Wskazania do uprawiania ćwiczeń fizycznych przez dorosłych

Wraz z rozwojem cywilizacji wzrasta częstość występowania niektórych chorób. Rozwój cywilizacji doprowadził do zmiany środowiska, w którym żyje człowiek. W miejsce środowiska naturalnego, szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych, doszło do rozwoju sztucznego mikroklimatu. Człowiek przebywa w środowisku o niewielkich wahaniach tempe­ratury i wilgotności, dużym zanieczyszczeniu atmosfery i wody, w hałasie, stałym pośpiechu i wzmożonym napięciu nerwowym, ale z minimalną dawką wysiłków fizycznych. Często to­warzyszy temu stosowanie w nadmiarze używek, przekarmianie się, złe nawyki żywieniowe.

Tym czynnikom przypisuje się ogromny wzrost częstości zachorowań na choroby układu krążenia, przewodu pokarmowego i inne, tak, że nawet nazywa się je chorobami cywilizacyjnymi.

Wśród tych chorób można wymienić takie schorzenia, jak:

1. Choroby układu krążenia - miażdżyca tętnic i choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, nerwice naczyniowo-sercowe

2. Choroby przewodu pokarmowego - nieżyty żołądka, choroba wrzodowa, nieżyty skurczowe jelita grubego oraz przewlekłe zaparcia, schorzenia dróg żółciowych i kamica żółciowa, zapalenia trzustki

3. Choroby układu oddechowego - przewlekłe nieżyty oskrzeli, rak oskrzeli i płuc, astma oskrzelowa, podatność na ostre infekcje

4. Choroby układu moczowego - kamica nerkowa i dróg moczowych

5. Choroby układu wewnątrzwydzielniczego - gorsza sprawność adaptacyjna nadnerczy

6. Choroby układu nerwowego - nerwice, choroby psychosomatyczne, zaburzenia i choroby psychiczne

Istotną rolę w zapobieganiu tym chorobom odgrywają programy ochrony środowiska, normalizacji nawyków żywieniowych, itp., ale równie ważnym czynnikiem, na który wpływ ma każdy człowiek jest aktywność ruchowa.

Aktywność ruchowa, niezależnie od jej typu, a więc uprawianie sportu, turystyki, czy nawet praca na działce zarówno poprawia wydolność fizyczną, ale również działa relaksująco na psychikę, często wiąże się z przebywaniem na świeżym powietrzu.

Wystąpienie każdego z wymienionych schorzeń jest również wskazaniem do leczniczego zastosowania ćwiczeń fizycznych. Pamiętać jednak należy, iż zlecenie ćwiczeń fizycznych w procesie leczniczym powinno być poprzedzone dokładnym badaniem lekarskim, często uzupełnionym badaniami specjalistycznymi. O rodzaju i nasileniu ćwiczeń decyduje lekarz.

Przeciwwskazania do ćwiczeń fizycznych (ogólnie)

W zależności od czasu trwania przeciwwskazania można podzielić na:

1. Stałe

2. Czasowe

3. Dodatkowo można wyróżnić przeciwwskazania długotrwałe, które są w zasadzie są również przeciwwskazaniami czasowymi, ale czas ich obowiązywania liczymy w miesiącach czy nawet latach

W zależności od nasilenia dozwolonych wysiłków przeciwwskazania można podzielić na:

1. Bezwzględne (nie jest dozwolona żadna forma aktywności ruchowej)

2. Względne (dozwolona jest aktywność niezbyt nasilona, np. w celach rekreacji)

W zależności od zakresu przeciwwskazań można je podzielić na:

1. Całkowite (nie jest dopuszczalna żadna dyscyplina aktywności ruchowej)

2. Szczegółowe (dopuszczone są niektóre dyscypliny)

Aktywność ruchowa u ludzi starszych

Wraz z rozwojem cywilizacji obserwujemy stopniowe wydłużanie się średniej długości życia, co z jednej strony wiąże się ze zmniejszeniem śmiertelności okołoporodowej noworodków i ich matek oraz związanej z wojnami w stosunku do mężczyzn, ale z drugiej z wydłużaniem się wieku dożycia. W społeczeństwach wysoko rozwiniętych zmienia się też struktura ludności - pary małżeńskie mają coraz mniej dzieci, zwiększa się odsetek ludzi starszych. Spadkowi śmiertelności i wydłużaniu średniej długości życia nie towarzyszy jednak poprawo stanu zdrowia, a nawet obserwuje się rozwój tzw. chorób cywilizacyjnych. Lista chorób cywilizacyjnych, zapoczątkowana powyżej, wymaga tutaj rozwinięcia. I tak choroby cywilizacyjne można podzielić na 4 zasadnicze grupy:

1. Choroby metaboliczne (miażdżyca i jej powikłania, otyłość, cukrzyca itd.)

2. Choroby z przeciążenia układu nerwowego (nerwice, zaburzenia i choroby psychiczne, choroby psychosomatyczne itp.)

3. Choroby urazowe (wypadki: w domu, przy pracy, komunikacyjne itp.)

4. Choroby wynikające bezpośrednio ze szkodliwych warunków środowiska (zatrucia, choroby zawodowe, pylica, choroby popromienne, następstwa działania leków, środków ochrony roślin itp.)

Postępujące z wiekiem ograniczenie aktywności fizycznej stanowi (wraz z niewłaściwymi nawykami żywieniowymi) główną przyczynę szerzenia się chorób metabolicznych. Ćwiczenia fizyczne i rekreacja ruchowa odgrywają też istotną rolę w minimalizowaniu skutków chorób wynikających z urazów, zmniejszają przeciążenie układu nerwowego.

Zmiany zachodzące u ludzi w wieku podeszłym przypominają zmiany na skutek unieruchomienia.

W hypokinezji obserwujemy:

1. Obniżenie przemiany materii i upośledzenie biosyntezy białek mięśniowych

2. Atrofię mięśni i zmniejszenie siły mięśniowej

3. Zmiany atroficzne w obrębie narządów wewnętrznych i aktywnych tkanek

4. Przewagę procesów katabolicznych, zwiększone wydalanie wapnia, fosforu, potasu, azotu, sodu; prowadzi to do osteoporozy i zwiększonej łamliwości kości,

5. Zmianę objętości płynów ustrojowych - początkowo zmniejszenie objętości krwi krążącej, następnie pojawia się też odwodnienie komórkowe,

6. Zmniejszenie odporności swoistej i nieswoistej

7. Spadek wydolności fizycznej: zmniejszenie pojemności życiowej płuc, wzrost częstości skurczów serca w spoczynku i przy wysiłku zmniejszenie objętości wyrzutowej i pojemności minutowej serca, przedłużenie czasu restytucji i procesów odnowy.

Zmiany starcze w poszczególnych narządach

1. Narząd ruchu - w mięśniach szkieletowych obserwuje się stopniowy zanik włókien mięśniowych. W układzie kostnym spada czynność osteoblastów, co prowadzi do rozrzedzenia struktury kości i wzrostu łamliwości. Ćwiczenia fizyczne mogą powodować nawet przyrost masy mięśniowej, przywracają też równowagę pomiędzy czynnością osteoblastów i osteoklastów, wzmacniają aparat więzadłowo-torebkowy

2. Układ oddechowy - obserwuje się spadek pojemności życiowej płuc, usztywnienie klatki piersiowej na skutek przemian w układzie szkieletowym (żeber i mostka). Dochodzi też do zaniku pęcherzyków płucnych. Ćwiczenia fizyczne przeciwdziałają zesztywnieniu klatki piersiowej, wzmacniają mięśnie oddechowe.

3. Układ krwionośny - wraz z wiekiem dochodzi do odkładania się złogów wapnia, cholesterolu i innych substancji w ścianach naczyń tętniczych, co z jednej strony zaburza przepływ przez te naczynia, z drugiej - osłabia ich kurczliwość. W mięśniu serowym obserwuje się zmiany degeneracyjne. Systematyczne ćwiczenia fizyczne przeciwdziałają tym zmianom (sportowcy i pracownicy fizyczni rzadziej chorują na serce)

4. Układ nerwowy - obserwuje się stopniowy zanik komórek i włókien nerwowych.

---