OŚWIECENIE
EUROPA 1680 - 1780
POLSKA 1696 ( śmierć Jana III Sobieskiego) - 1822 ( pierwsze wydanie Ballad i Romansów Adama Mickiewicza)
Wczesne Oświecenie 1696- 1764( Stanisław August Poniatowski królem)
Doba Stanisławowska 1764 - 1795
Późne Oświecenie 1795 - 1822
CO SIĘ DZIAŁO W XVIII w.
FRANCJA - Napoleon i powrót absolutyzmu
ROSJA - mocarstwo
USA - wojna o niepodległość
EUROPA- kongres wiedeński i nowy ład
POLSKA
1696- śmierć Jana III Sobieskiego
1772 - I rozbiór Polski
1788/1792 - Sejm Wielki/ Czteroletni
1791 - Ogłoszenie Konstytucji III Maja
1792 - Targowica
1793 - II rozbiór Polski
1794 - Insurekcja Kościuszkowska
1795 - III rozbiór Polski
1797 - utworzenie Legionów Polski we Włoszech
1807 - utworzenie Księstwa Warszawskiego
1815 - kongres wiedeński i utworzenie Królestwa Polskiego pod kontrolą Rosji
1822 - koniec Oświecenia , wyd. „Ballad i Romansów”
SATYRA - utwór literacki o celu dydaktycznym, który wytyka i ośmiesza wady i występki ludzi; porusza najczęściej stałe tematy: pijaństwo, obżarstwo, obłudę.. Istotą satyry jest krytyka wobec przedstawionego zjawiska, posługuje się ona deformacją, groteską, dowcipem, kpiną i szyderstwem ( Krasicki, Naruszewicz)
POEMAT HEROIKOMICZNY - utwór epicki, który stanowi parodię eposu w patetycznej formie opowiada rzeczy błahe, codzienne, takie zestawienie powoduje efekt śmieszności
POWIASTKA FILOZOFICZNA - epicka opowieść, krótsza od powieści, której fabuła ma ilustrować ogólną tezę filozoficzną lub moralną i jest tylko pretekstem do przeanalizowania innych znacznie ważniejszych treści
SIELANKA - gatunek poetycki wywodzący się z antycznej Grecji; obejmuje utwory w bogatym tonie, opowiadające o życiu pasterzy i wieśniaków; związana z a Arkadią
POWIEŚĆ - rozbudowany utwór o znacznej objętości i swobodnej kompozycji, łączący wiele wątków i wielu bohaterów; początkowo pisano ją w 1 os., a akcją była przeważnie podróż głównego bohatera ( Ignacy Krasicki „Mikołaja Doswiadczyńskiego Przypadki” )
BAJKI - powstały w antyku, w czasach oświecenia ponownie odkryta przez Fontaine'a; utwór był wierszowany, alegoryczny o zwierzętach lub o ludziach wyrażające pewne prawdy moralne o charakterze ogólnym; zawierają morał ( Trembecki, Krasicki)
EUROPEJSKA LITERATURA OŚWIECENIOWA
La Fontaine „Bajki”
Diderot „ Kubuś Fatalista i jego Pan”
Defoe „Przypadki Robinsona Cruzoe” „ Dziennik Roku Zagłady”
Wolter „Kandyd”
Swift „Podróże Gouliwera:”
Rousseau „ Nowa Heloiza”
POLSKA LITERATURA OŚWIECENIOWA
Ignacy Krasicki bajki, satyry „Monachomachia” Poemat heroikomiczny
Adam Naruszewicz „Chudy Literat”
Stanisław Trembecki „Bajki”
Franciszek Karpiński „ Pieśń o Zmartwychwstaniu Panskim” „Pieśń Poranna” „Pieśń Wieczorna” „Zenon i Filon” (sentymentalizm); „Do Justyny tęskność na wiosnę”
Józef Wybicki „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech
Julian Ursyn Niemcewicz „Powrót Posła”
Franciszek Zabłocki „Fircyk w Zalotach”
Wojciech Bogusławski „Lud Mniemany , czyli Krakowiacy i Górale”
Stanisław Staszic „Przestrogi dla Polski”
Franciszek Jezerski „ Katechizm o tajemnicach rządu Polskiego”
FILOZOFIA
KRYTYCYZM - odnosił się głównie do tradycyjnych instytucji politycznych i społecznych ( kościół) nauk ................ wsparcie w racjonalizmie którego twórcą był Kartezjusz
RACJONALIZM - przywiązywał szczególną wagę do rozumu, poznawania prawdy; odrzucał wszelkie uprzedzenia i przesądy (Wolter, Diderot)
DEIZM - uznawał istnienie Boga jako stwórcę świata i przywiązywał wagę do nakazów moralnych płynących z religii; odrzucał objawienia i wyznanie wiary ( Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje w bieg wydarzeń na świecie)
ATEIZM - pogląd odrzucający istnienie Boga i przeczący istnieniu sił nadprzyrodzonych ( P. Hollach)
EMPIRYZM - oświeceniowy krytycyzm; jego prekursorem był Francis Bacon, kładł nacisk na rolę doświadczenia w procesie poznawania świata; odrzucał to wszystko czego nie da się potwierdzić praktycznie
UTYLITARYZM - użytkowa funkcja literatury; przypisywał ogromną rolę edukacji i wychowaniu
SENSUALIZM - John Locke; wprowadził on pojęcie tabula rasa czyli czystej karty określając w ten sposób umysł dziecka pozbawiony jakichkolwiek idei, zasad i kształtowany dopiero przez doświadczenie i edukację
HUMANITARYZM - postawa, która umieściła w centrum człowieka jego wartości oraz prawo do własnych poglądów, wolności i szczęścia
OŚWIECENIOWI FILOZOFOWIE
John Jasques Rousseau - ojciec sentymentalizmu; twierdził, że człowiek, który odszedł od natury wiele stracił; to cywilizację i postęp obciążył winą za istniejące zło; zaproponował powrót do natury i życie zgodne z jej prawami
Immanuel Kant - jego teorie były prawdziwą rewolucją; Kant uznał, że to nie rzeczy kształtują nasze myśli, ale w naszym umyśle tkwią odpowiednie formy, które klasyfikują i nazywają nowe zjawiska; rozwiązywanie wszystkich problemów ludzkich upatrywał w rygorystycznym trzymaniu się ustalonych zasad
Denis Diderot - naczelny redaktor i jeden z głównych twórców „Encyklopedii”; był zaciętym ateistą; z tego powodu był kilkakrotnie aresztowany i osadzony w Bastylii
Dawid Humme - uczynił doświadczenie podstawowym zagadnieniem badań, w odróżnieniu od innych filozofów nie odrzucał religii, przeciwnie uznał ją za konieczny wybór naszej psychiki
SZTUKA OŚWIECENIOWA
Trzy nurty rozwoju sztuki oświecenia
KLASYCYZM główny kierunek artystyczny i literacki, który ma swoje źródła w kulturze antycznej; narodził się w poł. XVII w. we Francji, gdzie pojawili się twórcy, którzy zamiast zachwycać się barokową zdobnością wyżej cenili sobie antyczny ład, harmonię i elegancję. Sztuka klasycystyczna nawiązywała do tradycji antycznej, wykorzystując jej wzorce. To epoka spokojna, wyważona, elegancka; w literaturze, twórcy dążyli do wypracowania uniwersalnych norm twórczości literackiej *cele utylitarne, zadania dydaktyczno - moralizatorskie
GŁÓWNE ZAŁOŻENIA KLASYCYZMU:
piękno jest jedyne i obiektywne (istnieje kanon piękna)
sztuka ma wyrażać harmonię i zachowywać ład; należy tworzyć wg ustalonych reguł. Piękno wynika z prostoty, racjonalizm jest podstawą ideologii
typowe gatunki: satyra, bajka, powiastka filozoficzna i komedia
SENTYMENTALIZM - prąd umysłowy i literacki, który narodził się w dojrzałym oświeceniu; ukształtował on nowego bohatera literackiego, człowieka czułego, zainteresował się przyrodą i jej drobiazgową obserwacją; ponieważ nurt zachęcał do zastanowienia się nad sobą i dokładnemu przyjrzeniu się swoim uczuciom, sentymentalizm wpłynął na rozwój osobistej poezji, analizującej każdy przejaw uczuć
Franciszek Karpiński ( sielanka i powieść sentymentalna)
ROKOKO- ulotny, w głównej mierze dotyczy architektury, sztuki użytkowej i malarstwa. W literaturze zaznaczył się głównie nurt dworski w komediach i operach. Główna wartość rokoka to piękno, które dawało przyjemność obcowania z wytworami sztuki. Charakteryzowało się elegancja ornamentyką, lekkością i dekoracyjnością ustroju (bibeloty i miniatury); nawiązywał do filozofii epikurejskiej dawał radość i przyjemność
SZTUKA ARCHITEKTONICZNA
Oświecenie to klasycyzm nawiązujący do antyku, nie jest jednak wiernym naśladowcą tej epoki. Architekci oświecenia łączyli starożytne założenia i antyczne reguły. Budowle budowane były na polu koła lub kwadratu. Stosowane były antyczne detale; to styl wszechstronny, buduje się kamienice, teatry, szkoły i urzędy. Wznoszone są pałace w otoczeniu ogrodów tzw. parków krajobrazowych
MALARSTWO
Skupiło się głównie na tematyce mitologicznej i historycznej. Malowano krajobrazy, portrety i miniatury
Bacciarelli - portrecista
Canalett - malarz Warszawy
Norbin - historyczny
RZEŹBA
Zdobnictwo architektoniczne, rzeźba pomnikowa i portretowa
MUZYKA
Haydyn
Beethoven
Mozart
RZEMIOSŁO ARTYSTYCZNE
Związane z wystrojem wnętrz, tkactwo, ceramika
KANDYD - WOLTER
CHARAKTERYSTYKA BOHATERÓW:
„Kandyd” - dobroduszny, naiwny. Miłość do Kunegundy wygnała go z zamku; tułał się po świecie przez cały czas doświadczał rzeczy, które przeczyły optymistycznej tezie Panglossa „o najlepszym z możliwych świadków”. Pangloss ( Ran -wszystko glossa- język)- nauczyciel - uważał, że wszystko, co istnieje jest doskonałe i każda rzecz istnieje dla jakiegoś celu. Bez względu na tragedie jakie działy się w jego życiu, był wiecznym optymistą. Twierdził, że bilans dobrych i złych rzeczy zawsze musi być pozytywna
POWIASTKA FILOZOFICZNA - cechy gatunku
utwór epicki, narracyjny
luźna fabuła, złożona z epizodów powiązanych postacią bohatera najczęściej wędrującego.
Fabuła jest wykładnią tezy filozoficznej lub światopoglądowej
Charakterystyka bohaterów uproszczona, ograniczona do cech reprezentatywnych dla określonych postaw
szczególnie ukształtowana warstwa językowo - stylistyczna
narrator zachowuje ironiczny dystans wobec opisywanej rzeczywistości
zawiera komizm, satyrę, ironię, inne środki wskazujące na dydaktyczno - moralizatorski charakter
WSKAŻ CECHY POWIASTKI FILOZOFICZNEJ W KANDYDZIE:
pisana prozą, utwór narracyjny
Kandyd - postać wędrująca
Wykładnia tezy filozoficznej, każda rzecz istnieje dla każdego wybranego celu
Nauczyciel Pangloss ma uproszczoną reprezentacyjną charakterystykę