Pojęcie dramat romantyczny w literaturze polskiej kojarzy się przede wszystkim z III częścią Dziadów Adama Mickiewicza.

Charakterystyczną cechą tego gatunku jest luźna kompozycja epizodów, odrębne sceny, z których każda ukazuje jakiś nowy aspekt rzeczywistości. Gatunek ten cechuje synkretyzm rodzajowy, połączenie epiki, liryki i dramatu oraz gatunkowy ( opowiadanie, monolog, wiersz), co wprowadza charakterystyczną dla dramatu romantycznego niespójność poszczególnych części dzieła. Wielka Improwizacja i wiersz Do Przyjaciół Moskali są przykładem fragmentów niedramatycznych, treściowo samodzielnych, choć oczywiście łączących się z całością utworu. Czynniki spajające dramat w jedną całość to : tytuł, główny bohater, główny problem (niepodległość Polski), nierozerwalny związek, jaki istnieje między światem żywych, a światem zmarłych.

Adam Mickiewicz w III części Dziadów zrywa z klasycyzmem, co związane jest z odrzuceniem zasad decorum (stosownej formy do tematu wypowiedzi), brakiem trzech jedności, akcja w utworze jest wielowątkowa, wielomiejscowa i w dowolnym czasie. Poeta zmienia koncepcję tragizmu, nie ma fatum nad postaciami, brak jest dwóch całkiem równoważnych wartości, mimo to główny bohater jest rozdarty wewnętrznie w dążeniu do celu. Zmienił również strukturę artystyczną dramatu, występują akty i sceny, ale brak jest chóru.

W tej części Dziadów, chociaż w mniejszym stopniu, poeta miesza również sceny realistyczne (np. Scena Więzienna, Salon Warszawski, Bal u Senatora) ze scenami fantastycznymi (np. Prolog, Widzenie Ewy, Widzenie Senatora, Noc dziadów), łączy świat realny ze światem pozaziemskim.

Mickiewicz kreuje nowy, specyficzny typ bohatera romantycznego, odczuwającego bóle świata ( Weltschmerzen). Konrad, poeta, na tle bohatera zbiorowego - narodu - jest człowiekiem samotnym, tajemniczym, wrażliwym, niezrozumianym przez otoczenie, zapatrzonym w siebie, nieszczęśliwie zakochanym i odtrąconym, zmienia się w bojownika samotnie walczącego o szczęście narodu i ludzkości.

Dziady są arcydramatem romantycznym, gdyż utwór ten charakteryzuje się wszelkimi cechami, które są typowe dla późniejszych utworów romantycznych. Dla nas jednak, zwykłych czytelników, Dziady są przede wszystkim patriotycznym przesłaniem. Każda epoka niesie ze sobą zagrożenia wolności, niewoli, czasem zmieniają one postać, czasem słabną, ale "patriotyczna czujność" powinna obowiązywać nas zawsze.

Kordian - jako dramat romantyczny

Kordian J.Słowackiego spełnia następujące cechy gatunku : - synkretyzm - pomieszanie rodzajów literackich. Oczywiście, jest to przede wszystkim dramat, lecz zawiera partie liryczne (list do Laury, monolog na Mont Blanc) i epickie (opowiadania Grzegorza). Zerwanie z regułą trzech jedności : a/ miejsca - podążamy za Kordianem po całej Europie ; Londyn, Watykan, Mont Blanc, Warszawa itd. b/ czasu - rok 1829, podróże wskazują na długi okres fabuły, zaś czarownice odprawiały sabat w roku 1799, 31 grudnia. c/ akcji - wątek miłosny, polityczny, moralny, fantastyczny. - epizodyczność dzieła. Epizodami możemy nazwać opowieści Grzegorza czy epizod z Wiolettą. - występowanie postaci fantastycznych i scen nadprzyrodzonych. Do takich należą czarownica, diabeł, niewyjaśnione samobójstwo Kordiana. - kompozycja otwarta dzieła. Sceny nie są ściśle powiązane ze sobą. Nie wiemy jak Kordian przeżył, jak znalazł się w Europie, jak zakończyły się jego losy. Powyższy układ oddaje w pełni " wysepkowość " kompozycji otwartej. - niesceniczność - czyli trudności, jakie stwarza utwór, gdy realizuje się go w teatrze. Pomijając ruchliwość bohatera (co pociąga za sobą konieczność zmian dekoracji) ma ów dramat inne jeszcze " kłopoty techniczne ". Jak np.przedstawić Kordiana nz Mont Blanc rozmawiającego z Chmurą, a potem unoszonego przez Chmurę? - obecność bohatera romantycznego - Kordian (patrz punkt 11) - przemieszanie scen fantastycznych i realistycznych, tragicznych i komicznych. Tu przykładem może być rozmowa z papieżem i ze "źle" wychowaną papugą. Realizm miesza się z fantazją, gdy Kordian przemierza pałac (Strach, Imaginacja, diabeł). - ponadto możemy wskazać jeszcze liczne nawiązania dramatu do Szekspira - szekspiryzm. Funkcjonuje w konstrukcji głównego bohatera w podobnym jak w Makbecie wątku czarownic, oraz przyjęciu reguł dramatu szekspirowskiego, który jako pierwszy zerwał z dramatem klasycznym.

---