7. POWOŁANIE FILOZOFA WEDŁUG SOKRATESA. ODKRYCIE DUSZY JAKO OSOBOWEGO CENTRUM CZŁOWIEKA, JAKO ŹRÓDŁO JEGO MYŚLI I CZYNÓW - POSTULAT „TROSKI O DUSZĘ”. ŚWIADECTWO ŻYCIA A GŁOSZONE TEORIE.
Sokrates był pierwszym filozofem, który nakierował swoje myśli na poznanie człowieka, sądził, że cel ten osiągnie poprzez poznanie samego siebie. Filozof silnie akcentował pojęcie cnoty rozumianej jako dobro bezwzględne i począł wskazywać nie tylko konkretne cnoty, jak sprawiedliwość, odwagę czy panowanie nad sobą, ale dodawał, że są one jednakowe dla wszystkich ludzi. Cnoty i mądrości nie można jednak nauczyć, dobra te są dostępne tym, którzy maja dusze szlachetne i z natury są dobrzy. Sokrates wprowadził pojęcie DUCHA WEWNETRZNEGO (daimonion) . Pomimo pewnych trudności, które pojawiają się przy próbach wyjaśnienia roli tego ducha w etyce Sokratesa, jest pewne, że cała jego etyka ma uzasadnienie racjonalne. Silnie bowiem i rozumnie uzasadnione jest przekonanie, ze każdy człowiek powinien dbać o duszę zdrową i dobrą. Łatwo zauważyć, że Sokrates uwrażliwiał ludzi na wiedzę etyczną, opierającą się na praktycznym rozsądku, dążąca do doskonalenia duszy. Pogłębiała umiejętność odróżniania dobra od zła. Wszystkie tezy etyczne prowadziły do konkluzji, że celem wysiłków człowieka jest osiągnięcie szczęścia.
Również wiedzy, tak jak i dobra, nie można nauczyć. Jest ona przecież czymś świętym, co każdy człowiek już posiada. Rola filozofa polega więc na uświadomieniu sobie prawdy już posiadanej.
Postawa Sokratesa była zgodna z jego poglądami. Narzucał sobie te same rygory co swoim uczniom. Nie chciał skorzystać z pomocy przyjaciół usiłujących zorganizować mu ucieczkę z więzienia. Chociaż nie zgadzał się z oskarżeniami, które legły u podstaw wydania niego wyroku, to jednak nie wyparł się swoich poglądów i wypił cykutę. Oto jego słowa: Nie dbam o zaszczyty, lecz szukają prawdy będę się starał, żyć najlepiej jak tylko potrafię i kiedy umrzeć przyjdzie - umrę”.
8. DIALEKTYKA I IRONIA SOKRATESA: CZYM JEST SOKRATEJSKA MĄDROŚĆ? PYTANIA ESENCJANE. DWA ASPEKTY METODY SOKRATEJSKIEJ: ELENKTYCZNY I MAJEUTYCZNY.
Osnową filozofii Sokratesa była dialektyka i powrót do samowiedzy, która wraz z intelektualnym osądem stawała się jedyną prawdą. Dialektykę rozumiał jako rozmowę zmierzającą do wyjaśnienia pojęć i stopniowego dochodzenia do definicji, a więc do pojęć ogólnych. Sokrates rozmawiał z ludźmi: politykami, rzemieślnikami, kapłanami, stawiał im ironiczne pytania: ja nie wiem, czym jest dobro, ale ty pewno to wiesz!! W ten sposób zmuszał Sokrates swych rozmówców do myślenia, musieli bowiem udowodnić, że nie są głupcami. Jest to metoda elenktyczna , destruktywna, wykazuje fałszywość dotychczasowych wniosków i opinii, przechodzi od analizy pojęć jednostkowych do poznania prawdziwego. Metoda elenktyczna ukazywała ułudę dotychczasowej wiedzy, zmuszała także do osobliwego rygoryzmu intelektualnego wobec głoszonych poglądów. Natomiast istota metody majeutycznej dążyła do wspólnego poszukiwania prawdy i zmuszała do rzetelnego wysiłku oraz uczciwości w dociekaniach. Jej celem było uświadomienie sobie posiadanej wiedzy prawdziwej. Według Sokratesa, każdy człowiek nosi w sobie prawdziwą wiedzę, jednak nie jest tego świadom. Dlatego też potrzebny mu jest nauczyciel ("położnik"), który pomoże mu odnaleźć w sobie tę wiedzę.
15. ARYSTOTELESOWSKA KRYTYKA PLATOŃSKIEJ TEORII IDEI. WIZONERSTWO MISTRZA I RZEŹWY REALIZM UCZNIA.
Wpływ Platona na Arystotelesa jest niewątpliwy w pierwszym okresie działalności filozofa. Jednak uczeń bardzo szybko przekształcał naukę swego mistrza na własny użytek. Arystoteles nie zgadzał się z platońską teorią idei. Był bowiem przyrodnikiem i dlatego odrzucił platoński podział na dwie rzeczywistości, z których jedna, idealna, stanowiła prawzór drugiej, materialnej. Był przekonany, że idee w tym ujęciu, które stworzył Platon, nie istnieją.
Przeciwko tej koncepcji wystąpił ostro w dwóch księgach Metafizyki , gdzie między innymi powiada, że jeśli rzeczywiście istnieją jakieś prawzory w świecie idealnym, to trzeba przyjąć, że takie prawzory muszą mieć pojęcia zarówno pozytywne jak i negatywne. Arystoteles - przyrodnik wykazywał, że same idee, czyli pojęcia ogólne, są owocem abstrakcyjnej aktywności umysłu i jako takie nie istnieją poza rzeczami, ale w rzeczach, jako ich cechy istotne. To bowiem, co stanowi istotę rzeczy, nie może istnieć poza rzeczą. Istota człowieka, czyli jego rozumność, nie może istnieć poza konkretnymi ludźmi, istnieje bowiem w nich. Czyli rozumność określająca moje człowieczeństwo, istnieje we mnie.