IV. PROBLEM GWARANCJI KONSTYTUCJI
Głównym warunkiem funkcjonowania państwa prawnego jest zgodność wszystkich aktów prawnych z aktami wyższego rzędu. Jeśli konstytucja jest najwyższym prawem to zachodzi potrzeba zabezpieczenia zgodności całego prawa z tą konstytucją jako prawem najwyższym.
Można zadeklarować nadrzędność konstytucji, jednak sama deklaracja, tak jak w art. 8 ust. 1 nie jest wystarczająca. Nie chodzi tylko o formalne zapewnienie nadrzędności konstytucji, ale chodzi o zagwarantowanie materialne.
Dopiero materialne, rzeczywiste, realne stanowienie przez konstytucje podstawy dla całej działalności prawotwórczej państwa może decydować i decyduje o owym rzeczywistym prymacie ustawy zasadniczej w systemie źródeł prawa państwa.
1. Gwarancja konstytucji - ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych.
Gwarancje nadrzędności konstytucji mają dwojaki charakter:
Bezpośredni: są tworzone wprost, bezpośrednio, celowo po to, aby zapewnić respekt dla postanowień konstytucji. Takimi gwarancjami są takie instytucje jak: sądownictwo konstytucyjne, odpowiedzialność konstytucyjna, skarga konstytucja.
Pośredni: gwarancje, dla których funkcja zabezpieczenia nadrzędności konstytucji nie jest funkcją priorytetową, jest tylko jedną z wielu funkcji wypełnianych przez takie gwarancje. Takie instytucje jak:
Instytucja kontroli rządu ze strony parlamentu, który kontroluje działalność prawotwórczą rządu.
Zasada podziału władzy (art. 10 ust.1-2). Dzięki tej zasadzie organy państwa usytuowane wewnątrz różnych władz mogą się wzajemnie kontrolować z punktu widzenia respektowania ich działalności wzajemnej ustawy zasadniczej.
Na ten podział nakłada się drugi podział na gwarancje:
Materialne: zasady ustroju społeczno-politycznego oraz podstawowe mechanizmy systemu politycznego państwa.
Formalne: te procedury, instytucje prawne, które zapewniają prawidłowość procesu prawotwórczego. Zwłaszcza zaś systemy prawnej kontroli legalności działań władczych państwa w stosunku do jednostki.
Najważniejsza gwarancja konstytucji: właściwie skonstruowany system kontroli konstytucyjności prawa, ustaw w szczególności.
2. System kontroli konstytucyjności
Żeby kontrola konstytucyjności prawa była skuteczna trzeba zapewnić istnienie odpowiednich form organizacyjnych, mogą one zależeć od typu państwa, jego stopnia rozwoju.
Różne rodzaje kontroli konstytucyjności prawa:
1) Jeżeli kryterium wyodrębnienia modelu kontroli będzie moment w którym kontrola jest wykonywana, to możemy wyodrębnić:
A. KONTROLA PREWENCYJNA (UPRZEDNIA): jest wykonywana:
W trakcie procesu ustawodawczego.
Najczęściej przy pomocy wewnętrznych pomocniczych organów parlamentu - komisje parlamentarne - wśród nich najczęściej komisja ustawodawcza (prac ustawodawczych, spraw konstytucyjnych). Jej głównym zadaniem jest ocena projektu ustawy z punktu widzenia przystawalności do konstytucji. Ponadto taka komisja najczęściej kontroluje projekt ustawy z punktu widzenia poprawności użytych technik legislacyjnych przez projektodawcę.
Po uchwaleniu ustawy, ale do czasu jej wejścia w życie.
Najczęściej wykonywana jest przez głowę państwa w zależności od formy rządu. W przypadku monarchii może to być prawo sankcji ustawodawczej. W przypadku państwa republikańskiego może to być prawo veta ustawodawczego bądź też prawo odmowy podpisania czy promulgacji ustawy.
W warunkach demokracji współczesnych te uprawnienia egzekutywy stanowią przeciwwagę tejże egzekutywy wobec parlamentu, stąd zaliczamy tę sferę środków równocześnie do środków równoważących wtedy kiedy mamy do czynienia z zasadą podziału władzy.
B. KONTROLA NASTĘPCZA (REPRESYJNA)
Może być sprawowana po wejściu w życiu ustawy (po jej podpisaniu, ogłoszeniu, wejściu w życie).
Pojawia się w następstwie podniesienia zarzutu niekonstytucyjności przez uprawniony organ państwa czyli przez podniesienie ekscepcji niekonstytucyjności.
Nasza konstytucja przewiduje cały krąg podmiotów, które dysponują takim prawem.
Mówimy o 2 rodzajach legitymacji w tym zakresie (art. 191):
a) ogólnej
b) szczególnej (szczegółowej)
Kontrola następcza ma 2 formy (w zależności kto i w jaki sposób podnosi zarzut niekonstytucyjności).
a. KONTROLA KONKRETNA
Ma miejsce gdy zgłoszenie zarzutów następuję przy okazji rozpatrywania określonej, konkretnej sprawy w procesie sądowym. Takie zarzuty mogą podnosić tylko strony procesu, a więc ta kontrola nie ma samoistnego charakteru.
Typ tej kontroli jest właściwy dla amerykańskiego modelu kontroli konstytucyjności prawa.
Jednocześnie w warunkach amerykańskich za sprawę sądową uznaje się tylko taką sprawę w której przeciwstawność interesów stron nie budzi wątpliwości, a spór toczący się przed sądem ma charakter realny, rzeczywisty.
Sąd rozstrzyga kwestie zarzutu niekonstytucyjności, ale orzeczenie sądu nie skutkuje erga omnes czyli nie ma powszechnego skutku. Nie odnosi się do wszystkich podmiotów uczestniczących w obrocie prawnym. Odnosi się tylko do 1 konkretnej sprawy. Nie można wywodzić skutków prawnych w innej sprawie.
W modelu kontynentalnym (europejskim) skutek orzeczenia w konkretnej sprawie nie odnosi się tylko do uczestników postępowania, ale ma efekt erga omnes i odnosi się do całego systemu prawnego i obowiązuje wszystkich, którzy podani są działaniu normy prawnej egzystującej w systemie prawnym.
Kontrola konkretna w polskim systemie prawnym jest wyjątkiem od zasady, właściwie można odnotować 1-2 przypadki takiej kontroli (art.193-procedura pytania prawnego i zbliża się do takiej kontroli instytucja skargi konstytucyjnej - art. 89).
Charakterystyczne w USA jest to, że kontrola konstytucyjności prawa sprawowana jest przez sądy powszechne. Nie ma wyodrębnionych specjalnych sądów prawa (trybunałów i sądów konstytucyjnych).
b. KONTROLA ABSTRAKCYJNA
Kontrola dominująca w modelu europejskim.
Złożenie zarzutów następuje bez związków z konkretną rozpatrywaną sprawą.
Następstwem abstrakcyjnej skargi konstytucyjnej jest doprowadzenie do wydania orzeczenia o zgodności lub sprzeczności danego aktu z konstytucją na wniosek upoważnionych organów i podmiotów przeważnie naczelnych organów państwowych. Np.: wniosek, który kieruje do Trybunału Konstytucyjnego prezydent RP wtedy, kiedy nie chce podpisać ustawy i zanim ją podpisze chce poznać stanowisko Trybunału Konstytucyjnego (art. 122 ust. 3) wówczas orzeczenie trybunału odgrywa skutek powszechny.
Ta forma kontroli może być sprawowana przez sąd najwyższy albo przez sądy specjalnie w tym celu powołane zwane sądami i trybunałami konstytucyjnymi. Od sądów konstytucyjnych sądy powszechne odróżnia to, że są sądami faktu, rozstrzygają o faktach, które mają miejsce w życiu codziennym. Natomiast sądy konstytucyjne nie są sądami faktu ale sądami prawa. Nie rozstrzygają o faktach, ale o prawie czy jest ono poprawne, zgodne z aktami hierarchicznie wyższego rzędu.
Kontrola konkretna i kontrola abstrakcyjna to modele, które mogą podlegać łączeniu. Tak jest w Polsce (system kontroli ma charakter mieszany przeważa forma abstrakcyjna, formami uzupełniającymi jest kontrola konkretna).
Tak jest też w większości innych państw, np.: Portugalia, Włochy, Niemcy, Austria, Hiszpania.
Rozwiązań instytucjonalnych umożliwiających sprawowanie kontroli jest kilka:
1. Tak jak w modelu amerykańskim może to robić sąd powszechny.
2. Tak jak np. w Polsce może to robić specjalny organ sądowy, chociaż niesprawujący wymiaru sprawiedliwości.
3. Organy o sądowo-politycznym charakterze np. Rada Konstytucyjna w V republice francuskiej.
2) Inny możliwy podział kontroli konstytucyjności prawa.
A. KONTROLA OBLIGATORYJNA:
Kontrola ma charakter obligatoryjny wtedy gdy dla opublikowania czy promulgowania ustawy przez głowę państwa jest konieczne, obowiązkowe zajęcie stanowiska przez organ kontroli konstytucyjności prawa. To sprawia, że ma zawsze charakter prewencyjny a więc odbywa się przed wejściem w życie ustawy.
Występuje obecnie w V Republice Francuskiej w odniesieniu do tzw. ustaw organicznych.
B. KONTROLA FAKULTATYWNA:
Ma miejsce gdy zostanie podniesiony zarzut niekonstytucyjności.
Może mieć zarówno charakter prewencyjny i represyjny.
Fakultatywną kontrolą uprzednią będzie kompetencja prezydenta RP zanim podpisze ustawę może ją skierować do Trybunału Konstytucyjnego.
3) W zależności jaki organ sprawuje kontrolę, wyróżniamy:
A. KONTROLA PARLAMENTARNA (wewnątrz parlamentarna)
Jest wykonywana wewnątrz parlamentu przez sam parlament w trakcie procesu ustawodawczego przy pomocy specjalnego organu pomocniczego parlamentu (komisje spraw konstytucyjnych, prac ustawodawczych, ustawodawczą). Z tym, że taka komisja jest jedynie organem pomocniczym parlamentu, jej opinia nie wiąże izby. Decyduje plenum izby.
O tym czy projekt ustawy jest czy nie jest zgodny z konstytucją definitywnie przesądza plenum izby. Jeżeli projekt zostaje uchwalony to tym samym jest zgodny z konstytucją.
Kontrolą taką będzie także forma kontroli w której określone uprawnienia z zakresu kontroli konstytucyjności przyznaje się jakiemuś organowi zewnętrznemu wobec parlamentu, ale podlegającemu mu w swej działalności.
Art.30 ust.1 pkt.3 dawnej konstytucji (w wersji z nowelizacji z 10 II 1976r.) - Rada państwa czuwa nad zgodnością prawa z konstytucją i art.30 ust.2 Rada Państwa w całej swej działalności podlega Sejmowi. Powstał problem, co by się stało, jeśli okazałoby się, że uchwalono ustawę sprzeczną z konstytucją. Skoro Rada państwa czuwa nad zgodnością prawa z konstytucją to czy służą jej jakieś efektywne środki umożliwiające przeciwdziałanie stanowienia niekonstytucyjności. Ponieważ konstytucja nie odpowiadała na takie pytanie, podjęto próbę jej doprecyzowania poprzez wydanie uchwały Rady Państwa w sprawie czuwania przez nią nad zgodnością prawa z konstytucją (pogłębiło to tylko stan niekonstytucyjności). De facto Rada Państwa nigdy z tego uprawnienia nie skorzystała. Przepis ten został wyeliminowany z konstytucji 26 III 1982r. wtedy, kiedy wprowadzono do konstytucji instytucję Trybunału Konstytucyjnego.
B. KONTROLA POZAPARLAMENTARNA (ekstraparlamentarna)
Może być wykonywana przez sądy powszechne lub specjalne sądy albo organy o charakterze mieszanym - sądowo-politycznym.
a. MODEL AMERYKAŃSKI
Konstytucja federalna USA nie zna możliwości dokonywania kontroli ze strony sądów i ustawodawstwa federalnego.
Prawo oceny konstytucyjności, zgodności i celowości ustaw federalnych z konstytucją federalną złożono w ręce prezydenta USA poprzez przyznanie mu prawa veta wobec ustaw kongresowych.
Podstawę prawną dla modelu sądowej kontroli konstytucyjności ustaw w USA wyprowadzono z konstytucji z art. 6 ust.2 - klauzuli supremacyjnej. W przepisie tym konstytucję i akty federalne uznaje się za najwyższe prawo w państwie. Sąd orzeka co jest prawem, porównuje prawo z obowiązującą konstytucją, która jest najwyższym prawem i unieważnia przepisy prawne, które są z nią w sprzeczności.
Za przyznaniem kompetencji kontroli zgodności z konstytucją ustaw sądom powszechnym przemawiały różne względy w tym historyczne (pierwsze konstytucje stanowe: Wirginii, New Jersey, Rhode Island.)
Problem sądowej kontroli konstytucyjności ustaw był przedmiotem dyskusji konwencji konstytucyjnej na której nie doszło do porozumienia i postanowiono tej kwestii nie regulować aby nie przedłużać procesu wypracowywania konstytucji. Pomimo to, po przyjęciu konstytucji sądy uznawały swoją właściwość do kwestionowania ustaw federalnych formalnie rzecz biorąc, chociaż nie czyniły tego w praktyce.
W 1803r. pojawia się orzeczenie w sprawie Marbury vs Madison, orzekał sędzia John Marshall. Stwierdził wyraźnie, że sprzeczna z konstytucją ustawa federalna jest nieważna i sądy powinny odmówić jej zastosowania. W uzasadnieniu do orzeczenia Marshall dowodził, że logika całej konstytucji państwa federalnego karze przyjąć teorię sądowej kontroli, w przeciwnym razie konstrukcja państwa federalnego nie miałaby sensu i nie mogłaby istnieć.
Można wyróżnić 5 cech charakteryzujących ten model:
Kontrola nie ma abstrakcyjnego charakteru. Nie może odbywać się w imię abstrakcyjnie rozumianej zgodności ustawy z konstytucją i nie może być uzasadniane dążeniem do obrony obowiązującego prawa abstrakcyjnie rozumianego.
Model amerykański jest modelem sądowej kontroli konkretnej konstytucyjności. Ekscepcja niekonstytucyjności może być podniesiona tylko w odniesieniu do konkretnej, realnie się toczącej sprawy i tylko przez strony procesu. Powód musi wykazać, że poniósł konkretny uszczerbek materialny albo moralny i, że naruszony interes łączył się bezpośrednio z konstytucyjnie gwarantowaną sferą praw, wolności i obowiązków obywatelskich.
Naruszenie musi mieć charakter rzeczywisty, bezpośredni. Zanim sprawa zawisła w sądzie, problem musi przejść przez wszystkie możliwe instancje właściwe dla danego trybu postępowania. Czyli zanim sprawa zawisła w sądzie, rozstrzygnie kwestionowane musi mieć charakter ostateczny, a więc musi nastąpić wyczerpanie dopuszczalnej procedury postępowania.
Stwierdzenie niezgodności z konstytucja aktu czy przepisu prawnego nie ma waloru generalnego, nie dotyczy wszystkich obywateli, którzy podani są danemu prawu na terytorium państwa. Orzeczenie sądowe dotyczy wyłącznie konkretnej sprawy. Nie odgrywa roli zewnętrznej wobec tej sprawy. Sąd jedynie odmawia zastosowania normy uznanej przez siebie jako niekonstytucyjnej jako podstawy rozstrzygnięcia toczącej się konkretnej sprawy, ale nie eliminuje tego przepisu z obrotu prawnego w ogóle.
Adaptacja (recepcja) w szeregu krajów Ameryki Łacińskiej (zwłaszcza Brazylia, Argentyna, Meksyk), w większości państw stanowiących niegdyś domina brytyjskie czy Japonii. W państwach europejskich system amerykański został twórczo zaadoptowany w Portugalii, Grecji i państwach Skandynawskich.
b. MODEL KONTYNENTALNY (europejski)
Ukształtował się pod wpływem przeświadczenia o politycznym charakterze kontroli konstytucyjności prawa i ustaw w szczególności. Silnie akceptowanego przez Hansa Kelsena. Był on twórcą koncepcji sądu konstytucyjnego wprowadzonego ustawą z 1920r. w Austrii.
To silne przeświadczenie spowodowało dążenie do wydzielenia kontroli konstytucyjności prawa i ustaw w szczególności spod kompetencji sądownictwa powszechnego, ponieważ w Europie za wszelką cenę starano się oddzielić proces stosowania prawa od procesu tworzenia prawa, rozumianego jako proces podejmowania decyzji politycznych.
Model ten polega na stworzeniu specjalnego, niezawisłego, niezależnego od sądownictwa powszechnego, samodzielnego, konstytucyjnego organu państwowego, którego głównym albo wyłącznym zadaniem było stanie na straży konstytucyjności obowiązującego prawa.
Po II w.ś. pojawiły się organy tego typu albo organy zbliżone w konstrukcji (np. model mieszany policyjno-sądowy).
4 cechy modelu europejskiego:
1. Inaczej niż w konstytucji USA, w modelu europejskim występuje głębokie zakotwiczenie sądowej kontroli konstytucyjności wprost w przepisach konstytucji. Organizacja i działanie jest określone bezpośrednio w konstytucji.
2. Skutek orzeczenia. Sąd konstytucyjny eliminuje przepis sprzeczny z konstytucją z obrotu prawnego w ogóle. Eliminacja może być wykonywana na dwa sposoby.
W sposób klasyczny (austriacki) - model stosowany we Włoszech i we Francji. Jego zastosowanie oznacza, że norma sprzeczna z konstytucją jest wadliwa i uchyla się jej skuteczność prawną na przyszłość ze skutkiem ex nunc - (zgodnie z jego istotą, norma jest niekonstytucyjna i wobec tego jest nieważna od chwili jej wydania, z mocą wsteczną. Tym samym wszystkie akty stosowania prawa, które zostały wydane w oparciu o normę, która od początku była sprzeczna z konstytucją stają się sprzeczne z prawem).
3. Kontrola konstytucyjności ma charakter wyłączny, jest wykonywana wyłącznie przez wyspecjalizowany organ bez prawa wykonywania jej przez inne organy (w szczególności przez sądy powszechne i najwyższe).
4. Kontrola konstytucyjności nie ma wyłącznie konkretnego charakteru. Ma co do zasady charakter kontroli abstrakcyjnej, a może być uzupełniona formami kontroli konkretnej (np. Polska). Jest możliwe, (a nawet realnie stosowane) łączenie w modelu kontynentalnym tych 2 możliwych rozwiązań.
3. Skarga konstytucyjna (art. 79 i art. 81)
1) Definicja
Skarga konstytucyjna jest to instytucja, która służy osobie fizycznej lub prawnej do ochrony w drodze szczególnego postępowania przed sądem konstytucyjnym, przysługujących jej podstawowych praw i wolności lub obowiązków obywatelskich w razie ich naruszenia przez akty organów państwowych albo w następstwie ich bezczynności.
Mimo iż ta instytucja pojawia się masowo w Europie w prawie sto lat od jej narodzenia to jednak jest to rozwiązanie, które uznaje się współcześnie za w pełni uzasadnione. Wręcz traktuje się jej istnienie wraz z procedurą z nią zawiązaną jako jedno z charakterystycznych rozwiązań współczesnego sądownictwa konstytucyjnego na starym kontynencie.
Jest znamienne, że pojawia się masowo i bardzo szybko w konstytucjach państw nowych lub odradzających się zwłaszcza takich, które transformują swój ustrój od ustroju totalitarnego wkraczając na drogę demokracji.
2) Cele, którym ma służyć
A. Ochrona interesu jednostkowego.
Ma zapewnić ochronę podstawowych praw i wolności jednostki oraz jej interesów indywidualnych i wobec tego ma być poręcznym instrumentem prawnym, który umożliwia jednostce danie odporu niekonstytucyjnym działaniom organów państwa.
Jest jednym z nielicznych, wręcz jedynym środkiem umożliwiającym zainicjowanie indywidualnemu obywatelowi procedury przed sądem czy trybunałem konstytucyjnym.
B. Ochrona interesu publicznego.
Za pośrednictwem tego indywidualnego instrumentu, sąd konstytucyjny ma szansę dokonania kontroli zgodności z konstytucją stosowania obowiązującego prawa w działaniu wszystkich organów państwa.
Odgrywa bardzo istotną role w procesie konkretyzowania, wykładni, interpretacji treści konstytucji w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości społecznej.
Zatem orzecznictwo tych sądów, które kształtuje się w następstwie rozpatrywania skarg konstytucyjnych nie tylko sprzyja przeciwdziałaniu skutkom naruszeń indywidualnych interesów jednostki, praw i wolności, ale może odgrywać istotną role prewencyjną, a nawet może stymulować realizację norm dotykających praw i wolności jednostki w kierunku pożądanym.
Tym samym skarga konstytucyjna staje się środkiem, który może odgrywać role i wpisuje się w mechanizm umożliwiający zapobieganie konfliktom społecznym. Sprzyja realizacji funkcji integracyjnej konstytucji.
Obywatel, który będzie wiedział, że dane mu są środki umożliwiające uczynienie tej procedury realną, będzie w większym stopniu identyfikować się z własnym państwem jako demokratycznym.
3) Historia skargi
1841r. - konstytucja jukatańska - wprowadzano po raz pierwszy instytucję skargi konstytucyjnej i to pod 2 postaciami:
Postać zwykłego amparo
Amparo contra leges (forma abstrakcyjnej indywidualnej skargi konstytucyjnej - w Polsce nie dopuszczona)
W Europie kontynentalnej pojawiła się w kręgu niemieckiej kultury prawnej. Pierwowzorem była skarga przysługująca jednostce, wprowadzona rozporządzeniem królewskim w Bawarii w 1814r. Odbiegała od kształtu i standardu skargi jukatańskiej.
Klasyczny model pojawił się w ustawie konstytucyjnej austro-węgierskiej z 1867r., która powoływała do życia Sąd Rzeszy, który uznajemy za prekursora austriackiego sądu/trybunału konstytucyjnego z 1920r. Podobny zakres kognicji uzyskuje w 1874r. na mocy postanowień konstytucji szwajcarskiej tamtejszy sąd federalny.
Dynamika rozwoju przestrzennego i terytorialnego tej instytucji ulega zwiększeniu po II w.ś.
Czerpiąc z wzorów austriackich zaczynają wprowadzać do swoich konstytucji skargę konstytucyjną niektóre landy Niemiec Zachodnich. W 1946r. w Bawarii, Hesji w 1497r. w konstytucji Nadrenii i Palatynatu.
Na szczeblu federacji skarga uzyskuje umocowanie ustawą w 1991r. Natomiast umocowanie konstytucyjne skarga uzyskuje na mocy ustawy zmieniającej ustawę zasadniczą z 1946r., a więc poprawką z 29 I 1969r.
Kolejny krok w następuje w końcu lat 70. zostaje przyjęta w konstytucji hiszpańskiej z 1978r.
Przełom lat 80./90. pokazuje dynamikę rozwoju instytucji, cały szereg zmienianych konstytucji państw wybijających się na niepodległość:
89' - Węgry
90' - Rosja
92'- Słowacja, Czechy
4) Istotne zastrzeżenia dotyczące skargi konstytucyjnej
1. Skarga konstytucyjna nie jest i nie może być traktowana jako dodatkowy, powszechny środek odwoławczy. Nie może być traktowana jak dzisiaj apelacja.
2. Trybunał Konstytucyjny nie może być traktowany jako nadinstancja odwoławcza od orzeczeń wszelkich sądów i państwowych organów orzekających. Kompetencje Trybunału są ściśle określone.
5) Analiza zakresu podmiotowego skargi konstytucyjnej
Krąg podmiotów uprawnionych do wniesienia skargi jest wytyczony możliwie szeroko.
Autorem skargi może być każda osoba fizyczna i każdy inny podmiot występujący w obrocie prawnym.
Można wskazać, jakie to podmioty poza osobami prawnymi mogą wchodzić w grę, m.in.:
spółka cywilna
spółka z o.o.
spółdzielnia
grupa pracowników
W stosunku do osób prawnych skarga konstytucyjna będzie im służyć, o ile podmioty te mogą być realnie podmiotami określonych praw i wolności konstytucyjnie gwarantowanych. Jest cała grupa praw i wolności, które z natury, rzeczy służą tylko osobie fizycznej np. prawo do ochrony zdrowia, prawo do nauki, prawo wyborcze.
1. Prawo do skargi konstytucyjnej ma każdy podmiot posiadający zdolność do bycia podmiotem praw, wolności i obowiązków konstytucyjnie określonych.
2. Prawo do skargi posiada podmiot znajdujący pod władzą RP. Podmiotem skargi może być podmiot znajdujący się na terytorium RP. Ale jej władztwo rozciąga się nie tylko na terytorium ale także na tereny placówek dyplomatycznych i konsularnych, pokłady statków powietrznych i morskich pod polską banderą i nawet pod władzą RP znajduje się podmiot np. eskortowany przez funkcjonariuszy służb RP.
Podmiotami skargi mogą być cudzoziemcy i apatrydzi (bezpaństwowcy).
W Polsce:
a) Grecy lata 40./50. z czasów rozprawy z lewicą, władzę greckie wydaliły z kraju sympatyzujących z lewicą, wówczas takim uchodźcom udzielały gościnny kraje socjalistyczne.
b) Chilijczycy po 1972r. sporo osób zostało wydalonych z kraju przez Pinocheta.
c) Żołnierze i oficerowie armii radzieckiej, którzy nie opuścili terytorium Polski. Państwo, którego obywatelami byli przestało istnieć, a nie będąc zainteresowanym powrotem do Rosji wielu pozostało w Polsce.
OGRANICZENIE - art. 79 ust.2 cudzoziemcom nie służy skarga konstytucyjna na odmowę udzielenia azylu i przyznania statusu uchodźcy.
Skargę konstytucyjną może wnieść tylko osoba bezpośrednio dotknięta wyrokiem sądu lub jakimkolwiek rozstrzygnięciem opartym na niezgodnym z konstytucją akcie normatywnym.
W postanowieniu z 29 IV 1998r. w sprawie Ts 49/98 Trybunał uznał, że bezpośrednie naruszenie zachodzi gdy skarżący jest adresatem normy prawnej, ponadto naruszenie musi być uzasadnione interesem prawnym skarżącego (to czy występuje uzasadniony interes prawny skarżącego podlega ocenie ze strony składu orzekającego TK w kontekście kryterium naruszenia bezpośredniego).
Doktryna dopuszcza złożenie skargi konstytucyjnej przez przedstawiciela ustawowego osoby małoletniej albo chorej psychicznie.
Do podmiotów, które dysponują legitymacją czynną w zakresie wniesienia skargi konstytucyjnej bywa, że zalicza się organ chroniący prawa i wolności człowieka i obywatela w kraju.
Hiszpania, tamtejszy Rzecznik Praw Obywatelskich - Obrońca Ludu dysponuje własnym uprawnieniem do występowania ze skargą konstytucyjną.
Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z 1 VIII 1997r. nakazuje, by każda skarga konstytucyjna wpływająca do TK w odpisie została przedstawiona Rzecznikowi Praw Obywatelskich.
Musi on być zawiadomiony o wszczęciu każdej takiej sprawy i może zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.
Rzecznik sam decyduje czy przystępuje do postępowania, nie może być do tego zmuszony.
Z urzędu uczestnikiem postępowania w sprawie skargi konstytucyjnej jest prokurator generalny RP, które reprezentowany jest przez prokuratorów odpowiedniego departamentu prokuratury krajowej.
6) Warunki formalne skargi konstytucyjnej
W świetle ustawy o TK, skarga konstytucyjna objęta jest przymusem adwokackim, musi być sporządzona przez radcę prawnego lub adwokata, natomiast we własnej sprawie mogą sporządzić skargę i popierać ją przed trybunałem osoby, które wykonują zawód prawniczy.
Również zażalenie na postanowienie o odmowie nadania biegu skardze objęte jest przymusem adwokackim.
Jeżeli skarżący jest w stanie ponieść koszty adwokackie sam to je finansuje, jeśli nie jest w stanie to musi wystąpić z wnioskiem do miejscowo właściwego sądu rejonowego, który ustanawia adwokata lub radcę z urzędu.
Nie płynie w czasie jego ustanawiania termin 3 miesięcy na złożenie skargi od chwili, kiedy ogłoszono wyrok czy inne rozstrzygnięcie. Jest to termin zawity po upływie którego skarga już nie służy.
Po rozpoznaniu skargi Trybunał ma obowiązek orzec wraz z wyrokiem o zwrocie kosztów postępowania na rzecz skarżącego w sytuacji, kiedy skarga jest uwzględniona.
Wyjątkowo, kiedy nie jest uwzględniona, może także orzec o zwrocie kosztów lub określić wysokość kosztów reprezentowania wnoszącego skargę przez adwokata/radcę w zależności od stopnia zawiłości sprawy lub uwzględniając jego wybitny wkład w prezentację problemu.
Nie podlega skarga wpisowi, który został zniesiony. Uznano, że jest przeszkodą.
Pismo zawierające skargę musi być oznaczone rodzajowo, zaopatrzone w intytulację: „skarga konstytucyjna”.
Musi być skierowana do Trybunału Konstytucyjnego.
Musi odpowiadać wymaganiom pisma procesowego:
MUSI ZAWIERAĆ:
Imię i nazwisko skarżącego, jeśli jest to osoba fizyczna (jeśli nie, to dokładne określenie nazwy podmiotu składającego skargę).
Imiona i nazwiska osób uprawnionych do reprezentowania tego podmiotu.
Musi być dołączone pełnomocnictwo, które musi być pełnomocnictwem szczególnym nie zaś ogólnym.
Musi opiewać na reprezentowanie skarżącego w sprawie skargi konstytucyjnej przed TK.
Musi wskazać pełnomocnika do występowania, reprezentowania przed trybunałem skarżącego.
Miejsce zamieszkania skarżącego (lub siedziba podmiotu składającego skargę, wraz z adresem).
Imię i nazwisko adwokata/radcy, siedziba i adres kancelarii, podpis adwokata/radcy.
Nazwy dołączonych załączników.
Prawomocny wyrok lub inne ostateczne rozstrzygnięcie wydane w oparciu o zaskarżany akt prawny. Musi być podana data doręczenia tego wyroku/decyzji/rozstrzygnięcia.
Dokumenty wskazujące na to, że skarżący wyczerpał drogę właściwą dla danego postępowania chyba, że ta informacja zawarta jest w samym rozstrzygnięciu, wówczas nie trzeba dodatkowo tego dokumentować.
Skarga i wszystkie załączniki muszą być złożone w 5 egzemplarzach.
Akty podlegające zaskarżeniu w trybie skargi konstytucyjnej: (art.79): ustawa lub inny akt normatywny.
Inny akt normatywny - każdy inny niż ustawa akt prawny zawierający normy prawne, czyli normy skierowane do wszystkich albo do ściśle określonej grupy adresatów wyróżnionych ze względu na pewną wspólną cechę np. grupa płatników podatku dochodowego, emerytów, studentów, najemców lokali. W tych normach prawnych muszą mieścić się określone wzorce zachowań albo nakazy albo zakazy lub dozwolenia określonego zachowania.
Pojęcie innego aktu normatywnego TK interpretuje szeroko, uwzględniając czy na podstawie takiego aktu normatywnego były, są lub mogą być podejmowane akty stosowania prawa kierowane do obywateli, organizacji lub innych jednostek organizacyjnych w państwie.
Może być nim akt o mocy ustawy (np. dekret, rozporządzenie), zarządzenie, uchwała, akty niższego rzędu (instrukcje, wytyczne, pisma ogólne) pod warunkiem, że mają charakter normatywny.
Skarga musi precyzyjnie wskazywać zaskarżane przepisy poprzez wskazanie:
konkretnych przepisów prawa
aktu normatywnego w którym przepisy te są pomieszczone
daty wydania
miejsca publikacji
podmiotu, który ten akt wydał
Musi zawierać przedmiot zaskarżenia. Jest to warunek merytoryczny skargi, bez którego nie można uznać skargi za spełniającą wymagania merytoryczne.
W świetle ustawy Trybunał jest związany granicami skargi i może orzec dokładnie i tylko o tym przepisie, którego skarga dotyczy, nie może zajmować się nawet sąsiednim przepisem, nawet gdyby Trybunał był przekonany, że jest sprzeczny z konstytucją.
Nie może być przedmiotem skargi nie istnienie przepisu, który umożliwia realizację konstytucyjnie gwarantowanych praw, wolności czy obowiązków.
Trybunał nie rozpozna skargi i umorzy postępowanie jeśli zaskarżona ustawa lub inny akt przestał obowiązywać przed wydaniem orzeczenia Trybunału.
Trzeba wskazać podstawę zaskarżenia. Trzeba wskazać w skardze konstytucyjne prawa, wolności (trzeba powołać się na konkretny przepis konstytucji), które zdaniem skarżącego zostały naruszone i w jaki sposób doszło do naruszenia. Trzeba bardzo precyzyjnie opisać stan faktyczny.
Kwestia możliwości powołania się na ogólne zasady prawa. Trybunał Konstytucyjny uważa, że nie wystarcza powołać się na naruszenie zasady naczelnej (ogólnej) konstytucji.
Można wspomagająco wykorzystać zasadę naczelną dla wparcia skargi konstytucyjnej. Nie można powołać się samoistnie na zasadę państwa prawnego, sprawiedliwości społecznej itd.
Art. 81 - cały szereg praw socjalnych i ekonomicznych to prawa, które są bezroszczeniowe np. prawo pracy. Pojawia się ograniczenie w konstytucji, które ustrojodawca sam wprowadza, nie przekreśla możliwości dochodzenia praw określonych tymi przepisami, ale wprowadza granice określone przepisami ustawodawstwa zwykłego.
Przedmiotem skargi musi być akt prawny niezgodny w przekonaniu skarżącego.
Nie ma możliwości skarżenia się w trybie skargi konstytucyjnej na niezgodną, niewłaściwą interpretacje przepisu prawa, na błędne zastosowania prawa. Niezastosowanie odpowiedniego przepisu jako podstawy rozstrzygnięcia nie może być przedmiotem skargi. Jedno z najczęstszych uchybień skargi konstytucyjnej.
Przedmiotem badania trybunału nie może być stosowanie ustawy przez sąd albo inny organ publiczny, a więc badanie czy treść ustawy została prawidłowo odczytana z punktu widzenia określonych w konstytucji praw i wolności. Treść przepisu, a nie jego stosowanie stanowi bowiem przedmiot badania Trybunału Konstytucyjnego (Ts 9/98 i Ts 49/98).
Można wnieść skargę do Trybunału w sprawie zgodności z konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji orzekł ostatecznie.
Podstawą skargi konstytucyjnej musi być orzeczenie sądu albo innego organu administracji publicznej.
Orzeczenie ostateczne (w rozumieniu konstytucji) oznacza każde rozstrzygnięcie (postanowienie, decyzja administracyjna, wyrok), które w sposób władczy określa sytuacje skarżącego.
Nie są orzeczeniami rozmaite pisma zawierające wyjaśnienia dotyczące sposobu interpretowania przepisu, wykładni, praktyki stosowania przepisu czy wyjaśnienia o zakresie stosowania prawa.
Skarga będzie dopuszczalna dopiero wtedy, gdy skarżący nie będzie miał żadnej prawnej możliwości działania w swojej sprawie przed sądem albo jakimkolwiek innym organem orzekającym.
Pojawiają się sytuacje kiedy w trakcie postępowania skarżący ma możliwość działania ale rezygnuje z tej możliwości na skutek niewiedzy albo z jakiś innych powodów nie zgłaszał odpowiednich środków prawnych typu zażaleń. I na koniec postępowania w sytuacji, kiedy zaniechał aktywności, (którą mógł rozwinąć w czasie postępowania) uzyskuje niekorzystne dla siebie rozstrzygnięcie i wtedy próbuje odkręcić skutki prawne, które wyniknęły dla niego na skutek tego zaniechania takie postępowanie jest niedopuszczalne.
Jeśli warunek wyczerpania toku instancyjnego nie jest spełniony (gdyż skarżący nie skorzystał w odpowiednim czasie z możliwości zaskarżenia orzeczeń w trybie zażalenia) orzeczenie mówi, że jest ostateczne i nie można go zmienić. W trybie skargi konstytucyjnej nie będzie można wzruszyć takiego orzeczenia.
Nie wypełnienie pewnych wymogów formalnych (złożenie środka odwoławczego po terminie, nie uzupełnienie braków) sprawia, że sąd nie może orzec ostatecznie co do istoty sprawy i odrzuca środek odwoławczy - i skarga też nie może być przez to dopuszczalna.
Sposób w jaki Trybunał traktuje wymóg ostateczności w odniesieniu do orzeczeń sądów karnych i cywilnych. Postępowanie sądowe w Polsce jest postępowaniem 2-instancyjnym. Jeżeli w określonym zakresie spraw sąd okręgowy jest sądem I instancji to sądem apelacyjnym jest sąd apelacyjny (zawsze 2 instancje) oprócz tego jest jeszcze Sąd Najwyższy, który jest sądem kasacyjnym.
Orzeczenie wydane w trybie kontrolnym jest orzeczeniem ostatecznym i staje się orzeczeniem prawomocnym, podlegającym wykonaniu. Takie ostateczne orzeczenie sądowe nie jest ostatecznym z punkty widzenia art.79.
Jeżeli zostaje złożona kasacja to pomimo iż w świetle procedury karnej/cywilnej orzeczenie jest prawomocne, to nie jest ostateczne z punktu widzenia konstytucji, bo w drodze kasacji może nastąpić skasowanie wyroku i wówczas nie służy skarga konstytucyjna .
Dopiero odrzucenie kasacji powoduje otwarcie drogi dla skargi konstytucyjnej i tym samym orzeczenie staje się ostateczne w konstytucyjnym rozumieniu tego słowa.
To samo dotyczy postępowania cywilnego, dopiero odrzucenie kasacji powoduje możliwość otwarcia postępowania przed TK. Za postępowanie cywilne uważa się postępowanie w sprawach klasycznych cywilnych, rodzinnych i opiekuńczych, prawa pracy i ubezpieczenia społecznego.
7) Postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej
Do czasu rozpoczęcia rozprawy skarżący może wycofać skargę.
I etap - prezes Trybunału Konstytucyjnego (lub upoważniony przez niego wiceprezes) kieruje sprawę objętą skargą konstytucyjną do 1 sędziego Trybunału celem wstępnego rozpoznania, które odbywa się w ramach postępowania niejawnego.
Sędzia bada skargę z formalnego punktu widzenia, jeżeli nie są spełnione wszystkie elementy formalne to wzywa skarżącego do ich usunięcia w terminie 7 dni, bada czy skarga nie jest bezzasadna.
Jeżeli skarga nie jest bezzasadna, nie ma braków lub jeśli te zostały usunięte nadaje bieg skardze. Jeżeli jest bezzasadna lub braki nie zostały usunięte w terminie sędzia wydaje 1-os. postanowienie o odmowie nadania biegu skardze.
Na takie postanowienie służy zażalenie, które jest rozpatrywane w składzie 3-osobowym, który wydaje postanowienie, które jest ostateczne i od niego nie służy żaden środek odwoławczy.
Termin 7-dniowy na uzupełnienie braków nie jest terminem zawitym i może być przywrócony pod warunkiem, że podmiot udowodni, że niedochowanie terminu było niezależne od niego, wówczas może złożyć wniosek o przywrócenie terminu.
Uczestnikami postępowania są: skarżący, prokurator generalny, RPO (jeśli przystąpił do postępowania).
Działają oni osobiście albo przez umocowanych przedstawicieli.
Rozprawa odbywa się bez względu na stawiennictwo uczestników.
Na koniec Trybunał wydaje wyrok podlegający ogłoszeniu.
Składy orzekające:
Pełny - gdy sprawa jest szczególnie zawiła albo gdy skład orzekający zamierza odstąpić od ustalonego poglądu prawnego w orzecznictwie wcześniej ukształtowanym.
Skład 5-osobowy - gdy bada zgodność z konstytucją ustaw albo ratyfikowanych umów międzynarodowych.
Skład 3-osobowy - gdy bada zgodność z konstytucją innych aktów normatywnych.
8) Skutki uwzględnienia skargi konstytucyjnej
Uwzględnienie skargi konstytucyjnej ma 2-jaki wymiar, wywołuje skutki w 2 płaszczyznach:
1. Zakwestionowany przez skarżącego przepis/akt normatywny traci moc z dniem ogłoszenia orzeczenia przez Trybunał (art. 190 ust.3). Wyjątkiem od zasady jest sytuacja, że Trybunał może określić wyjątkowo późniejszy termin utraty mocy obowiązującej.
a) Termin ten nie może przekroczyć 18 miesięcy gdy chodzi o ustawę.
b) Termin ten nie może przekroczyć 12 miesięcy w przypadku innych aktów normatywnych.
c) Trybunał Konstytucyjny ma obowiązek określić termin utraty mocy obowiązującej aktów prawnych i orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej dopiero po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.
2. Na podstawie zakwestionowanego aktu zostało wydane orzeczenie sądowe (albo jakieś inne rozstrzygnięcie). Wtedy orzeczenie Trybunału stanowi podstawę do wznowienia postępowania i uchylenia decyzji/rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonym przez przepisy właściwe dla danego postępowania.
Orzeczenie w sprawie skargi działa erga omnes, z tym wnioskiem o wznowienie postępowania będzie mogła wystąpić nie tylko ta osoba, która złożyła skargę ale każda osoba, która uzyskała w swojej sprawie orzeczenie w oparciu o przepis, który w trybie skargi zakwestionował Trybunał Konstytucyjny. Konsekwencją orzeczenia jest to, że zaskarżony przepis traci moc obowiązującą.
4. Trybunał Konstytucyjny
1) Organizacja
Konstytucja z 97' powiększyła liczbę sędziów Trybunału z 12 do 15. Jest to konsekwencją rozszerzenia zakresu kognicji Trybunału, czyli powiększenia zakresu kompetencji.
Kandydaci na sędziów muszą wyróżniać się wiedzą prawniczą, muszą posiadać kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Kandydatów zgłaszają 2 podmioty:
a) grupa co najmniej 50 posłów
b) prezydium sejmu
Senat w tej procedurze nie partycypuje, Sejm dokonuje wyboru poszczególnych sędziów osobno. Na indywidualnie określoną kadencje dla każdego sędziego.
Głosowanie nad każdym kandydatem odbywa się osobno, wybór musi być dokonany bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Prezes i wiceprezes Trybunału jest powoływany przez prezydenta RP spośród 2 kandydatów zgłoszonych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK na każde z tych stanowisk.
Kadencja sędziów została wydłużona, przed 1997r. wynosiła 8 lat, teraz jest kadencją 9-letnią.
Dla sędziów którzy wchodzili w skład TK przed wejściem w życie konstytucji ta kadencja pozostała tak jak była określona pierwotnie (8 lat).
2) Elementy gwarancyjne
Sędzia może jednokrotnie zajmować urząd (tylko raz w życiu może być sędzią Trybunału).
Reguła nieusuwalności sędziego Trybunału przed upływem kadencji z zajmowanego urzędu. Wyjątki:
Sędzia może sam się zrzec stanowiska.
Za orzeczeniem komisji lekarskiej, gdy sędzia stanie się nie zdolny do sprawowania funkcji (trwała choroba, upadek sił, ułomność).
Skazanie prawomocnym wyrokiem sądu z tytułu popełnionego przestępstwa.
Skazanie na karę usunięcia sędziego z urzędu przez sąd dyscyplinarny (Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.
Stwierdzenie wygaśnięcia mandatu sędziego jest właściwością Zgromadzenia Ogólnego, natomiast stwierdzenie wygaśnięcia mandatu na skutek śmierci jest weryfikowane przez prezesa trybunału.
Status sędziego:
Konstytucja gwarantuje sędziom trybunału niezawisłość w sprawowaniu urzędu i podleganie tylko konstytucji.
Ograniczenia:
Zakaz przynależności do partii politycznej.
Zakaz członkostwa w związku zawodowym.
Zakaz prowadzenia jakiejkolwiek działalności publicznej niedającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów - zasada incompatibilitas - niepołączalności urzędów.
Sędzia może wykonywać jedynie funkcję wykładowcy w szkole wyższej.
Przywileje:
Przywilej nietykalności.
Immunitet formalny - zakaz pociągania sędziego do odpowiedzialności karnej bez zgody zgromadzenia ogólnego i zakaz pozbawiania wolności sędziego. Gwarantem tego immunitetu jest prezes TK, który musi być powiadomiony o przypadku zatrzymania sędziego. Na jego żądanie musi być on natychmiast zwolniony. Może być zatrzymany na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa, ale organ zatrzymujący ma obowiązek bezzwłocznego zawiadomienia o fakcie zatrzymania prezesa.
Wynagrodzenie i prestiż.
3) Struktura wewnętrzna
Organami trybunału są Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału oraz prezes Trybunału.
Zgromadzenie Ogólne - ogólne zebranie wszystkich sędziów Trybunału.
Uchwala regulamin czynności trybunału, który:
Określa organizację wewnętrzną.
Określa wewnętrzny tok postępowania (z wnioskami, skargami, pytaniami prawnymi).
Został uchwalony 22 X 1997r., zmieniany od tego czasu kilkakrotnie.
Podlega publikacji w Monitorze Polskim.
Organem kierowniczym wewnętrznym jednoosobowym jest prezes TK.
Wykonuje on czynności określone w ustawie i w regulaminie, m.in.:
Informuje Sejm i Senat o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału. Czyni to raz w roku na plenum obu izb.
Rozstrzyga o trybie rozpatrywania spraw.
Kieruje do rozpatrzenia sprawy.
Wyznacza skład orzekający (w tym przewodniczącego i sędziego sprawozdawcę)
Pod nieobecność prezesa i w zakresie umocowania dokonanego przez prezesa zastępuje go wiceprezes TK.
Zgromadzenie Ogólne jest właściwe ponadto w sprawach finansowo-budżetowych, jest kilka podmiotów w kraju, które kształtują swoją część w ramach budżetu państwa autonomicznie, czyli polega to na tym, że te podmioty (Sejm, Senat, Urząd Prezydencki, Trybunał Konstytucyjny) przygotowują projekt budżetu dla siebie.
Przewodniczący Trybunału przedstawia założenia i powody ukształtowania budżetu na posiedzeniu komisji budżetowej, ale minister finansów ma obowiązek włączenia na zasadzie automatyzmu bez możliwości ingerowania w tak ukształtowany projekt budżetu.
Jest ciałem dyscyplinarnym dla sędziów TK.
Jest właściwe w sprawach osobowych i organizacyjnych.
Trybunał posiada własny aparat pomocniczy - Biuro Trybunału Konstytucyjnego. Na czele stoi szef BTK.
4) Art. 188 - 3 szczeble kontroli zgodności aktów normatywnych w polskim systemie konstytucyjnym
I szczebel gdzie parametrem kontroli jest konstytucja jako taka, a z konstytucją muszą być zgodne ustawy i umowy międzynarodowe.
II szczebel gdzie punktem odniesienia dla Trybunału jest ratyfikowana umowa międzynarodowa, gdy ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, a podlega z tego punktu widzenia ocenie zgodności ustawom.
III szczebel gdzie parametrem oceny jest konstytucja, ratyfikowane umowy międzynarodowe i ustawy i z tymi aktami muszą być zgodne wszelkie inne przepisy prawa wydawane przez centralne organy państwowe.
Regulaminom Sejmu i Senatu przysługuje domniemanie szczególnej zgodności z konstytucją, ze względu na to, że są one uchwalone w ramach tzw. autonomii regulaminowej. Trybunał wobec tego uznaje swoją kognicje w tym zakresie, ale tylko wtedy kiedy sprzeczność normy regulaminowej jest widoczna na pierwszy rzut oka.
5) Spory kompetencyjne
Art. 189 kreuje Trybunał Konstytucyjny dodatkowo jako Trybunał Kompetencyjny, przewiduje on powiem możliwość rozstrzygania sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnym, konstytucyjnymi organami państwa.
Spory kompetencyjne mogą mieć 2-jaki rodzaj:
1. pozytywne
Spór będzie miał taki charakter, gdy 2 albo więcej centralnych konstytucyjnych organów państwa uznają się za właściwe do rozstrzygnięcia tej samej sprawy albo wydały już rozstrzygniecie w tej samej sprawie.
2. negatywne
Spór będzie miał, gdy takie organy uznają się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia określonej sprawy.
Złożenie wniosku o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego powinno zwierać określenie kwestiowanego działania czy zaniechania określonego organu i przepis konstytucji/ustawy, który został naruszony.
Złożenie takiego wniosku uruchamia procedurę przed Trybunałem.
Zawiesza się jednocześnie postępowania trwające przed organami, które prowadzą spór kompetencyjny.
Trybunał uzyskał bardzo istotne uprawnienie, wynikające z ustawy o Trybunale Konstytucyjnym - przy realizowaniu tej funkcji, Trybunał po zapoznaniu się z uczestnikami postępowania może wydać postanowienie o tymczasowym regulowaniu kwestii spornej.
Trybunał Konstytucyjny jest organem orzekającym o zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych. Ta kompetencja służyła Trybunałowi wcześniej, od czasu obowiązywania Małej Konstytucji z 1992r., chociaż wówczas była ograniczona do sfery badania zgodności celów partii.
Trybunał może zlecić prokuratorowi generalnemu RP w celu zebrania i utrwalenia dowodów, przeprowadzenia dochodzenia w określonym zakresie.
Orzeczenie o stwierdzeniu, iż partia posiada cele niezgodne z konstytucją lub prowadzi działalność z nią niezgodną sprawia, że sąd rejestrowy dla partii politycznej ma na tej podstawie obowiązek wykreślenia partii z rejestru.
USYSTEMATYZOWANY ZESPÓŁ CECH SYSTEMU ŹRÓDEŁ POLSKI WYNIKAJĄCYCH Z REGULACJI
1. Pojęcie systemu źródeł ma charakter pozytywistyczny, nie zaś naturalistyczny.
Polski system źródeł prawa jest systemem stanowionego prawa pozytywnego.
Prawo powstaje w następstwie aktu stanowienia prawa dokonanego przez określony podmiot (posiadający w tym zakresie upoważnienie).
To prawo powstaje w ściśle konstytucyjnie określonych formach.
2. Hierarchiczne uporządkowanie systemu źródeł prawa.
Ta hierarchia jest wyraźna i ściśle określona, wynika z treści art. 87 ust.1-2.
Norma niższej rangi musi być zgodna z normą wyższej rangi i nie może być z nią sprzeczna.
Naturalną konsekwencją tego ustalenia jest ukształtowanie sankcji niezgodności.
Jeżeli norma niższej rangi jest sprzeczna bądź niezgodna z normą wyższej rangi to skutkuje to deregacją takiej normy (usunięciem z systemu prawa).
3. Zamknięty charakter systemu źródeł prawa powszechnego.
Nie jest dopuszczalne istnienie innych aktów aniżeli wymienione w art.87.
System ten jest jednak nieco otwartym systemem (półotwartym), co jest konsekwencją istnienia art.87 ust.2.
Oprócz tego upatruje się tego elementu w fakcie wprowadzenia umowy międzynarodowej jako źródła prawa oraz art.90 ust.1 (klauzula europejska), która stwarza możliwość przekazania organizacji/organowi międzynarodowemu kompetencji organu państwowego w niektórych sprawach.
Zauważa się, że organy terenowe tworzące prawo mają naturalną tendencję do wewnętrznego rozszerzania katalogu źródeł przez siebie stanowionych.
4. Charakter normatywny konstytucji (art.8 ust.2).
Nakaz bezpośredniego stosowania konstytucji jako zasady konstytucyjnej z możliwością odstąpienia od stosowania bezpośredniego, ale tylko wtedy, gdy sama konstytucja nie przewiduje możliwości bezpośredniego stosowania.
Jest on także konsekwencją dopuszczenia kontroli konstytucyjności prawa, a ustaw w szczególności przez Trybunał Konstytucyjny.
Charakter normatywny konstytucji jest także konsekwencją ograniczenia swobody ustawodawcy przynajmniej w pewnych aspektach.
5.''Zróżnicowanie aktów normatywnych egzystujących w systemie źródeł prawa konstytucyjnego.
Dzielimy te akty na akty prawa powszechnie obowiązującego i akty prawa wewnętrznie obowiązującego.
6. Ujednolicenie aktów.
Akty powszechnie obowiązujące mające charakter aktów wykonawczych są jednorodne z każdego punktu widzenia.
Konstytucja ogranicza krąg podmiotów dysponujących kompetencją stanowienia aktów wchodzących w skład źródeł prawa.