Przyjaźń

Przyjaźń - Duchowa, emocjonalna i platoniczna więź łącząca dwoje lub więcej ludzi, oparta na wzajemnym zro­zumieniu, wspólnych doświadczeniach. Literackie przykłady przyjaźni wskazu­ją, że związek taki kończy się zazwyczaj wraz ze śmiercią jednego z przyjaciół.

Biblia (ST) - Dawid, przyszły król Izraela, przyjaźni się w młodości z Jona­tanem, synem króla Saula. Dzięki niemu Dawid uchodzi z życiem z obozu króla. Dla Jonatana ważniejsze są więc więzi przyjaźni od miłości synowskiej.

Homer „Iliada" - Patrokles, przyjaciel Achillesa, bezskutecznie namawia swe­go druha, by ten wziął udział w wojnie z Trojanami. Odziany w zbroję Achil­lesa, Patrokles wyrusza do walki, a na­stępnie ginie z ręki Hektora, który znie­waża jego zwłoki (odziera je z szat i wydaje psom na pożarcie). Zrozpaczo­ny Achilles mści się na Hektorze za ten niegodny czyn, nie tylko zabijając go w pojedynku, ale też profanując jego ciało.

F. Yillon „Wielki Testament" - „Zapi­sy", które Yillon czyni w swoim tes­tamencie poetyckim i życiowym, prze­znaczone są zarówno dla jego nieprzyja­ciół, jak i najbliższych druhów. Wśród „obdarowanych" znaleźli się jego towa­rzysze zabaw i hulanek, a także złodziej­skich eskapad, których autor charak­teryzuje z właściwą sobie swadą (Ragier mistrz Jacenty (...) choćby miot przędąc, biedny dzióbek, to, czem okrywa nagie udko, y gnać bez pludrów i bez gaci (...) „Pod Szyszkę" ku swey wierney braci). Z utworu wyłania się obraz przyjaźni opartej na zamiłowaniu do pełni życia, z mnóstwem niebezpieczeństw, a jednak trwałej.

W. Szekspir „Romeo i Julia" - Przy­jaźń Romea i Merkucja przypomina mitologiczną przyjaźń Patroklesa i Achillesa. Romeo, na wieść o śmierci przyjaciela, który zginął w pojedynku z rąk kuzyna Julii, nie waha się go pomścić. Za zabicie Tybalta zostaje wygnany z Werony.

W. Szekspir „Hamlet" - Jedynym przyjacielem Hamleta jest Horacy, cał­kowite przeciwieństwo księcia: chłod­ny, opanowany racjonalista. Dochowuje wierności Hamletowi do końca jego dni. Zawsze lojalny i oddany, jest jego jedy­nym powiernikiem. Pozostaje przy nim do końca, kiedy książę, ugodzony przez Laertesa, umiera. Zadaniem Horacego będzie przekazać wszystkim historię duńskiego królewicza.

J.W. Goethe „Cierpienia młodego Wertera" - Listy Wertera adresowane są do jego przyjaciela, Wilhelma. Zaży­łość między nimi musiała być duża, skoro Werter nie waha się zwierzyć mu się ze swoich najskrytszych marzeń i pragnień. Także Wilhelmowi wyjawia zamiar popełnienia samobójstwa. Po śmierci Wertera Wilhelm spisuje dla współczesnych i potomnych historię nieszczęśliwego przyjaciela. Patrz: list, retrospekcja.

A. Mickiewicz „Przyjaciele" - Jest to obraz przyjaźni dwóch kumów, Leszka i Mieszka, opartej na słownych obiet­nicach i zapewnieniach. Jednak w sytua­cji prawdziwego zagrożenia (gdy za­skakuje ich niedźwiedź) Leszek ucieka na drzewo, pozostawiając przyjaciela samego i bezbronnego. Bajka kończy się przysłowiowym dzisiaj morałem: praw­dziwych przyjaciól poznajemy w biedzie.

A. Mickiewicz „Dziady" cz. III - patrz: pokolenie stracone.

E. Bronie „Wichrowe Wzgórza" -

Przyjaźń Katarzyny i Heathcliffa rodzi się we wczesnym dzieciństwie. Za przy­zwoleniem pana Earnshawa dzieci spę­dzają razem większość czasu (zarówno na zabawie, jak i na nauce, która nie jest ich mocną stroną). Z czasem tworzą się między nimi niezwykle silne więzi emo­cjonalne, oparte na podobieństwie cha­rakterów i zainteresowań, które w latach młodości przerodzą się w miłość. Patrz: miłość trudna.

A. Dumas „Trzej muszkieterowie" -

Powieść Dumasa ojca, jak i dalsze czę­ści cyklu, opowiada o przyjaźni Atosa, Portosa, Aramisa i d' Artagnana. Wszys­cy czterej służą królowi i królowej, walczą przeciwko kardynałowi Riche-lieu, nieustannie ryzykując życiem. Łą­czy ich nie tylko kariera żołnierska, ale przeżycia osobiste, wspólne radości i cierpienia. By ocalić zagrożonego przyjaciela, skłonni są nadstawić głowę (Jeden za wszystkich! Wszyscy za jed­nego!). Po opuszczeniu muszkieterów spotykają się ponownie w dwadzieścia lat później.

B. Prus „Lalka" - 1) Spośród wielu przyjaciół Wokulskiego najbardziej od­dany mu jest Ignacy Rzecki. W prze­szłości wpajał mu ideały patriotyczne, dzięki czemu Wokulski trafił do po­wstania styczniowego. Rzecki, który pó­źniej został subiektem w sklepie przyja­ciela, nie tylko pomaga mu w interesach, ale także stara się wpłynąć na jego życie osobiste (marzy mu się małżeństwo Sta­cha z panią Stawską). W rzeczywistości jednak nie jest w stanie wpłynąć na Wokulskiego ani też zmienić kolei jego losów. Umiera samotnie, wkrótce po zniknięciu przyjaciela, któremu poświę­cił niemal całe swoje życie. 2) Przyja­cielem Wokulskiego jest także doktor Szuman, którego Stach poznał na Sybe­rii. Szuman, człowiek sceptyczny i trze­źwo myślący, krytycznie patrzy na swe­go przyjaciela, gdy ten zakochuje się w pannie Łęckiej. Podobnie jak Rzecki, nie jest w stanie wpłynąć na Wokuls­kiego; a szkoda, bo jego rady mogłyby ocalić głównego bohatera „Lalki".

H. Sienkiewicz „Trylogia" - 1) Przy­jaźń pana Wołodyjowskiego i Zagłoby zaczyna się we wczesnej młodości,.Ma­łego Rycerza" i trwa aż do jego śmierci. Łączą ich przeżycia wojenne, ale także osobiste (Zagłoba pomaga Wołodyjow-skiemu po śmierci Anusi Borzobohatej, małżeństwo pana Michała, którego wielkim rzecznikiem był Zagłoba). Po śmierci Wołodyjowskiego Zagłoba zao­piekuje się owdowiałą Baśką. 2) Przy­jaźń Zagłoby ze Skrzetuskim i jego żoną, Heleną, przeradza się w więź niemal rodzinną. Zagłoba zostaje ich domownikiem, ukochanym ojcem, a dla ich dzieci - dziadkiem. 3) Początkowa niechęć i awersja Kmicica i Wołodyjo­wskiego z czasem przeradza się w praw­dziwy szacunek, a nawet zaczątek przy­jaźni. Wołodyjowski nie tylko darowuje życie Kmicicowi, ale także uczy go władania szablą, doskonalenia żołniers­kiego rzemiosła.

H. Sienkiewicz „Quo vadis?" - Przy­jaźń Petroniusza (artysty, człowieka trzeźwo myślącego, a nawet cynika) z Markiem Winicjuszem przypomina przyciąganie się dwóch przeciwieństw. Wraz z odchodzeniem Winicjusza od życia światowego (uczestnictwo w za­bawach na dworze Nerona) na stronę chrystianizmu więzi łączące go z Petro-niuszem słabną. Zapomina niemal, jak bardzo pomagał mu przyjaciel w zdoby­waniu ukochanej Ligii. Kiedy Petro-niusz umiera, jego dawny przyjaciel jest już nawróconym chrześcijaninem, od­danym swej wierze.

S. Żeromski „Ludzie bezdomni" - In­żynier Korzecki i Tomasz Judym należą do tej samej grupy ludzi, tj. ludzi bez­domnych. O ile jednak Judym ma wyty­czony cel w życiu i zdaje sobie sprawę ze swego posłannictwa, o tyle Korzecki, niespokojny duch, dekadent, poszukuje odpowiedzi na pytanie o sens życia. Przyjaźń z Judymem jest jednym z naj­ważniejszych wydarzeń w jego życiu, ponieważ mobilizuje go i daje mu opar­cie; nie jest jednak na tyle silna, by powstrzymać go przed samobójstwem. Patrz: samobójstwo.

F.S. Fitzgerald „Wielki Gatsby" - Jed­nym z wątków powieści jest przyjaźń między Gatsbym, nuworyszem o wiel­kim sercu, a Nickiem, przedstawicielem jednej z najbardziej poważanych rodzin amerykańskich. Nick jako jedyny od­krywa w Gatsbym prawdziwie dobrego, a zarazem nieszczęśliwego człowieka, który znacznie przewyższa ludzi z tzw. wyższych sfer prawością charakteru (stąd tytuł utworu). Gatsby wybiera Nic-ka na przyjaciela i zaufanego powier­nika swojej historii miłosnej; on też jako jedyny będzie znał prawdziwą przyczy­nę śmierci Gatsby'ego. Patrz: śmierć (bohaterów literackich).

E.M. Remarąue „Trzej towarzysze"

- Przyjaźń trzech towarzyszy wyrasta wśród wojennego niebezpieczeństwa, na polach bitewnych. Karl, Lenz i Rob-by to przyjaciele, między którymi nie ma rywalizacji i wynikłej z tego zawiści. Nawet miłość Robby'ego do Pat nie zniszczy tego związku.

A. de Saint-Exupery „Ziemia, planeta ludzi" - Powieść ta jest przejmującym obrazem przyjaźni między lotnikami obsługującymi pocztę lotniczą. Jakkol­wiek nie widują się oni często, a ich spotkania trwają krótko, łączą ich: wspólnota doświadczeń, wykonywany zawód i strach przed śmiercią. Dzięki tej przyjaźni poznają najważniejszą prawdę życiową, że być człowiekiem to właśnie być odpowiedzialnym. Śmierć każdego z lotników stanowi memento dla pozo­stałych, ponieważ losy tych ludzi nie­wiele różnią się od siebie.

A. de Saint-Exupery „Mały Książę"

- Spotkanie Małego Księcia z lisem to lekcja wspaniałej przyjaźni. Lis tłuma­czy mu, iż najpierw należy oswoić dru­giego człowieka, by potem przywiązy­wać uwagę przede wszystkim do jego charakteru i duszy, bowiem: Dobrze widzi się tylko sercem. Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu. Lis ostrzega także Księcia, że przyjaźń niesie ze sobą ryzyko łez, zwłaszcza gdy przyjaciołom grozi rozstanie.

E.M. Remarąue „Łuk Triumfalny"

- Doktor Ravic i Morozow to uchodźcy z dwóch państw totalitarnych, Niemiec i porewolucyjnej Rosji. Obaj nie mają powrotu do ojczyzny, a samotność i wy­obcowanie w Paryżu sprzyjają zawiąza­niu się między nimi przyjaźni, opartej na wzajemnej pomocy (Morozow znajduje pracę dla ukochanej Ravica, a także udziela mu schronienia po repatriacji).

R. Bratny „Kolumbowie. Rocznik dwudziesty" - Jest to powieść o przyja­źni w czasach szczególnie trudnych - spełniającej się apokalipsy, czasach pogardy. Bohaterów utworu charaktery­zuje młodzieńczy idealizm, uwikłanie w historię, potrzeba wielkiej bliskości z drugim człowiekiem. Ich przyjaźnie często musiały zdawać trudny egzamin, gdy trzeba było dzielić się nielicznymi nabojami lub iść na pomoc koledze pod gradem niemieckich kuł (tak Jerzy ura­tował Zygmunta). Kolumb, patrząc na postać Chrystusa na cmentarnym grobo­wcu, powiedział: Szczycisz się, że umar­łeś za ludzkość, my umiemy umrzeć za jednego kumpla.

G. Herling-Grudziński „Inny świat"

- Przyjaźń w warunkach lagrowych, wystawiona na zagrożenie (ryzyko de­nuncjacji, obawa przed utratą życia), jest jedną z niewielu radości w życiu więźniów. Przyjaźń autora z profesorem N. opierała się przede wszystkim na wspólnych zainteresowaniach i wzaje­mnym zaufaniu. Obaj pasjonowali się literaturą, a rozmowy o niej były rzad­kimi chwilami ucieczki od potwornej rzeczywistości. Ta idylla trwała zaled­wie trzy miesiące - napisze później Grudziński. Profesora, całkowicie wy­cieńczonego i schorowanego, odesłano do innego łagru.

J. Jones „Stąd do wieczności" - Dwaj prawdziwi żołnierze w powieści: War-den i Prewitt przyjaźnią się w sposób szczególny, tzn. Warden traktuje Pre-witta ostro, nigdy się za nim nie wsta­wia, sam mu przydziela kary, zaś Prew kpi z sierżanta-szefa, całkowicie lek­ceważy jego słowa. W gruncie rzeczy obaj się podziwiają i są bratnimi dusza­mi, o czym powiedzą sobie bardzo późno, po dużej ilości alkoholu. Praw­dziwi żołnierze wstydzą się nazywania wprost swoich uczuć.

J. Andrzejewski „Ciemności kryją ziemię" - Fray Mateo jest najbliższym przyjacielem Diego w klasztorze w Vil-la-Real. Przed nim młody dominikanin ujawnia swoje wątpliwości dotyczące misji Inkwizycji i jej najwyższego urzę­dnika, padre Torąuemady. Mateo wy­słuchuje przyjaciela ze spokojem, pró­bując udzielić mu jakiejś rady i przy­wrócić wewnętrzną równowagę. Póź­niej, kiedy Diego zostanie sekretarzem Wielkiego Inkwizytora, złoży donos na współbrata z klasztoru i, wydawało się, najbliższego człowieka. Przyczyniając się do śmierci Mateo, ostatecznie uleg­nie Torąuemadzie, podda się uwodzi­cielskiej sile Inkwizycji.

J. Andrzejewski „Idzie skacząc po gó­rach" - Przyjaźń Marka Kostki i Hen­ryka Milsteina jest lekko zabarwiona erotyczną fascynacją. Henryk, starszy, nie jest w stanie oprzeć się chłopięcemu urokowi Marka. Zdaje sobie sprawę, że młody człowiek w pewien sposób wyko­rzystuje go, traktując jako gwarancję bezpieczeństwa w obcym Paryżu, ale nie jest w stanie odmówić mu swojej pomocy i wsparcia.

A. Szczypiorski „Początek" - Pawełek Kryński i Henio Fichtelbaum zaczęli się przyjaźnić w szkolnych latach. Obaj pochodzili z rodzin inteligenckich, tyle że wojna zmieniła status każdego z nich. W czasie wojny Henio ukrywał się, dopóki nie zrozumiał, że musi wrócić do getta. Matka Pawła zaopiekowała się także młodszą siostrą Henia. Obraz Po­laków, którzy ratują Żydom życie w imię przyjaźni, polemizuje z utartym dziś stereotypem Polaka - antysemity.

G. Garcia Marąuez „Sto lat samotno­ści" - Garcia Marąuez, zgodnie z kon­wencją realizmu magicznego, odmalo­wał obraz przyjaźni między Meląuaide-sem i Jose Arcadio Buendią. Meląuaides uczy go magii i alchemii, jest jego doradcą, mistrzem i najlepszym przyja­cielem. Nawet po śmierci nie opuszcza domu Buendiów, ukazuje się na jego podwórzu i prowadzi długie rozmowy z Jose Arcadio.

K. Kesey „Lot nad kukułczym gniaz­dem" - Bardzo piękna przyjaźń Mc Murphy'ego i wodza Bromdena (patrz: przemiana). Tylko bowiem głęboką przyjaźnią można tłumaczyć zakończe­nie powieści (wódz udusił Mc Murp-hy'ego, którego przywieziono po logoto-mii). Sam znalazł w sobie tyle siły, aby uciec, toteż nie chciał zostawiać przyja­ciela na łasce Wielkiej Oddziałowej, a przecież po zabiegu logotomii Mc Mur-Phy funkcjonował już tylko jak roślina.

U. Eco „Imię róży" - patrz: uczeń i mistrz.

M. Ondaatje „Angielski pacjent" -

W willi San Girolamo, na północy Włoch, w czasie ostatnich miesięcy woj­ny, mieszka czworo ludzi, których nie­spodziewanie połączą wojenne doś­wiadczenia. Pozornie sobie obcy: Hana (kanadyjska pielęgniarka, która straciła wszystkich krewnych), Caravaggio (złodziejaszek i były szpieg), „Łosoś" (hinduski saper siłą wcielony do angiels­kiej armii) oraz tytułowy bohater (czło wiek przegrany, żyjący wyłącznie prze­szłością), stwarzają prawdziwy dom, gdzie stosunki międzyludzkie pełne są przyjaźni, oddania i chęci pomocy in­nym. Pomaga im to zapomnieć o osobis­tych dramatach, których doświadczyli.

* „Cóż warte by było życie nawet w dostatku, ale bez przyjaciół".

(Arystoteles)

* „Kiedy przyjaciel odchodzi, coś we mnie umiera". (G. Yidal)

* „Chcesz mieć przyjaciela, bądź przyjacielem". (R.W. Emerson)

* „Przyjaźń to poszukiwanie w obcym ciele własnej świadomości". (H. Sakutaro)

* „Im bardziej kochamy przyjaciół, tym mniej im schlebiamy". (Molier)

* Przyjaciel wszystkich jest niczyim przyjacielem, (sentencja angielska)

* „Nasi przyjaciele są tylko mniej lub więcej doskonałym upostaciowaniem naszych myśli". (K. Mansfield)

„Najlepsze dla człowieka jest to, czego on sam chce, a nie to, co mu obmyślą przyjaciele". (M. Rodziewiczówna)

* „Jakże często odwracamy się od prawdziwych przyjaciół w poszukiwaniu doskonalszych".

(H. Thoreau)

* „Śmiech nie jest wcale złym początkiem przyjaźni, a na pewno jej najlepszym zakończeniem". (O. Wilde)

---