatwe w użyciu. Powinno odpowiadać zadaniom przewidzianym do wykonania. Musi być dostosowane do doświadczenia i wiedzy pracownika. Oczywiście przy tworzeniu oprogramowania i przetwarzaniu danych powinny być brane pod uwagę zasady ergonomii.
Samo pomieszczenie przeznaczone do pracy z monitorami ekranowymi powinno spełniać ogólne warunki bezpieczeństwa i higieny pracy. Dodatkowo trzeba pamiętać, iż wilgotność względna w pomieszczeniu nie powinna być mniejsza niż 40 procent.
Rozporządzenie zobowiązuje pracodawców do prowadzenia ocen warunków pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory. W ocenach tych należy zwrócić szczególną uwagę na następujące sprawy:
stan elementów wyposażenia pod kątem bezpieczeństwa pracy, szczególnie ochrony pracowników przed porażeniem prądem,
zapewnienie prawidłowego oświetlenia,
obciążenie wzroku oraz układu mięśniowo-szkieletowego pracowników,
obciążenie psychiczne pracowników wynikające ze sposobu organizacji pracy.
Oceny te powinny być prowadzone w szczególności przy tworzeniu nowych stanowisk pracy oraz po każdej zmianie organizacji lub wyposażenia stanowisk istniejących. O ich wynikach należy powiadomić pracowników. W przypadku stwierdzenia jakichś nieprawidłowości pracodawca oczywiście jest zobowiązany je usunąć.
Inne obowiązki pracodawców i organizatorów pracy
Osoby pracujące na komputerach podlegają, podobnie jak wszyscy pracownicy, odpowiednim badaniom lekarskim, wstępnym lub okresowym. Jednak w przypadku tych osób badania powinny być rozszerzone o sprawdzenie wzroku. Podczas badań lekarz zwróci też uwagę na układ kostny (kręgosłup). Ma to związek z pozycją ciała przybieraną podczas pracy przy komputerze. Znajomość szczegółowego zakresu badań lekarskich nie jest dla pracodawcy konieczna. Powinien on jedynie pamiętać o konieczności skierowania pracowników na takie badania.
Jeżeli badania lekarskie wykażą konieczność stosowania podczas pracy na komputerze okularów korygujących wzrok, pracodawca ma obowiązek zapewnić je pracownikowi.
Pracownikom wykorzystującym w pracy monitory ekranowe należy ponadto zagwarantować:
łączenie przemienne obsługi monitora z inną pracą nie obciążającą wzroku i wykonywaną w innych pozycjach ciała - przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy obsłudze monitora lub
co najmniej 5-minutową przerwą, wliczaną do czasu pracy, po każdej godzinie obsługi monitora ekranowego.
Przepisy rozporządzenia dotyczą wszystkich zatrudnionych osób, w tym również praktykantów i stażystów, użytkujących w czasie pracy monitor ekranowy przez co najmniej połowę dobowego wymiaru czasu pracy. W tym miejscu trzeba wspomnieć o zakazie zatrudniania kobiet w ciąży przy obsłudze monitorów ekranowych w wymiarze przekraczającym 4 godziny na dobę (załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom - Dz.U. nr 114, poz. 545).
Rozporządzenie weszło w życie 11 marca 1999 r. Na dostosowanie istniejących stanowisk do omówionych wymagań pracodawcy mają czas do 11 marca 2001 r., z tym że wyposażenie krzeseł w możliwość obrotu wokół osi pionowej i w podłokietniki obowiązuje już w odniesieniu do nowo tworzonych stanowisk pracy.
Jan Stanek
Gazeta Prawna Nr 22/01 z dnia 21.02.2001