Bezrobocie jawne

Spis Treści

1.Charakterystyka bezrobocia 3

2.Pojęcie bezrobocia 3

3.Pojęcie bezrobocia jawnego 4

4.Metody pomiaru bezrobocia. 7

5.Aktualne dane 13

6.Obowiązujące akty prawne dotyczące bezrobocia 14

7.Bibliografia 15

Spis Rysunków

Rysunek 1. Struktura zasobów na rynku pracy 3

Rysunek 2. Przepływ strumieni pomiędzy zasobami 10

Rysunek 3. Miesięczna stopa bezrobocia - w okresie 01-1998 do 01-2002 13

Rysunek 4. Miesięczna stopa bezrobocia - w rozbiciu na województwa. 14

1. Charakterystyka bezrobocia

Nadwyżka podaży pracy nad popytem na pracę, powstającą na poszczególnych rynkach pracy, w skali makroekonomicznej przejawia się w zjawisku bezrobocia. Do jego bliższego opisu niezbędne jest ustalenie kryteriów klasyfikacji ludności według wieku oraz zachowań na rynku pracy. Zgodnie z pierwszym kryterium ludność może być w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym. W Polsce jako granice wieku produkcyjnego przyjmuje się 18-60 lat dla kobiet i 18-65 lat dla mężczyzn. Osoby w tej grupie wiekowej można podzielić na czynnych zawodowo i biernych zawodowo np. niezdolnych do pracy z powodu stanu zdrowia. Grupę pierwszą stanowi zasób siły roboczej i dzieli się na zatrudnionych i bezrobotnych

Rysunek 1. Struktura zasobów na rynku pracy

2. Pojęcie bezrobocia

Bezrobocie można definiować na różne sposoby głownie na płaszczyźnie określonej nauki i zakresu jej zainteresowania np. z punktu widzenia ekonomii, socjologii, psychologii, demografii czy statystyki. Nie ma jednej definicji, która byłaby akceptowana przez reprezentantów wszystkich zainteresowanych dziedzin nauki; każde z nich wykorzystuje definicję pozwalającą realizować odmienne cele poznawcze, choć niektóre ogólne sformułowania definicyjne mogą okazać się przydatne w różnych naukach.

Ekonomista posługuje się tzw. „przedmiotowym” rozumieniem bezrobocia, zgodnie z którym jest ono kategorią analityczną rynku pracy, czyli oznacza niepełne wykorzystanie jednego z czynników wytwórczych (niezrealizowaną podaż siły roboczej), inaczej stan nierównowagi między podażową (zasoby pracy) a popytową (miejsca pracy) stroną zatrudnienia.

W najczęściej przyjmowanej przez ekonomistów definicji do bezrobotnych zalicza się osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne i gotowe do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce oraz pozostają bez pracy, pomimo podjęcia poszukiwań pracy.

Z powyższej definicji wynika, ze bezrobotni są częścią ludności w wieku produkcyjnym. Bezrobocie to zjawisko złożone, tym bardziej prawdopodobne, że będziemy mieć do czynienia z różnymi jego postaciami. Odróżnienie rozmaitych rodzajów bezrobocia jest szczególnie ważne dla osób odpowiedzialnych za tworzenie polityki społecznej i programów przeciwdziałania zjawisku, gdyż różne typy bezrobocia, wynikające z odmiennych przyczyn, wymagają odmiennych środków zaradczych. Właściwe diagnozowanie bezrobocia występującego na rynku pracy, wymaga rozpoznania jego cech charakterystycznych i zaklasyfikowania do jednego z ogólnych typów.

3. Pojęcie bezrobocia jawnego

W Polsce nie było jawnego i masowego bezrobocia w latach 1945-1989. Zniesienie państwowej kontroli cen i dotacji do cen żywności w 1989 r. doprowadziło do hiperinflacji. Reformy ekonomiczne podjęte przez władze centralne na początku 1990 r. zmierzające do zlikwidowania tej hiperinflacji, doprowadziły do spadku popytu i ograniczenia produkcji, a w rezultacie - do zwolnień pracowników. Do wzrostu bezrobocia przyczyniło się też zahamowanie eksportu do krajów RWPG (Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej), konkurencja importowanych dóbr zmniejszająca popyt na towary krajowe i różnego rodzaju przeszkody uniemożliwiające szybkie przystosowanie się państwowych przedsiębiorstw do nowych warunków. Liczba bezrobotnych zwiększała się również z powodu wyżu demograficznego, gdyż liczniejsze roczniki młodzieży wchodziły na rynek pracy i wzrosła liczba ludności w wieku produkcyjnym. Za główną przyczynę bezrobocia w Polsce uważa się jednak „nałożenie się nowych stosunków rynkowych na starą strukturę gospodarczą i rządzące w niej mechanizmy”.

W przeciwieństwie do krajów, w których mniejsze lub większe bezrobocie trwa nieprzerwanie od początków rewolucji przemysłowej, w Polsce jawne, masowe bezrobocie pojawiło się po prawie pięćdziesięcioletniej przerwie i dla większości obywateli naszego kraju było zjawiskiem nowym. Tylko najstarsi mogli pamiętać bezrobocie z okresu międzywojennego. Na polskim rynku pracy dokonała się nagła, dramatyczna zmiana od sztucznego niedoboru siły roboczej, wywołanego nadmiernym zatrudnieniem w przedsiębiorstwach i urzędach - do bezrobocia.

Bezrobocie jawne można określić jako ten rodzaj bezrobocia którego poziom jest określany na podstawie prawnych regulacji tej kwestii w danym kraju.

Zgodnie z ustawą z dnia 14 XII 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, która weszła w życie z dniem 1 I 1995 r. (DZ. U. Nr 1, poz. 1), wraz z późniejszymi zmianami podanymi w Obwieszczeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 lutego 1997 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. Nr 25, poz. 128), bezrobotny to osoba (obywatel polski zamieszkały w Polsce lub cudzoziemiec przebywający na podstawie karty stałego pobytu lub któremu nadano status uchodźcy w Rzeczpospolitej Polskiej) nie zatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie, nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym dla swego miejsca zamieszkania (stałego lub czasowego) rejonowym urzędzie pracy, jeżeli:

- ukończyła 18 lat; z wyjątkiem młodocianych absolwentów,

- nie ukończyła: kobieta 60 lat, a mężczyzna 65 lat,

- nie nabyła prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej albo po ustaniu zatrudnienia nie pobiera świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub wychowawczego,

- nie jest właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych,

- jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie,

- nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności.

Zgodnie z Obwieszczeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 lutego 1997 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. Nr 25, poz. 128) zostały dopisane kolejne obwarowania statusu bezrobotnego;

- nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako domownik w gospodarstwie rolnym,

- nie podjęła pozarolniczej działalności gospodarczej od dnia wskazanego w zgłoszeniu,

- nie uzyskuje miesięcznie dochodu w wysokości przekraczającej połowę najniższego wynagrodzenia, z zastrzeżeniem jak wyżej w sprawie nieruchomości rolnej.

Za osobę bezrobotną w myśl przytoczonego fragmentu ustawy uważa się tę, która spełnia wszystkie powyżej wymienione kryteria.

Według ustaleń Międzynarodowej Organizacji Pracy - bezrobotny to osoba, która:

- pozostaje bez zatrudnienia,

- poszukuje pracy,

- w miesiącu poprzedzającym badanie rynku pracy efektywnie poszukiwała pracy,

- w trakcie badania oczekuje na podjęcie pracy w ciągu 15 najbliższych dni

Bezrobocie jawne można określić także jako bezrobocie zarejestrowane w urzędach pracy lub mierzone za pomocą badań aktywności ekonomicznej ludności (BAEL).

4. Metody pomiaru bezrobocia.

W Polsce stosowane są dwie metody pomiaru bezrobocia:

Pierwszą z nich jest:

4.1 Metoda wykorzystywana w statystyce urzędów pracy.

Zgodnie z tą metodą, bezrobotnymi są osoby w rozumieniu Ustawy „o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu” z dnia 14 XII 1994 roku, czyli zarejestrowane w Rejonowym Urzędzie Pracy.

Drugą jest:

4. 2 Metoda wykorzystywana w badaniach aktywności ekonomicznej ludności (BAEL)

Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) zostało w Polsce wprowadzone w maju 1992 roku; jest to badanie ankietowe przeprowadzane co kwartał przez GUS na reprezentatywnej próbie mieszkańców Polski (w maju 1998 roku przebadano 54,5 tysiąca osób). Zgodnie z zaleceniami Międzynarodowej Organizacji Pracy za ekonomicznie aktywną jest uważana każda osoba powyżej 15 roku życia, która w danym tygodniu pracowała zarobkowo przez co najmniej godzinę, bądź nie pracowała w danym tygodniu ale była formalnie zatrudniona, bądź pracowała na własny rachunek (była właścicielem przedsiębiorstwa) lub też pomagała bez wynagrodzenia w prowadzeniu przedsiębiorstwa rodzinnego (gospodarstwa rolnego). Do osób aktywnych zawodowo zalicza się także osoby bezrobotne.

Według BAEL do osób bezrobotnych zalicza się takie osoby, które w danym tygodniu nie pracowały, ale aktywnie poszukiwały pracy i były gotowe do jej podjęcia. Inną definicją bezrobocia posługują się urzędy pracy: za bezrobotną uważa się osobę, która nie posiada zatrudnienia i nie uczęszcza do szkoły dziennej, jest przy tym zdolna do pracy i gotowa do jej podjęcia a także jest zarejestrowana w odpowiednim urzędzie pracy. Liczba a także struktura osób bezrobotnych według BAEL różni się od bezrobocia zarejestrowanego - to ostatnie jest w porównaniu ze statystykami BAEL zawyżone. Osoby, które w rzeczywistości wcale nie pragną podjąć pracy, rejestrują się w urzędach pracy aby otrzymać zasiłek dla bezrobotnych lub prawo do bezpłatnej opieki medycznej (znaczny wzrost bezrobocia rejestrowanego w 1999 roku jest postrzegany jako konsekwencja wprowadzenia reformy w służbie zdrowia na początku 1999 roku).

Zgodnie z tą metodą do bezrobotnych zalicza się osoby spełniające jednocześnie trzy warunki, tzn. osoby które:

1. w okresie badanego tygodnia nie pracowały (nawet przez okres 1 godziny),

2. aktywnie poszukują pracy,

3. są gotowe podjąć pracę w badanym lub następnym tygodniu.

Ze względu na nieco odmienne definicje bezrobocia przyjęte w obu metodach dane o bezrobociu pochodzące z obu źródeł nieco się różnią. Różnica ta może sugerować, że pewna część bezrobotnych rejestruje się w urzędach pracy nie po to, aby znaleźć pracę, ale po to, aby otrzymać zasiłek dla bezrobotnych.

Bezrobocie traktujemy jako pewien zasób siły roboczej, tj. ilość osób bezrobotnych w określonym momencie. Podejście to jest dosyć jednostronne, gdyż nie pokazuje szeregu istotnych procesów zachodzących na rynku pracy. Gdy zasób bezrobocia jest stały, na rynku pracy dokonują się istotne zmiany związane z powstawaniem nowych miejsc pracy, zwalnianiem pracowników z pracy i przyjmowaniem do pracy. Aby zbadać te procesy musimy spojrzeć na bezrobocie nie od strony zmiany bezrobocia, lecz od strony osób napływających do zasobu bezrobocia i odpływających z tego zasobu.

W danym momencie poszczególne osoby należą do jednego z zasobów, a mianowicie: do zasobu zatrudnienia (Z), zasobu bezrobocia (B) lub zasobu osób nie należących do siły roboczej (NSr). Ludzie mogą przemieszczać się z jednego zasobu do drugiego. Takie przechodzenie ilości osób w pewnym okresie (np. miesiąca, kwartału) określamy mianem strumienia.

Rysunek 2. Przepływ strumieni pomiędzy zasobami

Mówiąc o zjawisku bezrobocia interesują nas strumienie napływu do zasobu bezrobocia oraz strumienie odpływu z tego zasobu.

Strumień napływu do zasobu bezrobocia dzielimy na:

1. osoby zwolnione z pracy w ramach zwolnień grupowych,

2. osoby zwolnione z pracy w trybie indywidualnym,

3. osoby odchodzące z pracy dobrowolnie,

4. osoby wchodzące na rynek pracy po raz pierwszy (absolwenci szkół).

Strumień odpływu z zasobu bezrobocia dzielimy na:

1. osoby bezrobotne otrzymujące pracę,

2. osoby bezrobotne odchodzące z zasobu siły roboczej (emerytura, renta).

Stąd wniosek, że wielkość zasobu bezrobocia zmienia się w zależności od różnicy między strumieniami napływu i odpływu. Gdy strumienie napływu przewyższają strumienie odpływu, to zasób bezrobocia powiększa się, natomiast gdy napływy są mniejsze od odpływów , to zasób bezrobocia zmniejsza się.

Możemy to zapisać:

gdzie:

- napływ do zasobu bezrobocia

- odpływ z zasobu bezrobocia

Przez zasoby siły roboczej rozumiemy liczbę ludności w wieku zdolności do pracy, zdolnej i gotowej do podjęcia pracy, odpowiadającej typowym warunkom istniejącym w gospodarce. Kategoria zatrudnionych obejmuje natomiast osoby wykonujące pracę najemną oraz pracujące na własny rachunek.

Dla oceny wielkości i charakteru bezrobocia w gospodarce rynkowej konieczne jest zastosowanie pewnych miar bezrobocia.

Operując wymienionymi wcześniej kategoriami zależność tę możemy zapisać:

gdzie przyjęto oznaczenia:

B - bezrobocie,

Sr - zasoby siły roboczej ,

Z - zatrudnienie.

Zasoby siły roboczej reprezentują podażową stronę rynku pracy, zaś zatrudnienie określone jest przez stronę popytową.

Przy danej liczbie ludności w wieku zdolności do pracy, wielkość zasobów siły roboczej zależy od wysokości współczynnika aktywności zawodowej. Współczynnik rozumiany jest jako relacja między zasobami siły roboczej, a liczbą ludności w wieku Zdolności do pracy w wieku produkcyjnym, co zapiszemy:

przyjęto oznaczenia:

a - współczynnik aktywności zawodowej,

Sr - zasoby siły roboczej,

Lp- ludność w wieku produkcyjnym.

Przekształcając wzór (3) otrzymujemy:

I podstawiając do wzoru (2):

Jak widać rozmiary bezrobocia określone są przez trzy główne czynniki: współczynnik aktywności zawodowej, liczbę ludności w wieku produkcyjnym oraz wielkość zatrudnienia. W analizach bezrobocia łatwiej posługiwać się nie miarami absolutnymi, lecz relatywnymi

Jedną z podstawowych miar relatywnych jest stopa bezrobocia (wskaźnik bezrobocia):

Przedstawia on jaką część zasobów siły roboczej stanowią osoby bezrobotne.

Według Systemu Informatycznego "Definicje" opracowanego przez Dep. Pracy i Dochodów Ludności: "Liczona jest jako procentowy udział liczby bezrobotnych, w przyjętym do analizy okresie, w liczbie ludności aktualnie czynnej zawodowo (tzw. sile roboczej). Liczba ludności aktualnie czynnej zawodowo może obejmować wyłącznie ludność cywilną (cywilna siła robocza), bądź też ludność cywilną łącznie z siłami zbrojnymi (siła robocza ogółem).

Jak z powyższego wynika stopa bezrobocia zależy, w dużej mierze od użytej liczby czynnych zawodowo.

5. Aktualne dane

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Rysunek 3. Miesięczna stopa bezrobocia - w okresie 01-1998 do 01-2002

Rysunek 4. Miesięczna stopa bezrobocia - w rozbiciu na województwa.

6. Obowiązujące akty prawne dotyczące bezrobocia

1. Dz.U. 2001 nr 154 poz. 1793 - Ustawa z dnia 17 grudnia 2001 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego oraz ustawy o ułatwieniu zatrudnienia absolwentom szkół.

2. Dz.U. 2001 nr 122 poz. 1323 - Ustawa z dnia 18 września 2001 r. o zmianie ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.

3. Dz.U. 2001 nr 89 poz. 973 - Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o zmianie ustawy o zatrudnianiu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz ustawy o pomocy społecznej

4. Dz.U. 2000 nr 122 poz. 1323 - Ustawa z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela, ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy, ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz ustawy o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej.

5. Dz.U. 2000 nr 70 poz. 820 - Ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o zmianie ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu

6. Dz.U. 2000 nr 31 poz. 384 - Ustawa z dnia 31 marca 2000 r. o zmianie ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu

7. Dz.U. 1998 nr 108 poz. 684 - Ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. o zmianie ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych

8. Dz.U. 1998 nr 66 poz. 431 - Ustawa z dnia 8 maja 1998 r. zmieniająca ustawę o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw, a także o zmianie ustaw: o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin oraz o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.

9. Dz.U. 1997 nr 107 poz. 692 - Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o stosowaniu szczególnych rozwiązań w związku z likwidacją skutków powodzi, która miała miejsce w lipcu 1997 r., oraz ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.

10. Dz.U. 1996 nr 147 poz. 687 - Ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zmianie ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz o zmianie niektórych ustaw.

11. Dz.U. 1996 nr 100 poz. 459 - Ustawa z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.

12. Dz.U. 1996 nr 5 poz. 34 - Ustawa z dnia 22 grudnia 1995 r. o zmianie ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz o zmianie niektórych ustaw

13. Dz.U. 1995 nr 1 poz. 1 - Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu

7. Bibliografia

E. Cyrson, Kompendium wiedzy o gospodarce, Warszawa 1996

M. Nasiłowski, System rynkowy. Podstawy mikro i makroekonomii, Warszawa 1996

R. Milewski, Elementarne Zagadnienia Ekonomii , Warszawa 1994, PWN,

W. Caban, Ekonomia, Warszawa 2001, PWE

Z. Stachowiak, Ekonomia - Zarys podstawowych problemów,
Warszaw 1996, AON

Dziennik Ustaw z 1995 nr 1 poz.1z dnia 01.01.1995 z późniejszymi zmianami

Bezrobocie jawne

strona 3

Bezrobocie jawne

strona 3

Ludność w wieku produkcyjnym

Czynni zawodowo (zasób siły roboczej)

Bierni zawodowo

Zatrudnieni

Bezrobotni

---