RODZINA FUNKCJONUJĄCA W POSZCZEGÓLNYCH EPOKACH:

Rodzina w Egipcie

Społeczeństwo egipskie oparte było na związku rodzinnym i instytucji gwarantowanego prawem małżeństwa, które uważano za nakazane i uświęcone przez Ozyrysa i Izydę, wg legendy pierwszą parę królewską władającą Egiptem. Kobiety egipskie cieszyły się wolnością, niezależnością. Egipcjanka miała większe prawa do osobistej, dziedzicznej własności niż zamężna kobieta w wiktoriańskiej Anglii. Kobiety rzadko dożywały sędziwego wieku. Dla przedstawicielki klasy średniej 35 lat mogło być uważane za wiek podeszły, ale ponieważ ciąże i porody niosły liczne niebezpieczeństwa wiele z jej biedniejszych rodaczek umierało jeszcze przed dwudziestką. Ceniono w Egipcie rolę społeczną kobiety jako zarządzającej domem oraz matki dziedziców majątku.

Jedyną uznaną formą założenia rodziny było małżeństwo, które w starożytnym Egipcie stanowiło związek monogamiczny. Tylko jedną z kobiet mieszkających pod dachem mężczyzny uważano za Panią Domu, nebet per . Nie ma wielu danych świadczących o odprawianiu formalnej ceremonii ślubnej. Po negocjacjach prowadzonych pomiędzy rodzinami ustalano zawarcie małżeństwa, a czasem tez spisywano oficjalną umowę, która mogła być zarejestrowana lub przechowywana 
w archiwum świątynnym lub państwowym. 
Kontrakt małżeński służył przede wszystkim do przekazania praw własności. Wydaje się, że często zawierano małżeństwa między kuzynami i to w kilku pokoleniach tej samej rodziny, ponieważ podział majątku był wtedy mniej skomplikowany . Poza zwykłymi pracami w gospodarstwie oraz rodzajami rzemiosła, które można było wykonywać w domu, niewiele zawodów uważano za odpowiednie dla kobiet.

Rodzina grecka ( kultura egejska, okres homerycki, klasyczny hellenistyczny - pokrywają się)

Niezależnie od okresu, ustroju czy zwyczajów we wszystkich państwach Grecji podstawowymi zasadami na, których opierała się instytucja rodziny, były monogamia i patriarchat. Grecy jako pierwsi bardzo rygorystycznie przestrzegali prawa nakazującego posiadanie tylko jednaj żony, twierdząc, że poligamia to zjawisko barbarzyńskie, niegodne Greka. 
Patriarchat w Grecji polegał zaś na tym, że ojciec miał władzę nieograniczoną nad swoimi dziećmi. To właśnie on decydował o przyjęciu nowo narodzonego dziecka do rodziny, czy też nie. Jeżeli ojciec decydował się uznać dziecko, to odbywała się uroczystość tzw. amphidromia będąca oficjalnym przyjęciem dziecka do rodzimy. Jednak władza ojca nie sięgała tak daleko by mógł rozporządzać życiem czy wolnością swojego potomka.

Wszystkie państwa Grecji łączył również wspólny pogląd na instytucję małżeństwa. Miała ona spełniać dwie funkcje: dać państwu nowych obywateli, a także spełnić bardzo osobisty cel- dzieci miały być oparciem na starość. Potomstwo miało stanowić kontynuację rodu, podtrzymywać tradycje rodzinne oraz oddawać cześć zmarłym przodkom. Jednak na plan pierwszy wysuwał się obowiązek wobec państwa. Nowy obywatel miał przejąć po ojcu obowiązki wobec państwa, bronić jej granic i zapobiegać niebezpieczeństwom. Formalnie nie było obowiązku zawierania małżeństw jednak opinia publiczna zmuszała niejako mężczyzn do zakładania rodzin. Samotnych darzono mniejszym szacunkiem niż żonatych. W Sparcie bezżenność (agamia) pociągała za sobą utratę czci (atimia). Atimia przejawiała się w różnych formach upokorzeń np. dorośli samotni mężczyźni zmuszani byli do obchodzenia nago w zimie agory, śpiewając piosenki, w których wyznawali, że słusznie znoszą upokorzenia, ponieważ byli nieposłuszni prawom. Karano ich również grzywnami, a nawet przestawało wobec nich działać prawo, nakazujące szacunek dla starszych.. Według prawa, którego autorstwo przypisuje się Likurgowi, młodzi ludzie powinni wybierać sobie żony wśród rodzin ubogich. Miało to znaczenie zarówno ekonomiczne- zapobiegało łączeniu ogromnych majątków, ale także osobiste- Spartanie woleli by ich synowie żenili się z ubogimi Spartankami niż z bogatymi nie- Spartankami.

Rola kobiety.
Kobieta z okresu kultury kreteńskiej miała większą swobodę i odgrywała znaczniejszą rolę niż w czasach Grecji właściwej. Zabytki kultury kreteńskiej pokazują kobiety w lektykach, tańczące, uczestniczące w zabawach, uprawiające sport, uczestniczące w życiu religijnym, są niewątpliwie odbicie ówczesnej rzeczywistości na Krecie. Podobna była sytuacja kobiet a dobie mykeńskiej, jednak sceny przedstawiające udział kobiet w życiu towarzyskim nie powtórzą się już w epoce klasycznej. W pierwszym okresie państwowości greckiej kobieta korzystała jeszcze z wielu swobód: uczestniczyła w obrzędach religijnych, życiu towarzyskim, była towarzyszką męża. Jednak w epoce klasycznej kobieta nie tylko nie posiadała praw obywatelskich, ale także była pod władzą mężczyzny. Najpierw ojca, później męża, od którego była całkowicie zależna. Całe życie kobiety ateńskiej ograniczało się do zajmowaniem się domem i młodszymi dziećmi. W dni powszednie zamykana była w swoich pokojach, i tylko w czasie świąt mogła je opuścić. W epoce helleńskiej kobiety miały już więcej praw, spotykało się nawet kobiety wykształcone.

Rodzina rzymska

Rodzinę w Rzymie stanowili ojciec (pater familias), matka (mater familias), córki niezamężne, synowie zarówno przed zawarciem małżeństwa jak i po razem ze swoimi żonami i dziećmi, a także niewolnicy.
Patria potestas czyli władza ojca była równie silna jak w Grecji i rozciągała się na wszystkich członków rodziny. Tak jak w starożytnej Grecji ojciec mógł dziecko uznać lub też nie. Jego władza pozostała ciągle jednak nieograniczona. Syn nie mógł posiadać własnego majątku, dopiero na zasadzie testamentu przejmował go po ojcu. Córka zaś wychodząc za mąż przechodziła spod władzy ojca pod władzę teścia. Niewolnika mógł traktować jak każdą rzecz własną: mógł go zabić, sprzedać, albo też wyzwolić.
Matka zarządzała gospodarstwem i zajmowała się wychowywaniem dzieci, była panią domu i matką rodziny. Jej zależność od ojca czy męża ograniczała się jedynie do spraw majątkowych. Stopniowo jednak rzymianka stawała się coraz bardziej niezależna, co w rezultacie podprowadziło do całkowite usunięcia opieki męża i ojca nad nią. 

Rola kobiety 
Rzymianka tak jak kobieta grecka nie posiadała praw obywatelskich, jednak korzystała ze znacznie większych swobód niż greczynka. Nie tylko nie przebywała cały czas w swoichpokojach, ale przede wszystkim miała prawo do uczestnictwa w życiu towarzyskim, bywała na przyjęciach i ucztach. Kobiety mogły się spotykać, a nawet zakładać kluby czy związki takie jak np. stowarzyszenie Conventus matronarum. Członkinie tego związku naradzały się często w sprawach dotyczących państwa np. w sprawie złożenia przez kobiety złota i kosztowności na rzecz wojny. Cesarz Heliogabal przemianował nawet to stowarzyszenie na „mały senacik”- senaculum. Przedmiotem jego obrad nie były może sprawy wagi państwowej, ale sprawy bezpośrednio dotykające sytuacji kobiet- zastanawiono się nad strojami, jakie powinny obowiązywać na ulicy, komu przysługuje prawo do korzystania z lektyki itd. Rzymianki potrafiły także upominać się o swoje prawa, czego przykładem może być zdarzenie z okresu II wojny punickiej. Podczas wojny wydano ustawę, która zabraniała kobiecie posiadać więcej niż pół uncji złota, używać barwnych strojów oraz korzystać z jazdy powozem. Kobiety pokornie zgodziły się na te rozporządzanie, ale tylko w czasie wojny. Gdy tylko zapomniano o zniszczeniach wojennych stoczyły burzliwą kampanię, walcząc o przywrócenie dawnego stanu rzeczy. Rzymianki potrafiły zadbać o własny interes, o czym może świadczyć również fakt, że z biegiem czasu mogły nawet sama rozporządzać swoim posagiem zaledwie przy pomocy zorientowanego w tych sprawach niewolnika. Choć kobiety prawnie odsunięte były od spraw państwowych, były w nich dobrze zorientowane i często interweniowały w ważnych lub konfliktowych sprawach. 

• Rodziny pierwotne głównie pracuja na roli

• Rodzina składa się z wielu pokoleń( wlicza się także zmarłych)

• Rzymianie wierzyli w siłę boską, ale ukonkretniali bogów względem potrzeb

• Kobieta dobrze wokonuje swoje obowiązki domowe - została nagradzana i stawała się kapłanką ogniska domowego,

• Uważano,że rodzina i jej prawidłowe funkcjonowanie są najważniejsze

• Dzieci są ważne, bo są potrzebne do rozwoju społeczeństwa, są żywione lepiej niż w rodzinie pierwotnego partnerstwa

• Córka ma wyjść dobrze za mąż, a syn ma się stać podstawą społeczeństwa

• Państwo jest funkcją życia rodzinnego

• Zasada PIETAS okazywanie szacunku starszym ludziom

• Zasada DO UT DES daję aby otrzymać,otrzymuję by dać ; bez wywyższania się - to zacieśnia więzi ; pietas oparta jest o sankcje religijne ; otrzymując pomoc czujemy się zobowiązani

• Trwałe rodziny

• Ojciec ma władzę nieograniczoną w rodzinie

• Mąż mógł zabić żonę, gdy piła alkohol bez niego

• Służba wojskowa trwała 25 lat, dopiero po jej odbyciu, mężczyzna mógł założyć rodzinę

• Okres podbojów i wojen domowych był dla rodzin rzymskich korzystnywięcej niewolników i zysków z podbojów

• Po wojnach dążono do maksymalizacji zysków z podbojów

• Wojny domowe wygasają dzięki Augustowi ( później wprowadza się obowiązek stanu małżeńskiego i kary za cudzołóstwo)

• Ojciec mógł nie przyjmować dziecka do rodziny

Rodzina chrześcijańska

• rodzina wczesnochrześcijańska czasy apostolskie VI w.

• szacunek dla starszych ludzi

• obrzdy

• przestrzeganie nakazów boskich i moralności

• Bóg=ojciec

• II-III w. zaczyna się walka ideologiczna, walki chrześcijańskie

• Chrześcijanie pokazują odrębności pod każdym względem; wykazują męskocentryczny punkt widzenia

• Rodzice nie powinni poświęcać dużo czasu dzieciom,bo to ich oddala od Boga

• III-IV w seks to grzech - kobieta była zła bo seks ją brudził (mężczyznę nie)

• Kobiety są gorszym gatunkiem człowieka ; były ubezwłasnowolniane

Rodzina w średniowieczu

Rodzina w średniowieczu była zarówno związkiem emocjonalnym jak i ekonomicznym. Tak na wsi jak i w miastach stanowiła podstawową jednostkę produkcyjną. Praca w gospodarstwie podzielona była na zajęcia męskie i kobiece. Zajęcia rolnicze i zawodowe rzemiosło należały do mężczyzn, natomiast sprawą kobiecą było prowadzenie gospodarstwa domowego oraz prace rękodzielnicze na potrzeby rodziny - np. tkactwo i wyrób odzieży. Wychowaniem potomstwa zajmowały się przede wszystkim matki. Dzieci wcześnie były włączane stopniowo do lżejszych prac w gospodarstwie. Starsi chłopcy pod kierunkiem mężczyzn wdrażali się do zajęć męskich, takich jak uprawa roli, łowiectwo i władanie bronią.
      Przyjmuje się, że rodzina chłopska w późnym średniowieczu liczyła 5 - 6 osób. Dzieci nie było jak widać zbyt dużo, mimo że kobiety rodziły przez cały okres płodności. Jednak śmiertelność dzieci była bardzo wysoka; powodowała ona także znaczne nieraz różnice wieku między rodzeństwem. Ze względu na produkcyjną funkcję rodziny należało w przypadku śmierci małżonka pojąć jak najszybciej kolejnego, aby nie stracić rąk do pracy w gospodarstwie. Komplikowało to stosunki wewnątrz rodziny, gdyż pojawiało się rodzeństwo przyrodnie, między którym dochodziło do częstych konfliktów przy dziedziczeniu po rodzicach.
      Pełnię władzy w rodzinie posiadał ojciec, któremu posłuszna miała być zarówno żona, jak i dzieci - nawet dorośli i żonaci synowie, o ile nie opuścili domu. Decyzja ojca decydowała też zwykle o związkach małżeńskich swych potomków. Dzieci nie mogły się przeciwstawiać w tym względzie woli rodziców, gdyż były od nich całkowicie uzależnione ekonomicznie. Szczególnie dotyczyło to dziewcząt, których atrakcyjność na rynku matrymonialnym zależała głównie od posagu, w jaki mogli je zaopatrzyć rodzice.
      Przemiany rodziny w XIV-XV wieku spowodowane były głównie przez dwa czynniki: Pierwszym był wprowadzony prawem za czasów króla Kazimierza Wielkiego nakaz dzielenia majątku pomiędzy spadkobierców najdalej w trzy lata od śmierci ojca. W ten sposób zlikwidowano zwyczaj tzw. niedziału, czyli wspólnego posiadania dóbr przez krewnych wywodzących się od jednego przodka. Przysłużyło się to uproszczeniu struktury rodziny, zwłaszcza drobnoszlacheckiej.
      Drugie zjawisko związane było z uformowaniem się stanu szlacheckiego. Przynależność stanowa zależała od właściwego pochodzenia, co zwiększyło rolę więzów krewniaczych u szlachty. Należało pamiętać o swych przodkach oraz znać dalszych krewnych, którzy mogliby poświadczyć szlachecki rodowód. Wielkiego znaczenia nabrał ród - czyli oparty na pokrewieństwie związek ponadrodzinny. Krewni różnego stopnia sprawowali opiekę nad wdowami i sierotami, posiadali także uprzywilejowaną pozycję przy kupnie - sprzedaży majątku innego członka rodu. Działał też wciąż obyczaj zemsty za zabitego wpółrodowca (tzw. wróżda).
      Jednocześnie już od drugiej połowy XIII wieku zaczął się proces tworzenia tzw. rodów heraldycznych, których wspólnota opierała się nie na rzeczywistych związkach krwi, lecz na wspólnym herbie rycerskim.

Rodzina w czasach nowożytnych

Kobieta była podporządkowana w zyciu rodzinnym mężczyźnie. W domu rodzinnym był to ojciec, a później mąż. Był to więc typowy model rodziny patriarchalnej, w której głową rodziny był mąż, ojciec. W wyższych warstwach społecznych (szlachta, arystokracja) kobieta miała ograniczoną możliwość rozporządzania spadkiem. Nie mogła też decydować o sprawach majątkowych. Kobiety nie brały także udziału w życiu towarzyskim. Większość czasu spędzały w domu, zajmując się wychowaniem dzieci i doglądaniem domu. Nie mogły się także kształcić publicznie. Potrzebne wykształcenie zdobywały w domu pod okiem matki. Dopiero w XVIII w. w okresie oświecenia uległo to pewnym zmianom na lepsze i dostęp do oświaty dla kobiet stanął bardziej otworem. Dotyczyło to oczywiście tylko kobiet z wyższych warstw społecznych. Natomiast chłopki, czy mieszczki musiały pracować fizycznie na równi z mężczyznami i było to co normalnego w tych czasach. 
Małżeństwa były tak jak i dawniej zawierane już w młodym wieku. Układali je rodzice państwa młodych, a małżonkowie często nawet nie musieli się znać. Bardzo często małżeństwo było kontraktem między rodzinami, więc o wyjściu za mąż z miłości można było zapomnieć. Na dodatek w epoce nowożytnej nie uznawano rozwodów.

Rodzina szlachecka

  Rodzina szlachecka w porównaniu z mieszczańską i chłopską posiadała najbardziej rozgałęzione więzy rodowe. Stan szlachecki składał się z rodów powiązanych herbem i więzami krwi. Związki te były co prawda zwykle fikcyjne, fikcja ta głęboko jednak tkwiła w świadomości przeciętnego szlachcica. Poświęcał on wiele uwagi koligacjom rodzinnym i odległym pokrewieństwom, zwłaszcza z osobami o wysokim statusie społecznym.
      Na co dzień jednak rodzina szlachecka, podobnie jak mieszczańska czy chłopska, obejmowała tylko rodziców i dzieci. Najważniejszą osobą był ojciec. Do niego należały wszystkie decyzje w sprawach majątkowych, on też wytyczał przyszłe losy dzieci i reprezentował rodzinę publicznie. Okazywano mu szacunek w sposób ostentacyjny - dzieci (nawet dorosłe) całowały ojca w dłoń, w uroczystych chwilach padały do nóg i obejmowały za kolana. Wśród szlachty gdy zabrakło ojca władzę obejmował najstarszy dorosły syn, lub inny pokrewny mężczyzna, np. stryj. 

      Sytuacja szlacheckich małżonek była jednak raczej dobra na tle zwyczajów panujących w ówczesnej Europie. Względy ekonomiczne powodowały, że ich pozycja w rodzinie umacniała się. Po pierwsze panowała rozdzielność majątkowa małżonków, zatem dobra posażne kobiety były tylko zarządzane przez jej męża. Po drugie, w gorącym okresie wojennym w połowie XVII wieku, kiedy większość mężczyzn wojowała bądź uczestniczyła w życiu politycznym, ciężar prowadzenia gospodarstwa przejmowały kobiety. W ten sposób wdrażały się na równi z mężczyznami do zatrudnień ziemiańskich.
      Dzieci wcześnie włączały się do prac gospodarczych i szybko się usamodzielniały. Prawidłowością było to, że w bogatszych rodzinach więcej dzieci zostawało przy rodzicach niż w uboższych, które wcześnie opuszczano aby szukać pracy. Reguła ta odnosiła się zarówno do szlachty, mieszczaństwa jak i chłopów. Jedynie rodziny szlacheckie i patrycjuszowskie mogły pozwolić sobie na wieloletnie kształcenie swoich synów. Krótką i niezbyt intensywną naukę w szkołach parafialnych odbywali także chłopcy z zamożniejszych rodzin mieszczańskich i najbogatszych chłopskich. Większość dzieci, gdy tylko osiągnęły odpowiednią sprawność fizyczną, przystępowała do nauki zawodu, co często wiązało się z opuszczeniem domu rodzinnego. Nawet dzieci uboższej szlachty musiały sobie zapewnić przyszłość od młodych lat służąc u swych bogatszych współbraci.
      Przeciętna rodzina była raczej niewielka. Związki małżeńskie zawierano stosunkowo późno - w wieku powyżej 20 lat. Ze względu na wysoką śmiertelność małżeństwa trwały raczej krótko, zwykle nie dłużej niż 10-15 lat. Rodziny wielodzietne nie były zbyt częste - wiele dzieci umierało bowiem w pierwszych latach życia. Szacuje się, że w przeciętnej rodzinie żyło dwoje lub troje dzieci. 
      Indywidualne losy mogły się oczywiście znacznie różnić od powyższych ustaleń statystycznych. Na podstawie pamiętników z epoki można odtworzyć historię poszczególnych rodzin, głównie szlacheckich. Na przykład podczaszy nowogrodzki Jan Cedrowski (żył w latach 1617-1688) po raz pierwszy stanął na ślubnym kobiercu w wieku 25 lat. Pierwsza żona zmarła po sześciu latach małżeństwa nie pozostawiając mu potomków. Ożenił się zatem powtórnie. Druga żona urodziła dwoje dzieci. Po dziesięciu latach małżeństwa powtórnie owdowiał. Trzeci związek zawarł w wieku 50 lat. Jednak z trzecią żoną nie miał dzieci. Żyjąc 71 lat doczekał się tylko jednego wnuka.
      Inaczej układały się losy mieszczanina Stanisława Nakielskiego - rajcy i pisarza z Koniecpola. Spośród jego dziesięciorga dzieci urodzonych w latach 1582-1605 troje zmarło w niemowlęctwie, jedno w wieku kilku lat. Wiek dojrzały osiągnęło zatem sześcioro jego dzieci - pięciu synów i córka. Spośród synów trzech obrało karierę duchowną. Jedyna córka natomiast wyszła za mąż za bogatego mieszczanina z Koniecpola i wydała na świat ośmioro dzieci. W czasie zarazy w 1624 roku Nakielskiemu umarła żona, wkrótce jednak ożenił się powtórnie. W czasie kolejnej zarazy w 1630 roku zmarła jego jedyna córka, zięć i dwoje wnucząt. Sam Nakielski zmarł w 1640 roku w wieku 80 lat.

---