Koncepcja poety i poezji w poszczególnych epokach
ANTYK
Horacy - „Exegi Monumentum” - oznacza „stawiam sobie pomnik”.
- podejmuje temat nieśmiertelności poety i poezji,
- twórczość, poezja daje poecie sławę i nieśmiertelność,
- „non omnis moriar” (nie wszystek umrę) - zostanie po mnie sława i poezja. Według Horacego poeta ma dwoistą naturę poety: śmiertelną i nieśmiertelną np: „w odzie”, „Niezwykłe i potężne uniosą nas Skrzydła”, - mówi „poeta ze dwojej złożony natury” - słowa te wykorzystuje wielokrotnie J. Kochanowski
RENESANS
np: „Pieśń XXIV” Kochanowskiego: „Polecę precz, poeta ze dwojej złożony natury” - głosi wizję poety ptaka, istoty o dwoistej naturze, którego nikt nie rozumie,
ROMANTYZM
- Poeta wyniesiony ponad tłumy zwykłych ludzi na szczytach gór w pojedynku z Bogiem, mający misję do spełnienia
a) A. Mickiewicz - „Konrad Wallenrod” - Pieśń Halbana, Konrad samotny, którego nikt nie rozumie, występuje przeciwko Bogu (typowy mit poety romantycznego):
- poezja jest skarbcem pamiątek narodowych,
- poezja ma siłę zagrzewania do walki - poezja tyrtejska:
poezja narodowa spełnia rolę mistrza, który uczy miłości ojczyzny, budzi i utrwala w ludziach uczucie patriotyzmu
na wzór poezji tyrtejskiej rozpala w narodzie nienawiść do wroga i pragnienie walki o ojczyznę, mobilizuje ludzi do działania na rzecz kraju, nawet do poświęcenia siebie
pieśń zawiera wzorce postępowania i zachowań, które mogą przejąć młodsze pokolenia
poezja zawiera prawdę o dziejach narodu, przechowuje je i utrwala jego historię, przekazuje ją młodszym pokoleniom: „Pieśń Wajdeloty”
„Stoi na straży narodowego pamiątek kościoła”
„O wieści gminna, Ty arko przymierza,
Między dawnymi i młodszymi laty.
W tobie lud składa broń swego rycerza
Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty”
- A. Mickiewicz - „III cz. Dziadów” - „Wielka Improwizacja”
Poezja - moc twórcza prawdziwego mistrza sprawia, że nikt go nie rozumie, jest on samotny lecz za to obdarzony wielką siłą - tworzy (jak Bóg) i jest nieśmiertelny (też jak Bóg)
- Poeta może swoją pieśnią poruszyć serca i umysły społeczeństw, wezwać do buntu - nawet przeciw Bogu.
J. Słowacki
Prolog „Kordian”
- trzy Osoby prezentują odrębne stanowiska w sprawie poezji, wizja mesjanizmu i poety Mesjasza, Osoba I wyobraża pogląd Mickiewicza - poezja mesjanizmu - poświęcenie wybitnej jednostki, jaką jest poeta, która to koncepcja przynosi w konsekwencji uspienie biernego narodu.
Osoba II - głosi poezję tyrtejską - sprzeczna wobec I teorii walczy, domaga się aktywnosci i czynu. Lecz i ta nie jest zwycięska. Osoba III - wyraża pogląd Słowackiego. jest to mit poezji jako „narodowej urny pamięci” która przechowa wartości narodu by wydobyć je i wykorzystać w odpowiedniej chwili
„Grób Agamemnona” - poezja jako „lutnie Homera” - czarowna struna, której uzywać można do utrwalenia i rozsławienia czynów zwycięskich i chwalebnych. Koń poezji PEGAZ unosi poetę w poszukiwaniu wzorów. Poeta wrysowuje marzenie o Polsce idealnej, jednolitej, nagiej w swej doskonałości, ojczyzny, kórej naród się wskrzesił, opłacił śmiercią oczyszczenie grzechu. Jest to portret Polski idealnej, potzreba poezji tyrtejskiej, która sięgnie do wnętrz i pobudzi do czynu, rozgniewa, nawet uleczy.
„Testament mój” - poezja jest siłą, która trwa, jest wieczną i ma moc przekształcenia ludzi małych, szarych, zwykłych w „aniołów” czyli w bohaterów. Koncepcję poezji łączącą horacjańskie „Non omnis moriar” z ideą koncepcji tyrtejskiej.
„Lecz zaklinam - niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec
A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec.”
Wezwanie do bohaterstwa, do poświęcenia, wierzy Słowacki, że poezja będzie oddziaływać na przyszłe pokolenia.
„Beniowski” - „Pieśń V” - wyznaczająca rolę poezji, poety, sługi , przewodnika ludu „chodzi mi o to, aby język giętki powiedział wszystko, co pomyśli głowa”. Poezja musi wydobyć prawdę, uwypuklić, a nie uwięzić, poezja ma być prosta i zrozumiała, łączyć pokolenia, poeta czuje się spadkobiercą J. Kochanowskiego. „Język giętki” - to umiejętność żonglowania różnymi stylami i konwencjami, podporządkowywanie słowa, treści, to radość która wynika z tworzenia. Poezja musi dawać, być pożyteczna, poeta musi stać na czele ludu, prowadzić i nauczać. Poeta śpiewa „sam sobie” na siebie bierze „ciężar walki”, ucho ludzi jest mu zupełnie zbędne.
- „Nie-boska komedia” - Krasiński
Poezja może być przekleństwem lub błogosławieństwem. Poeta musi spełniać wielkie obowiązki - oto musi odznaczać się czystością moralną w życiu prywatnym, być istotą szlachetną, niewinną. Romantyczne ujęcie poezji wszechwładnej, siły nadprzyrodzonej stwarzającej lub niszczącej (Henryk - poeta fałszywy, Maria i Orcio - poeci prawdziwi, błogosławieni). Poezja jest wielkim dobrem, wynosi ponad tłumy, poeta jest sposobem na poznanie prawdy, życie poety i jego czyny nie mogą być w sprzeczności z tymi ideałami. Trudno o ideał człowieka godny nazwy poety.
- C.K. Norwid „Promethidion” - tu poeta zawarł swoje poglądy na temat artysty i sztuki. Głosi, że artysta jest rzemieślnikiem, musi szukać prawdy, pracowicie walczyć ze złem. Poezja jest „praktycznością”, polem walki o prawdę, spełnia więc cele użytkowe. „Nie miecz, nie tarcza bronią języka lecz arcydzieła”.
POZYTYWIZM
- nowa odmienna od romantycznej wizja poety i poezji. Poeta i pisarz pracować będą w służbie ludu, dla idei pomocy uciśnionym, by nieść oświatę i walczyć o pracę u podstaw. Widać to w poezji Adama Asnyka „Do młodych” - w wierszu tym nakazuje młodemu pokoleniu „nieść wiedzy pochodnię”,
- „Użyteczność, utylitaryzm opiera się na zasadzie moralnej, która wymaga, ażeby wszystkie czynności nasze zmierzały do jednego celu: do rozwoju i udoskonalania, a w rezultacie do uszczęśliwienia najprzód całego społeczeństwa, a następnie całej ludzkości. A jakże dopomóc może temu sztuka jeżeli zerwie z życiem, nauką, przemysłem, teoriami społecznymi, jeżeli zamknie się szczelnie w obrębie fantazji” - „Utylitaryzm w literaturze” - gazeta „Niwa”
„Artysta powinien przed wykonaniem swego dzieła powziąć cel jakiś społeczny, utwór jego powinien mieć tendencję, bez tendencji nie ma dobrego dzieła sztuki, są tylko mniej lub więcej pięknie wyrobione fatałaszki. - „Utylitaryzm w literaturze” Piotr Chmielowski
MŁODA POLSKA
- przypomina mit poety - ptaka, samotnego, wyizolowanego, ustaliła swoje oczekiwania wobec sztuki, kwintesencją tych zapatrywań stało się hasło „sztuka dla sztuki”
„Sztuka nie ma żadnego celu, jest celem sama w sobie, jest absolutyzmem, bo jest odbiciem absolutu duszy, sztuka stoi przed życiem, sztuka tendencyjna, sztuka pouczająca, sztuka rozrywka, sztuka patriotyzm, sztuka mająca jakiś cel moralny lub społeczny przestaje być sztuką, a staje się biblią pauperum. Artysta uważa, że sztuka dla ludu, to wstrętne i płaskie bandażowanie sztuki” - „Konfiter” Stanisław Przybyszewski
- K. Przerwa - Tetmajer - „Choć życie nic nie warte eviva l'arte”
- „Nie wierzę w nic” - silny motyw „exegi monumentum”, przekonanie o nieśmiertelności poety, którą dają mu jego słowa. Twórczość daje artyście wyższość nad narodem nędznych „filistrów” czy ich „królami bez ziemi”.
„Jedyną rzeczą wartą cokolwiek na ziemi jest sztuka”. Tetmajer propaguje waloryzację sztuki, uważając ją w ślad za filozofią Schopenhauera za jedyną z możliwości ucieczki od tego świata.
- Wyspiański - „Wyzwolenie” - Konrad krzyczy: „Poezjo precz!, Jesteś tyranem”, Konrad czyni poezję odpowiedzialną za świadomość narodu.
W „Weselu” - poezja była siłą, która powołała do istnienia szereg widm, a poeta słaby z manią rycerskiej wielkości nie sprostał zadaniu i wymaganiom chwili.
DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE
Nowa epoka - nowe spojrzenie na poezję i rolę poety.
„Zrzucam z ramion płaszcz Konrada” - A. Słonimski. Ponieważ starsze pokolenie wybudowało piedestały, to młode będzie bawić się w „zwalanie sztuki z piedestału”.
„Do krytyków”, „Prośba o piosenkę”, „Poezje” - Tuwim - Poeta ma wcisnąć się w tłum i z tej perspektywy ma tworzyć, bo takie jest miejsce poety.
„Manifest szalony” - K. Wierzyński - W utworze tym młodzieńczy, pełen energii poeta przeciwstawia się pojmowaniu sztuki jako sfery świętej.
„Precz z poezjami! Z duszą tromtadrata!
Niech żyją bzdurstwa, bujdy, banialuki!
Dosyć rozsądku! Wiwat trans wariata!
Życie jest wszystkim! Nie ma żadnej sztuki!”
- Julian Przyboś - ten poeta był zdania, że poezja jest rzemiosłem, a poeta pracownikiem w materiale słowa, rzemieślnikiem, który musi pracować nad dążeniem do maksymalnej skrótowości intelektualizmu. Po wojnie Przyboś występuje przeciw poezji turpistycznej i pomysłów, by brzydotę uczynić tematem poezji w słynnym wierszu „Oda do turpistów”
- Broniewski „Poezje” - utwór ten to głos w dyskusji o kształt poezji. Poezja wg. Broniewskiego ma być poezją rewolucyjną i poezją tyrtejską, czyli walczącą, przynajmniej do czasu kiedy na świecie będzie grasować zło i ciemność. Odrzuca typ poezji sentymentalnej, słodkiej, każe jej „przypiąć skrzydła do ramion”, być „werblem do marszu”, „bić pięścią” - bo jest przecież orężem walczących.
WOJNA I CZASY POWOJENNE
- K. K. Baczyński i T. Gajcy - poeci straceńcy, uczestnicy powstania warszawkiego, ofiary hitleryzmu. Wskrzesili mit poezji tyrtejskiej, typ romantycznego poety - żołnierza, poświęcającego swoje życie. Warto podkreślić, że poezja była dla nich też ucieczką od koszmaru świata, stosowali „Kolumbowie 20” zabieg „odrealnienia rzeczywistości”, gdyż nie mogli do końca pojąć i zaakceptować okropieństw wojny np. „Pokolenie” - K.K.Baczyński, „Do potomnego, Wczorajszemu” - T.Gajcy, „Zdjecie ciężaru”, „Żart patetyczny” - Tadeusz Różewicz.
T. Różewicz „Bez” - zwątpienie w rolę poezji, Bóg przestaje nam być potrzebny i sztuka także. We współczesnym świecie poezja traci na wartości „Nasze sieci są puste, słowa są puste, nie mają zdolności nazywania”
„Drze się miękko” - tu: poeta i poezja także tracą swoją rolę, wiersz staje się papierową papką „Zostało jeszcze trochę, zostały resztki języka” - całkowita niewiara w znaczenie poezji.
Poezja to „walka o oddech”, jest to protest przeciwko złu świata, braku porozumienia między ludźmi, okrucieństwa współczesności. Poezja to wyznacznik wartości i istota moralności człowieka, poeci muszą wziąć na siebie odpowiedzialność, bo tworzenie jest obowiązkiem, nie darem.
- S. Grochowiak - „Rozmowa o poezji”, „Ikar”
Głos Grochowiaka, to głos poety - turpisty. Protestuje przeciwko określeniu dziedziny tematów, choroba są prawdą o człowieku, poezja zaś „wynika z brodawek ogorka”, czyli z rzeczy zwykłych, nie z natchnienia, romantycznego mitu wzniosłości.
Cz. Miłosz - „W Warszawie”, „Campo di Fiori”, „Który skrzywdziłeś...”
Poeta rozważa problem roli poety we współczesnym świecie. Miłosz zauważa, że pragnął być poetą radosnym, lecz historia i rzeczywistość nie pozwalają na to. Poeta musi upamiętnić dzieje swojej epoki, być jej obiektywnym świadkiem, sumieniem, ocalić „prawdę i sprawiedliwość”, głosić przestrogę dla pokoleń, karę dla zbrodniarzy. „Nie bądź bezpieczny, poeta pamięta” - cytat z wiersza „Który skrzywdziłeś”.
„Ars poetica” - Poezja często odzwierciedla złożoność natury człowieka, a poeta pisze pod natchnieniem. Miłosz wręcz ironicznie przedstawia zadania poezji współczesnej, określa ją mianem bredzenia, dzieła z kliniki psychiatrycznej. Taka poezja nie pomaga człowiekowi znosić bólu i nieszczęścia. Miłosz dostrzega także pożytek płynący z poezji, bowiem uświadamia człowiekowi złożoność jego natury. W utworze „Wstęp do traktatu poetyckiego” pokazuje nam wyższość poezji nad prozą, mówi: „Więcej waży jedna strofa niż ciężar wielu pracowitych stronic”.
Z. Herbert „Dlaczego klasycy?” - Herbert odrzuca sztukę bez wartości, grzebanie się w duszy, cierpieniach jednego człowieka, opiewanie jego uczuć nie jest tematem godnym poezji. Herbert nie chce „małej, rozbitej duszy z wielkim żalem nad sobą”. Chce on sięgać do wielkich tragedii, wielkich uczuć.