Umowy konsumenckie

„Obowiązek udzielania informacji co do warunków zawieranej umowy, jak również jej skutków, gwarantowany ma być zachowaniem pewnej szcze­gólnej formy. Według standardów europejskich, we wskazanych przepisa­mi wypadkach, dostarczana konsumentowi informacja musi znaleźć odbi­cie w przestrzeganiu oznaczonej formy jej udzielenia lub w zachowaniu pisemnej formy umowy. Forma spełnia wówczas rolę czynnika unaocznia­jącego konsumentowi warunki zaciąganego zobowiązania lub też czynnika uświadamiającego służące mu w ramach stosunku prawnego uprawnienia.

Skłania ona do refleksji, nadto pozwala uniknąć dyskusji co do integralno­ści i treści złożonych przez strony oświadczeń.

Stawiane oznaczonym umowom z udziałem konsumenta wymagania natu­ry formalnej mogą być oczywiście różnego rodzaju. Mogą one polegać mia­nowicie na: obowiązku sporządzania umowy na piśmie, obowiązku wpro­wadzania do umowy określonej treści postanowień lub też uczynienia na piśmie tzw. obligatoryjnym wzmianek; mogą wreszcie wyrażać się w po­winności wydania konsumentowi określonych dokumentów.

Czasem wymogi formalne posunięte są tak daleko, że żąda się, by konsu­ment własnoręcznie napisał całą formułę wyrażającą jego zobowiązanie. Są­dzi się bowiem, że skłoni go to do dokładnego przyswojenia sobie wiado­mości o kształcie i skutkach zawieranej umowy. Podpisanie gotowej podsuniętej przez kontrahenta formuły nie gwarantuje takiej wiedzy. (G. Rokicka, „Model prawnej ochrony konsumenta”, Urząd Antymonopolowy 1996)

„Przedsiębiorcy oferujący towary lub usługi ostatecznemu odbiorcy, działając w warunkach silnej konkurencji, poszukują nowych form mających na celu zwiększenie sprzedaży. Konsumenci są namawiani do zawarcia umowy w miejscu pracy, w domu, na ulicy lub w innym miejscu ich prywatnego pobytu. Konsument, który zawiera umowę w lokalu przedsiębiorstwa (w sklepie, zakładzie usługowym) samodzielnie i zazwyczaj z pewnym wyprzedzeniem podejmuje decyzję o potrzebie zakupu określonych towarów, na które gotów jest przeznaczyć określoną kwotę pieniędzy. Ma również możliwość zastanowienia się, porównania oferowanych towarów, a także wyboru pomiędzy ofertami różnych sprzedawców. Takich możliwości nie ma przy zawieraniu umowy poza lokalem i na odległość i dlatego celowe stało się prawne uregulowanie tego zagadnienia, co zostało dokonane ww. ustawą o ochronie niektórych praw konsumentów.

Ustawa implementuje cztery dyrektywy prawa wspólnotowego, zaliczane do prawa konsumenckiego, a mianowicie:

- Nr 85/577/EWG z 20.12.1985 r. o ochronie konsumentów w umowach zawieranych poza lokalem handlowym,

- Nr 97/7/WE z 20.05.1997 r. o ochronie konsumenta w umowach zawieranych na odległość,

- Nr 93/13/EWG z 5.04.1993 r. o niedozwolonych klauzulach umownych w umowach konsumenckich,

- Nr 85/374/EWG z 25.07.1985 r. w sprawie ujednolicenia prawnych i administracyjnych przepisów Państw Członkowskich o odpowiedzialności za wadliwe produkty” (Raport o stanie prawnej ochrony konsumentów w Polsce, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Warszawa marzec 2002)

„Umowy zawierane na odległość są to umowy zawierane z konsumentem bez jednoczesnej obecności obu stron, przy wykorzystaniu środków porozumiewania się na odległość, w szczególności formularza zamówienia nie zaadresowanego lub zaadresowanego, listu seryjnego, reklamy prasowej z wydrukowanym formularzem zamówienia, katalogu, telefonu, radia, telewizji, automatycznego urządzenia wywołującego, wizjofonu, wideotekstu, poczty elektronicznej, telefaksu, są umowami na odległość, jeżeli kontrahentem konsumenta jest przedsiębiorca, który w taki sposób zorganizował swoją działalność.” (www.powiat.poznan.pl)

Kwestie dotyczące zakupów dokonywanych na odległość reguluje ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271).

„Generalną zasadą tej umowy jest przekazanie szeregu informacji związanych z umową. Zaznaczyć tutaj należy, że są to informacje przekazywane przez przedsiębiorcę w sposób nieprzymuszony, samorzutnie — nie zaś tylko umożliwienie konsumentowi zapoznania się z nią w razie wyrażenia przez niego takiej inicjatywy . Ustawa rygorystycznie określa graniczny moment przekazania powyższych informacji Powinno to nastąpić najpóźniej w chwili złożenia konsumentowi propozycji zawarcia umowy”. (S. Koroluk - „Prawo ochrony konsumentów”, wyd Prawo i Praktyka Gospodarcza, Warszawa 2002)

Najważniejsze postanowienia ustawy to:

• Konsument może od umowy zawartej na odległość odstąpić bez podania przyczyny w ciągu 10 dni od jej zawarcia (w przypadku zakupu usługi) oraz 10 dni od momentu wydania rzeczy (w przypadku zakupu towaru), składając odpowiednie oświadczenie na piśmie. Pamiętać jednak należy, aby pismo przesłać odpowiednio wcześniej, tak aby dotarło ono do adresata do końca 10-dniowego terminu. Wprawdzie z przepisów nie wynika wprost taki wymóg, jednakże brak orzecznictwa sądowego i niejednolitość w piśmiennictwie nakazują taki sposób postępowania.

• Sprzedawca powinien poinformować konsumenta o możliwości takiego odstąpienia.

• W razie nie poinformowania konsumenta o możliwości odstąpienia od umowy, termin odstąpienia wynosi trzy miesiące od dnia wydania rzeczy (gdy umowa dotyczy zakupu towaru) lub zawarcia umowy (gdy umowa dotyczy świadczenia usługi); jeżeli jednak konsument po rozpoczęciu biegu tego terminu otrzyma potwierdzenie, termin ulega skróceniu do dziesięciu dni od tej daty.
  Umowa nie może nakładać na konsumenta obowiązku zapłaty ceny przed otrzymaniem świadczenia.

• Jeżeli przedsiębiorca nie może spełnić świadczenia, ponieważ zamawiana rzecz nie jest dostępna, powinien najpóźniej w terminie 30 dni od zawarcia umowy zawiadomić o tym konsumenta i zwrócić mu całą otrzymaną od niego sumę pieniężną.

Kwestie dotyczące zakupów dokonywanych poza lokalem przedsiębiorstwa uregulowane są w ustawie z dnia 2 marca 2001 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271).

Przez lokal przedsiębiorstwa rozumie się miejsce przeznaczone do obsługiwania publiczności i oznaczone zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej. Umową zawartą poza lokalem przedsiębiorstwa jest także umowa zawarta w wyniku zorganizowanego poza lokalem przedsiębiorstwa zbierania ofert konsumentów w czasie odwiedzin przedsiębiorcy lub osoby działającej w jego imieniu w miejscu pracy konsumenta, w jego mieszkaniu albo w innym miejscu jego prywatnego pobytu.” (www.powiat.poznan.pl)

„Sprzedaż towarów poza lokalem przedsiębiorstwa oznacza zmianę okoliczności zawarcia umowy. Istotne znaczenie ma w tym zakresie element zaskoczenia, agresywnych form reklamy, a także nakłanianie do zawarcia umowy w nieprzewidzianych okolicznościach. Rozdział I ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów określa nowe uprawnienia konsumentów zawierających umowy poza lokalem przedsiębiorstwa. Ustawa dostosowuje w tym zakresie polskie prawo do postanowień dyrektywy Nr 85/577/EWG.

Ustawa gwarantuje konsumentowi prawo odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa, bez podawania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie, w terminie 10 dni od zawarcia umowy. Oprócz przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy, ustawa wprowadza szereg obowiązków przedsiębiorcy w zakresie informowania konsumenta jeszcze w sferze przedkontraktowej. Przedmiotem informacji jest: istnienie i długość trwania prawa odstąpienia od umowy, gotowy wzór odstąpienia od umowy z oznaczeniem umożliwiającym identyfikację profesjonalisty oraz dane umożliwiające identyfikację świadczenia i jego przedmiotu, w tym również datę zawarcia umowy.

(Raport o stanie prawnej ochrony konsumentów w Polsce, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Warszawa marzec 2002)

Przepisów o umowach zawieranych z konsumentami poza lokalem przedsiębiorstwa nie stosuje się do umów:

• charakterze ciągłym lub okresowym, zawieranych na podstawie oferty sprzedaży lub przez odwołanie się do ogłoszeń, reklam, cenników i innych informacji skierowanych do ogółu albo do poszczególnych osób, leżeli konsument mógł uprzednio zapoznać się z treścią otrzymanej oferty lub informacji pod nieobecność drugiej strony umowy, a zarazem w tej ofercie lub informacji jak i w umowie zastrzeżono prawo konsumenta do odstąpienia od umowy w terminie dziesięciu dni od dnia jej zawarcia,

• sprzedaży artykułów spożywczych dostarczanych okresowo przez sprzedawcy do miejsca zamieszkania konsumenta,

• powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, o wartości przedmiotu umowy do równowartości 10 EURO,

• prace budowlane,

• dotyczących nieruchomości,, z wyłączeniem usług, remontowych,

• ubezpieczenia, w tym o członkostwo w otwartych funduszach emerytalnych, oraz reasekuracji,

• dotyczących papierów wartościowych oraz jednostek uczestnictwa w funduszach powierniczych i inwestycyjnych (usługi inwestycyjne).” (www.powiat.poznan.pl)

„Wobec masowości umów zawieranych z udziałem konsumentów istnieje tendencja do obniżania kosztów związanych z zawieraniem umów. W tym celu kontrahenci konsumentów opracowują wzorce umowne, na których treść konsument z reguły nie ma wpływu. Przewaga w procesie negocjacji i posiadanie większego zasobu informacji przez kontrahentów konsumenta prowadzi do nierównomiernego korzystania przez strony z dobrodziejstw zasady swobody umów.

Ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów, nowelizując przepisy Kodeksu w zakresie wzorców umownych, wprowadziła jednocześnie przepisy dotyczące niedozwolonych postanowień umownych, co pozwala obecnie na weryfikację wzorców umów zawieranych z udziałem konsumentów. Zmianie uległy przepisy art. 384, 385, 385¹, 385² K.c. Zagadnienie wzorców umownych zostało uregulowane odmiennie. Zniesiono podział na wzorce kwalifikowane i niekwalifikowane. Zgodnie z nowymi przepisami wzorzec umowny ustalony przez jedną ze stron wiąże drugą stronę, jeżeli zostanie jej doręczony przy zawarciu umowy. Za wzorzec umowy uznaje się w szczególności ogólne warunki umów, wzory umów i regulaminy.” (Raport o stanie prawnej ochrony konsumentów w Polsce, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Warszawa marzec 2002)

W zakresie sprzedaży konsumenckiej występuje daleko zaawansowana harmonizacją prawa. Uchwalenie ustaw implementujących ww. dyrektywy niewątpliwie spowodowało radykalną zmianę w polskim prawodawstwie konsumenckim. Nowe przepisy nakładając na przedsiębiorców szereg obowiązków mających na celu ochronę interesu konsumentów stworzyły możliwość skuteczniejszego dochodzenia praw konsumenckich. Należy jednak wskazać na niektóre zagadnienia wymagające analizy i dalszych działań.

---