Funkcjonowanie obszarów peryferyjnych
Obszary peryferyjne stanowią główny przedmiot zainteresowań aktywnej polityki regionalnej Unii Europejskiej (UE). Zgodnie z jedną z zasad unijnej polityki regionalnej, zasadą koncentracji, obszary te mogą ubiegać się o największe wsparcie finansowe z środków Funduszy Strukturalnych. Wyznaczanie obszarów peryferyjnych jest procesem złożonym. Wynika to przede wszystkim z faktu, że definicja obszarów peryferyjnych, pomimo powszechnego używania tego pojęcia, nie została jednoznacznie określona.
Najczęściej za obszary peryferyjne (problemowe) uważa się obszary charakteryzujące się niskim poziomem rozwoju gospodarczego, wykazujące słabą dynamikę rozwoju i cechujące się występowaniem negatywnych skutków społecznych procesu przemian. Są to te obszary, z którymi ze względu na koncentracje zjawisk negatywnych, jak pisze J. Friedmann "nie wiadomo do końca co zrobić".
Cechy regionów peryferyjnych: W ujęciu tradycyjnym wyróżniamy:
Cechy towarzyszące
mała gęstość zaludnienia
zależność gospodarki regionu od sektora pierwotnego
słabo rozwinięta lokalna infrastruktura instytucjonalna i słabe powiązania z otoczeniem
Cechy zależne
wysokie koszty zaopatrzenia w usługi
niski poziom innowacyjności i przedsiębiorczości
niewielki wpływ na decyzje władz rządowych
Cechy sprawcze
duże koszty transportu i podróży
brak korzyści związanych z funkcjonowaniem aglomeracji
Według kryterium geograficznego wyróżniamy takie cechy jak:
nieliczne środki transportu,
wysokie absolutnie i relatywne koszty dostępu,
słaba pozycja w sieci transportowej,
trudny dostęp do pozostałych regionów peryferyjnych.
KRYTERIUM EKONOMICZNE
produkcja surowcowa,
nieskomplikowany i słaby system produkcyjny,
brak postaw przedsiębiorczych,
eksport siły roboczej,
import dóbr finalnych.
KRYTERIUM KULTUROWE
akceptacja innych języków,
przymusowe ponoszenie konsekwencji innych modeli społecznych,
posługiwanie się symbolami tworzonymi poza regionem.
KRYTERIUM POLITYCZNE
brak zasobów strategicznych,
obecność przedstawicielstw administracji centralnej, brak elit lokalnych,
słaba reprezentacja w centrum,
ponoszenie wysokich kosztów gromadzenia i przekazywania własnych opinii,
nieliczne inicjatywy wewnętrzne.
W celu przezwyciężenia peryferyjności obszarów i nawiązania równej konkurencji z obszarami wewnętrznymi zaczęto tworzyć euroregiony. Jednak pierwszą przesłanką do ich tworzenia były motywy pokojowe dotyczące łagodzenia konfliktów, a później względy gospodarcze związane z niwelowaniem dysproporcji determinowanych peryferyjnością położenia oraz ekstremalnymi warunkami demograficzno- przyrodniczymi.
POJĘCIE EROREGIONU
Euroregion - forma współpracy transgranicznej pomiędzy regionami państw członkowskich Unii Europejskiej, państw kandydujących oraz regionami ich sąsiadów. W tworzeniu euroregionu uczestniczą przedstawiciele lokalnych i regionalnych władz samorządowych, a niekiedy także inni posłowie społeczni i ekonomiczni regionów przygranicznych.
HISTORIA EUROREGIONÓW
Współpraca transgraniczna w Europie rozwija się od początku lat 50. Największe doświadczenie mają regiony położone wzdłuż granic Republiki Federalnej Niemiec i państw skandynawskich.
Pionierski charakter miały utworzone na początku lat 50. związki regionów granicznych, przede wszystkim z pogranicza
norwesko - szwedzko - fińskiego, holendersko - niemieckiego oraz niemiecko - francuskiego. Doprowadziły one w 1958 r. do utworzenia pierwszej w Europie w pełni sformalizowanej struktury euroregionalnej: „Euroregio”, na granicy niemiecko-holenderskiej.
Lata 70. i 80., to okres sprzyjający tworzeniu się Europie Zachodniej nowych form i porozumień transgranicznych. W niektórych krajach Europy Południowej i Południowo-Zachodniej (Grecja, Hiszpania i Portugalia), współpraca transgraniczna rozpoczęła się dopiero w latach 80., dzięki zmianom politycznym i członkostwu we Wspólnotach Europejskich.
W końcu lat 80. - w wyniku transformacji systemu politycznego
i gospodarczego w krajach Europy środkowej i Wschodniej, zapoczątkowane przemianami ustrojowymi 1989 r. w Polsce - nastąpiło kolejne ożywienie współpracy ponad granicami.
Odzyskanie suwerenności politycznej, odrodzenie wolnego rynku, demokratyzacja państwa i budowa społeczeństwa obywatelskiego połączona z rozwojem samorządności lokalnej i rozwojem świadomości regionalnej w tych państwach, są głównymi czynnikami rozwoju współpracy w ramach euroregionów.
Cele które powinny spełniać Euroregiony
zmiany charakteru granic i przezwyciężenia krępujących uregulowań państwowych dotyczących nieprzenikalności granic
umacnianie warunków gospodarczych i społeczno-kulturowych
czynienie ze zdecentralizowanych regionów siły napędowej współpracy ponadgranicznej
ułatwienie realizacji europejskiej polityki zagospodarowania przestrzennego
usuwanie przeszkód i nierówności ekonomicznych i infrastrukturalnych
określanie metod rozwiązywania problemów, przejawów niedorozwoju i uciążliwości charakterystycznych dla obszarów peryferyjnych
formułowanie zasad budowy podstaw wzajemnego zaufania i współpracy między instytucjami europejskimi oraz ich efektywności
budowanie i utrwalanie wzajemnych więzi
CHATRAKTRYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH EUROREGIONÓW
Euroregion Pomerania
Powstał on 15 czerwca 1995 roku w Szczecinie. Został on utworzony na mocy porozumienia między Komunalnym Związkiem Celowym Gmin Pomorza Zachodniego Pomerania a Kommunalgemeinschaft Europaregion Pomerania. Euroregion ten został utworzony na granicy polsko - niemieckiej lecz trzy lata później, 26 lutego 1998 roku dołączył do porozumienia także Kommunförbundet Skane, który skupia szwedzkie gminy. Stowarzyszenie skupia tereny z polskiego województwa zachodniopomorskiego (47 gmin), z niemieckich landów: Meklemburgia (6 powiatów i dwa wydzielone miasta) i Brandenburgia (2 powiaty) i z 33 gmin ze Szwecji. W Polsce tereny euroregionu zajmują 8791 km2, na których mieszka 1 014 tys. osób, w Niemczech wartości te wynoszą odpowiednio - 11 317 km2 i 840 tys. osób, a w Szwecji - 11000 km2 i 1112 tys. osób.
Jako główny cel obrały sobie te obszary integrację mieszkańców, a także działania na rzecz takiej gospodarki regionu, która jest zgodna z wymogami zrównoważonego rozwoju i przyjazna środowisku. Dużo miejsca poświęca się wyrównywaniu szans i dążeniu do podnoszenia poziomu, polepszania warunków życia - realizuje się to poprzez wspieranie inwestycji i stymulowaniu gospodarki. Jako że na obszarach tych panuje spore bezrobocie ważne są specjalne szkolenia i programy, które pomagają w polepszeniu sytuacji. Bardzo ważne we wzajemnej integracji jest bliższe poznanie się mieszkańców, dlatego wiele grup, zwłaszcza młodzież, ale nie tylko może skorzystać z wymian międzynarodowych lub innych imprez, w których biorą udział członkowie euroregionu. Ze względu na rosnącą świadomość ekologiczną społeczeństwa, coraz więcej uwagi poświęca się ochronie przyrody i środowiska naturalnego. Jako, że jest to stowarzyszenie transgraniczne, bardzo ważne we wspólnej komunikacji są sprawnie działające przejścia graniczne, dlatego wiele pieniędzy poświęca się na budowę i udoskonalanie przejść i infrastruktury z nimi związanej. Kolejną bardzo ważną kwestią jest współpraca w dziedzinie nowych technologii, polegająca na wymianie doświadczeń i kadry.
Euroregion Pro Europa Viadrina
Utworzony w grudniu 1993 roku w drodze umowy Stowarzyszenia Gmin Lubuskich, Związku Gmin Gorzowskich oraz Niemieckiego Stowarzyszenia Środkowej Odry, rozciąga się na terenie województw lubuskiego i zachodniopomorskiego obejmując 33 polskie gminy. Obszar polskiej części euroregionu rozciągający się na 7 128 km2 , zamieszkany jest przez ponad 447 tysięcy ludzi.
Z kolei strona niemiecka euroregionu obejmuje obszar 4 517 km2 w skład którego wchodzi jedno miasto wydzielone i dwa powiaty Brandenburskiego landu. Ludność tego terenu szacuje się na 448 tysięcy ludzi.
Fundusze euroregionu składające się po stronie polskiej ze składek gmin członkowskich oraz środków podjętych z PHARE zainwestowane zostały w dziedzinę komunikacji i transportu. Przykładowo środki te posłużyły sfinansowaniu: terminalu odpraw towarowych znajdąujcego się w Świecku, modernizacji dróg wiodących do przejść granicznych jak również przejścia granicznego znajdującego się w Kunowicach. Inwestycje te są istotne z tego względu że przejścia graniczne tutaj się znajdujące sprzyjają nie tylko obsłudze ruchu transgranicznego ale również rozwojowi współpracy gospodarczej mającej wyraz choćby w tworzeniu się polsko-niemieckich spółek. Szczególnie istotnymi miastami z punktu widzenia transgranicznego ruchu są Słubice i Gorzów Wielkopolski. To ostatnie miasto stało się siedzibą powstałej w 1994 roku polsko-niemieckiej spółki (akcje w niej rozdzielone zostały po połowie między obie strony) o nazwie Polsko-Niemieckie Towarzystwo Wspierania Gospodarki. Mają tu również miejsce ważne imprezy handlowe takie jak odbywające się rok rocznie od 1993 roku Gorzowsko-Brandenburskie Targi Pogranicza. Słubice zaś są miastem przede wszystkim szczycącym się polsko-niemieckimi imprezami kulturalnymi mającymi znaczenie nie tylko lokalne ale również międzynarodowe. Intensywnie rozwija się współdziałanie samorządów lokalnych Słubic i Frankfurtu nad Odrą, obejmujące oświatę kulturę, turystykę, ochronę środowiska, gospodarkę komunalną i zagadnienia planowania przestrzennego. W związku z tą ostatnią dziedziną są przygotowywane wspólne konferencje planistów obu stron (zainicjowane spotkaniem o nazwie "Forum planowania przestrzennego i komunalnego w Euroregionie "Pro Europa Viadrina" które miało miejsce we Frankfurcie nad Odrą 17 IX 1997 roku) Słubice goszczą również polską placówkę naukową Collegium Polonicum, przynależną do Uniwersytetu Europejskiego "Viadrina" we Frankfurcie nad Odrą.
Euroregion "Sprewa-Nysa-Bóbr"
Euroregion ten powstał na mocy umowy podpisanej w Gubinie 21 IX 1993 r. Strona polska reprezentowana w nim jest przez 50 gmin województwa lubuskiego i jedną województwa wielkopolskiego, dając łączną powierzchnię 7 844 km2 zamieszkaną przez ponad 632 tysiące osób. Strona niemiecka obejmuje zaś 1 812 km2 zamieszkanych przez 276 tysięcy osób. W skład tego wchodzi jedno miasto wydzielone i jeden powiat landu Brandenburskiego.
Współpraca obejmuje tutaj głównie zagadnienia: obustronnego zarządzania i gospodarki komunalnej miast granicznych, polsko-niemieckich szkół dwujęzycznych, infrastruktury przejść granicznych (zwłaszcza jej rozbudowy) oraz wzajemnego uzgadniania planów przestrzennego zagospodarowania.
Rezultatem współpracy w ramach euroregionu była umowa dotycząca budowy wspólnej oczyszczalni ścieków Gubin-Guben zawarta w 1997 r. Oprócz tego ze środków PHARE realizowane są projekty Eurolasu i tras rowerowych znajdujących się po obu stronach granicy. "Eurolas" jest zaś projektem dotyczącym zabezpieczania przeciwpożarowego przygranicznych lasów oraz zwalczanie szkodników leśnych. Celom tym ma służyć kontrola i wzajemna wymiana informacji tycząca się tych dziedzin. Oprócz tego zwrócić trzeba uwagę na ambitną liczbę około 60 projektów wymian młodzieżowych obejmujących nie tylko młodzież polską czy niemiecką ale również np. francuską i węgierską.
Miasto Gubin jest zaś miejscem promującym polską sztukę w drodze wystaw i koncertów organizowanych przez Centrum Wystawowe Euroregionu. Rozwojowi gospodarczemu euroregionu służy zaś Bank Informacji Gospodarczej (wyposażony w oferty firm obu państw) oraz mające miejsce rokrocznie na terenie Polski bądź Niemiec Targi Euroregionu.
Euroregion "Neisse-Nisa-Nysa"
Powołany do życia w 1991 r. Obejmuje powiaty i gminy obszarów przygranicznych Polski, Czech i Niemiec. Sam euroregion nie dysponujący podmiotowością prawną jest dobrowolną wspólnotą w skład której wchodzą trzy stowarzyszenia oraz związki komunalne działające w ramach przepisów prawnych swoich krajów.
Są nimi m.in. Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Nysa, Euroregion Nysa Regionalne Komunalne Stowarzyszenie Miast i Gmin Północnych Czech oraz Komunalne Stowarzyszenie Euroregionu Nysa Sekcja Niemiecka.
Potrzeby finansowe euroregionu realizowane są poprzez składki członkowskie, dary i składki od członków wspierających oraz inne źródła, takie jak np. programy unijne.
Stowarzyszenie wspierane jest przez unijny program PHARE CBC, który dostarcza środków do lepszego funkcjonowania obszarów przygranicznych. Środki te są wykorzystywane głównie do wspierania wspólnych przedsięwzięć oraz wyrównywania szans mieszkańców i poprawę poziomu życia.
Najistotniejszym jednak celem, jaki stawiają sobie członkowie euroregionu jest polepszenie sytuacji ekologicznej regionu urzeczywistniana poprzez obejmujący północno-zachodnie Czechy, południową Saksonię oraz województwa wałbrzyskie i jeleniogórskie program "Czarny Trójkąt". W celu promowania euroregionu przygotowano również multimedialny jego katalog komputerowy . Również mają tutaj miejsce programy współpracy polskiej i niemieckiej młodzieży realizowanie ze środków organizacji Polsko-Niemieckiej Współpracy Młodzieżowej (PNWM) wspieranej finansowo przez rządy obu krajów.
EUROREGION „DOBRAVA”
Polsko - czeski euroregion Dobrava utworzono na pograniczu Dolnego Śląska i czeskiego okręgu Nachod. Członkami euroregionu Dobrava są: powiat wałbrzyski (ziemski), powiaty Świdnica i Dzierżoniów, gminy Głuszyca, Mieroszów i Walim, miasto Jedlina Zdrój, Regionalne Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych PRO
- EURO z Wałbrzycha, zaś po stronie czeskiej miasto Meziměsti. O przyjęcie do zrzeszenia stara się Związek Miast i Gmin Broumovsko, Stowarzyszenie „Mikroregion Ścinawka” oraz Stowarzyszenie „Canticum” - wszystkie z Republiki Czeskiej.
Jedną z przyczyn powołania euroregionu „Dobrava” był brak porozumienia
w sprawie przyjęcia gmin kandydujących wcześniej do euroregionu „Glacensis”. Niewątpliwie duże znaczenie miała tu także możliwość pozyskania i gospodarowania ewentualnymi środkami z Funduszu Projektów Euroregionalnych programu
PHARE - CBC.
Głównym celem współpracy w euroregionie jest podejmowanie wspólnych działań dla równomiernego i zrównoważonego rozwoju regionu oraz zbliżenia jego mieszkańców i instytucji. Cele te mają być realizowane poprzez: wspólne wspieranie inwestycji i programów gospodarczych, szkoleń zawodowych i realizacje programów zmierzających do likwidacji bezrobocia; popieranie idei jedności europejskiej
i międzynarodowego zrozumienia; współpracę i wymianę doświadczeń grup społecznych, naukowych, zawodowych, kulturalnych, środowisk młodzieżowych,
a szczególnie takich form, które sprzyjają lepszemu wzajemnemu poznaniu społeczności zamieszkujących tereny pogranicza; oddziaływanie w kierunku poprawy stanu środowiska naturalnego; dostosowanie stanu infrastruktury dla potrzeb ruchu granicznego w euroregionie; budowę sprawnego systemu przepływu informacji
w euroregionie; skoordynowanie transgranicznego planowania przestrzennego; współpracę w zakresie zapobiegania oraz usuwania skutków klęsk żywiołowych; promocję turystyczną i inwestycyjną.
Organami Euroregionu są: Rada Euroregionu, Prezydium Euroregionu, Sekretariaty i Grupy Robocze.
Euroregion "Glacensis"
Utworzony został 5 XII 1996 r na mocy umowy podpisanej przez Stowarzyszenie Gmin Ziemi Kłodzkiej i Regionalne Stowarzyszenie do Spraw Współpracy Pogranicza Czech, Moraw i Ziemi Kłodzkiej.
Część polska Euroregionu obejmuje 17 gmin i miasta: Kłodzko, Nowa Ruda oraz Bystrzyca Kłodzka , rozciągające się na obszarze 1 902 km2, zamieszkanym przez ponad 199 tysięcy ludzi.
Część czeska obejmuje część gmin znajdujących się na terenie 7 powiatów, które rozciągają się na powierzchni 6 449 km2 zamieszkaną przez ponad 741 tysięcy osób. W najbliższym czasie do euroregionu zamierzają przystąpić gminy znajdujące się w dalszych powiatach.
Zadania Euroregionu obejmują inicjowanie tworzenia nowych przejść granicznych, wspólną gospodarkę przestrzenną, ochronę środowiska naturalnego, przygotowanie bazy informacji gospodarczej oraz turystycznej na temat regionu, wspieranie wszelakich inicjatyw gospodarczych oraz wymianę dzieci i młodzieży.
Jeżeli chodzi o finanse to pochodzą one ze środków własnych, dotacji, darowizn oraz innych źródeł.
Głównym przedsięwzięciem kulturalnym władz tego regionu były Polsko-Czeskie Dni Kultury Chrześcijańskiej z roku 1998. Wtedy obchody te po raz pierwszy były współfinansowane z programu PHARE-Credo. Wydawany jest tutaj też miesięcznik "Ziemia Kłodzka"( "Od Kladskeho Pomezi" / "Glatzer Bergland") którego początki sięgają roku 1989.
Euroregion "Pradziad"
Euroregion ten został powołany mocą umowy zawartej między Stowarzyszeniem Gmin Dorzecza Osobłogi i Unii Turystycznej Ziemi Nyskiej oraz czeskiego Stowarzyszenia Miast i Gmin Powiatów Bruntal, Jesenik i Dumperk.
W części polskiej, w jego skład wchodzi 12 gmin z województwa opolskiego rozciągających się na obszarze 1 613 km2 liczącym 214 tysięcy ludzi. Jej siedzibą jest Prudnik. Czeska część składa się z gmin trzech powiatów: Dumperk Bruntal i Jesenik obejmujących powierzchnię 2 465 km2, zamieszkaną przez 128 tysięcy osób. Siedziba tej części mieści się w Bruntal. Zadania Euroregionu obejmują przede wszystkim tworzenie i usprawnianie systemu przejść granicznych, dbanie o zrównoważony rozwój regionu, który będzie zgodny z wymogami i normami ochrony środowiska, rozwijanie integracji mieszkańców euroregionu oraz współdziałanie w zakresie rozwoju turystyki, jak również praca nad usprawnieniem systemu bezpieczeństwa i wczesnego ostrzegania przed katastrofami i pomoc w niwelowaniu skutków tych wydarzeń. Działania euroregionu polegają także na wzajemnej pomocy najbardziej potrzebującym mieszkańcom, podnoszenie poziomu życia oraz wyrównywanie szans.
Euroregion "Silesia"
Utworzony 20 IX 1998 r na podstawie umowy zawartej między Stowarzyszeniem Gmin Dorzecza Górnej Odry i Stowarzyszeniem Współpracy Czesko-Polskiej Śląska Opawskiego Euroregion "Silesia" jest obecnie najmłodszym polskim euroregionem. W jego skład od strony polskiej wchodzi 14 gmin z województwa śląskiego, zajmujących teren 1 247 km2, który zamieszkuje około 240 tysięcy ludzi. Strona czeska jest zaś reprezentowana przez 6 gmin o powierzchni 222 km2, zajmowanej przez około 119 tysięcy ludzi. Naczelnym zadaniem Euroregionu jest dokonywanie wspólnych przedsięwzięć dla harmonijnego i zrównoważonego rozwoju oraz przybliżania sobie mieszkańców oraz instytucji tego regionu.
Działaniami które zmierzają ku urzeczywistnieniu tego celu są m.in. obustronnie wspierane inwestycje oraz programy gospodarcze jak również przedsięwzięcia zmierzające do zmniejszania bezrobocia oraz służące szkoleniu zawodowemu, wsparcie udzielane idei jedności europejskiej, ochrona środowiska naturalnego, współdziałanie i wymiany młodzieży, różnych grup społecznych, naukowych, zawodowych i kulturalnych, wzajemne wsparcie udzielane w razie katastrof i klęsk żywiołowych, koordynacja planowania przestrzennego oraz współdziałanie we wspieraniu rozwoju gospodarczego, rozwój infrastruktury, działania zmierzające do podniesienia poziomu życia ludności euroregionu, stworzenie systemu informacji w celu wzajemnej wymiany danych w euroregionie.
Głównym zadaniem jest wszechstronne rozwijanie obszaru. Pomocne są tym spotkania i konferencje, podczas których można podzielić się swoimi doświadczeniami. Władze euroregionu dbają także o zmniejszanie bezrobocia, głównie dzięki systemowi informacji. Strona czeska i polska prowadzą wspólna politykę przestrzenna, dbająca o zachowanie ładu przestrzennego i zachowanie naturalnych walorów środowiska naturalnego, wartości kulturowych i zabytków regionu. Niezbędna jest w tym wypadku także kwestia transportu, łączności i komunikacji, ze względu na dość spore problemy z tym związane.
Euroregion "Śląsk Cieszyński"
Jest to jedno z najmłodszych tego typu stowarzyszeń. Został on utworzony na mocy umowy z dnia 22 kwietnia 1998 roku. Stronę polską reprezentowało Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej Olza", a stronę czeską - Regionalne Stowarzyszenie Współpracy Czesko-Polskiej. W skład tej organizacji wchodzi 15 polskich gmin. Zajmują one łącznie powierzchnię 928 km2, a na ich obszarze mieszka 297 tysięcy osób. Powiat Karwina i fragment powiatu Frdek - Mistek to czeskie części tego euroregionu. Zajmują one 600 km2 powierzchni i zamieszkiwane są przez 360 tysięcy osób.
Strony polska i czeska współpracują przy organizowaniu sprawnie działającego systemu bezpieczeństwa ludności, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony przed katastrofami. Jako że w skład euroregionu wchodzą bardzo atrakcyjne turystycznie tereny, niezbędne są inwestycje stymulujące rozwój tej dziedziny, budowa nowych hoteli i zaplecza gastronomicznego, jak również polepszenie sytuacji ruchu granicznego. Dużo uwagi poświęca się rozwojowi kulturalnemu integracji mieszkańców. Organizuje się liczne imprezy kulturalne, artystyczne i sportowe oraz wymiany młodzieży. Ze względu na górskie środowisko obszaru euroregionu, służby ratownicze również współpracują.
Podczas okresu przed wstąpieniem do Unii Europejskiej, organizacja ta wspierała nasze dążenia do wejścia w struktury europejskie.
EUROREGION „BESKIDY”
Euroregion „Beskidy” zajmuje obszar około 3928 km2, w południowej części Polski na terenie dwóch województw: śląskiego i małopolskiego, a po stronie czeskiej - w części północno-wschodniej śląska i Moraw oraz w północno-zachodniej części Republiki Słowackiej.
Główną siedzibą Euroregionu po stronie polskiej jest Bielsko-Biała, po stronie czeskiej - Frydek - Mistek, a po stronie słowackiej - Żylina.
Na początku lat 90 władze lokalne przygranicznych miast i gmin Podbeskidzia podjęły współpracę z partnerami słowackimi i czeskimi pod hasłem „Beskidy bez granic”.
Na podstawie porozumienia „Beskidy bez granic” utworzono Euroregion „Beskidy”. Dwustronną wówczas umowę o polsko-słowackiej współpracy podpisano w lutym 2000 r. Kilka miesięcy później akces do Euroregionu zgłosiły władze samorządowe części miast i gmin powiatu Frydek - Mistek po czeskiej stronie Beskidów. Umożliwiło to, w czerwcu 2000 r., utworzenie polsko - słowacko
- czeskiego Euroregionu „Beskidy”. Umowę podpisano 9 czerwca 2000 r. w Domu Narodowym we Frydku - Mistku.
Tranzytowa lokalizacja Euroregionu na przecięciu szlaków Północ-Południe oraz Wschód-Zachód, stwarza warunki do pełnego wykorzystania potencjału obszaru Beskidów. Umożliwia przede wszystkim dynamiczny rozwój gospodarki, turystyki, kultury i sportu przy pełnym wykorzystaniu walorów przyrodniczo-krajobrazowych na styku trzech państw.
Celem działania Euroregionu „Beskidy” jest wykorzystanie naturalnych walorów i potencjału obszarów przygranicznych oraz szeroko rozumiany ich rozwój.
Główne założenia to:
• wspieranie ruchu granicznego i turystyki;
• wspieranie wzrostu gospodarczego;
• ochrona i poprawa stanu środowiska naturalnego;
• planowanie przestrzenne;
• budowa wspólnej infrastruktury ponadgranicznej;
• wymiana kulturalna;
• podtrzymywanie kontaktów międzyludzkich.
Euroregion Tatry
Stowarzyszenie to powstało na mocy umowy zawartej pomiędzy obszarami przygranicznymi Polski i Słowacji, podpisanej 26 sierpnia 1994 roku. Strona polska reprezentowana jest przez 18 gmin województwa małopolskiego, które zajmują obszar 1952 km2, a mieszka na nim około 245 tysięcy osób. Stronę słowacką reprezentują 63 miejscowości z 9 powiatu, ich obszar zajmuje 6572 km2, a mieszka na nim 223 tysiące osób.
Euroregion powstał, aby wspomagać rozwój tych transgranicznych obszarów. Szczególny nacisk kładzie się tu na zachowanie walorów środowiska naturalnego przy równoczesnym rozwoju turystyki.
Budżet stowarzyszenia tworzony jest dzięki składkom członkowskim, które jednak w niewielkim stanie mogą pokryć potrzeby finansowe euroregionu. Jedynym rozwiązaniem są dla nich dotacje z programów pomocowych Unii Europejskiej. W 1998 roku organizacja otrzymała 120 tysięcy ECU z programu PHARE. Przeznaczone zostały one na wspieranie gospodarki przestrzennej, rozwoju turystyki, kultury i sportu oraz przyspieszenie rozwoju gospodarczego.
Pomiędzy stroną polską a czeską organizowane są różne imprezy, mające na celu przybliżenie mieszkańcom sąsiadów, integrację społeczeństwa i zwiększenie aktywności ludności. Jako, że euroregion zajmuje tereny górskie, konieczna jest współpraca dotycząca usprawniania szlaków i zwiększenia bezpieczeństwa turystów. Władze stowarzyszenia pracują również nad usprawnieniem przejść granicznych.
Został on utworzony na mocy umowy z dnia 14 lutego 1993 roku, podpisanej w Debreczynie. Do porozumienia przystąpiły samorządy przygraniczne Polski, Słowacji, Węgier i Ukrainy. Projekt ten wsparły władze Polski, Ukrainy i Węgier. W roku 1997 Członkiem Zwyczajnym tego euroregionu została Rumunia.
W skład euroregionu wchodzi 10 polskich gmin, które leżą w województwach małopolskim i podkarpackim i zajmują obszar 18686 km2. Na terenach tych mieszka około 2376 tysięcy osób. Ukraina reprezentowana jest przez 4 obwody: lwowski, zakarpacki, iwanofrankowski i czerniowiecki, które zajmują obszar 56600 km2. Zamieszkiwane są one przez 6430 tysięcy osób. Kraj koszycki i preszowski to słowackie obszary wchodzące w skład tej organizacji. Zajmują one powierzchnię 10459 km2 i są zamieszkane przez 1111 tysięcy osób. Węgry są reprezentowane przez 5 okręgów, leżących na północnym - wschodzie kraju: Borsod-Abaúj-Zemplén, Hajdú-Bihar, Heves, Jasz-Nagykun-Szolnok, Szabolcs-Szatmár-Bereg. Zajmują one 28 639 km2, a ich liczba ludności wynosi 2 609 tysięcy. Rumuńską część tworzy 5 okręgów - Bihor, Sălaj, Satu Mare, Maramureş, Botoşani. Zajmują one łącznie 27 104 km2. Mieszka na ich obszarze około 2274 tysięcy osób.
Euroregion utworzono, aby współpracować na wielu płaszczyznach i wspierać głównie dziedziny związane z gospodarka przestrzenną, turystyką, kulturą, nauką, dbać o rozwój gospodarki i promować ideę zrównoważonego rozwoju. Finanse stowarzyszenia opierają się na składkach, a także programach pomocowych, takich jak: Rockefeller Brothers Fund, Institute for East-West Studies. Dzięki temu wsparciu mogła powstać Fundacja Rozwoju Euroregionu Karpackiego. Jej główna rola polega na aktywizacji społeczeństwa i zachęcanie mieszkańców do większego zaangażowania w sprawy miejsca swojego zamieszkania.
Euroregion otrzymał również pomoc z programu PHARE oraz PHARE Credo.
Wiele robi się aby integrować działania poszczególnych członków euroregionu. Przede wszystkim organizuje się wspólne imprezy, np. Krośnieńskie Targi Euroregionalne Kontakt, czy inne podobne przedsięwzięcia. Powiązane są one ze szkoleniami, warsztatami, wykładami. Nauczyciele z tego euroregionu mogą spotykać się co rok na Seminarium Pedagogiczno-Oświatowym Euroregionu Karpackiego. Także dzieci i młodzież mogą uczestniczyć w życiu stowarzyszania, poprzez wymiany, imprezy, konkursy itd.
W 1994 roku powstało Stowarzyszenie Uniwersytetów Euroregionu Karpackiego. Powstało tutaj także Centrum na Rzecz Reformy Administracji Publicznej, które działa dzięki pomocy Euroregionu i Institute for East-West Studies na Uniwersytecie w Użgorodzie.
Ze względu na bogatą kulturę ludową tych obszarów, popularną działalnością jest organizowanie imprez folklorystycznych, takich jak: Festiwal Kultury Karpackiej czy Eurofolk. Inne imprezy organizowane przez stowarzyszenie to np.: Konferencja Rektorów Wyższych Uczelni Regionu Karpackiego, czy Euroregionalna Olimpiada Młodzieży Niepełnosprawnej.
Euroregion Bug
Stowarzyszenie to powstało na mocy umowy z dnia 29 września 1995 roku, zawartej pomiędzy władzami lokalnymi Polski i Ukrainy. Stronę polską reprezentowali wojewodowie województw: chełmski, lubelski, tarnobrzeski i zamojski, a stronę ukraińską - Przewodniczący Wołyńskiej Rady Obwodowej. Trzy lata później, 15 maja 1998 roku euroregion powiększył się o obszary transgraniczne Białorusi.
Na skutek zmian administracyjnych w Polsce zmienił się nieco obszar należący do tej organizacji. Obecnie obejmuje on 251 gmin, wchodzących w skład czterech województw: lubelskiego, mazowieckiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego. Ich powierzchnia wynosi 29 269 km2, a liczba ludności - 2687 tysięcy mieszkańców. Z Ukrainy do euroregionu należą obszary obwodu wołyńskiego, które zajmują 20141 tysięcy km2. Mieszka tam 1075 tysięcy osób. Dużą powierzchnię zajmują obszary leżące na Białorusi, bowiem aż 32800 km2. obejmują one obwód brzeski, który liczy 1501 tysięcy mieszkańców.
Władze regionu chcą po pierwsze podnieść poziom życia mieszkańców tego obszaru. Dużą rolę przywiązują do wspierania rozwoju gospodarczego. Ważną kwestią jest także dbanie o zasoby przyrody i ochronę środowiska naturalnego, jak również zachowywanie obiektów dziedzictwa kulturowego. Organizacja wspiera także integrację społeczeństwa.
Jednym z głównym celów euroregionu jest jego promocja i pozyskiwanie inwestycji. Są to tereny dość słabo rozwinięte, dlatego niezbędny jest jakiś czynnik stymulujący rozwój tych obszarów. Dużo pracy poświęca się na usprawnienie systemu komunikacji, zwłaszcza przejść granicznych. Do ochrony walorów środowiska przyrodniczego przyczynia się program Czysty Bug. Współpraca opiera się również na szczeblu kulturalnym, artystycznym i sportowym. W celu integracji społeczeństwa organizuje się tu wiele ciekawych imprez.
Euroregion Niemen
Został on utworzony na mocy umowy z dnia 6 czerwca 1997, podpisanej w Augustowie przez przedstawicieli władz lokalnych obszarów przygranicznych Polski, Białorusi oraz Litwy.
Polska reprezentowana jest to przez 103 gminy, należące do województw podlaskiego i warmińsko - mazurskiego. Zajmują one łącznie obszar 20 544 km2, na którym mieszka około 1190 osób.
Do organizacji weszły również obszary obwodu grodzieńskiego z Białorusi. Zajmuje on powierzchnię 25 200 km2, a zamieszkiwany jest przez 1198,5 tysięcy osób. Najmniejszą część euroregionu tworzą tereny należące do Litwy, zajmują one bowiem 9889 km2, a mieszka na nich 401 tysięcy osób. Są to powiaty Alytus, Mariampol.
Regiony wchodzące w skład organizacji mają za zadanie ożywiać gospodarkę, wspierać zrównoważony rozwój, przyczyniać się do inwestycji w dziedzinach komunikacji, głównie przejść granicznych, transportu, szkolnictwa, poprawę sytuacji służby zdrowia, propagowanie ochrony środowiska, zachęcania mieszkańców i przedsiębiorców do wzajemnej współpracy, pomocy oraz wymiany doświadczeń.
Stowarzyszenie może korzystać z programów pomocowych Unii Europejskiej. Ogólnie budżet tworzą Wojewoda Suwalski, Polsko - Litewska Izba Gospodarcza oraz środki z programu PHARE CBC.
Euroregion Bałtyk
Został on utworzony na mocy umowy z dnia 22 lutego 1998, podpisanej przez lokalne władze obszarów transgranicznych Polski, Danii, Litwy, Łotwy, Rosji i Szwecji. Po stronie polskiej w skład euroregionu wchodzą 123 gminy, należące do województw pomorskiego, warmińsko - mazurskiego i zachodnio - pomorskiego. Zajmują one powierzchnię 11067 km2, a mieszka tam 1777 tysięcy osób.
Duński przedstawiciel to hrabstwo Bornholm, które zajmuje powierzchnię 598 km2 i jest zamieszkiwane przez 46 tysięcy osób.
Do euroregionu należy także litewski okręg kłajpedzki, który tworzą regiony: kłajpedzki, kretingski, sziłucki i skuodski. Łącznie zajmują one powierzchnię 5 750 km2, a mieszka tam 426 tysięcy osób.
Reprezentantem Łotwy jest tu miasto i region Liepaja, których obszary zajmują 3 594 km2, i liczą 150 tysięcy mieszkańców.
Rosyjski Związek Municypalny Obwodu Kalingradzkiego, również wchodzi w skład tej organizacji. Zajmuje on obszar 15 100 km2, a liczba jego mieszkańców wynosi 930 tysięcy.
Szwecję reprezentują województwa Blekinge, Kalmar i Kronoberg, które zajmują obszar 22 tysięcy km2, a zamieszkiwane są przez 580 tysięcy osób.
Najważniejszą kwestią działalności stowarzyszenia jest poprawa jakości życia jego mieszkańców i wyrównywanie szans między regionami bogatszymi i biednymi. Ze względu na liczne uprzedzenia związane z historią i stereotypy, podejmowane są różnego rodzaju programy integrujące ludność tych terenów. Dla prawidłowego funkcjonowania konieczna jest właściwa gospodarka przestrzenna, kształtowana według zasad zrównoważonego rozwoju.
Zakończenie
Na granicach Polski powstało 15 euroregionów. Współpraca w tej formie jest prowadzona ze wszystkimi krajami graniczącymi z Polską. Nie tylko zresztą z krajami bezpośrednio sąsiadującymi - również z Węgrami i Rumunią (w ramach Euroregionu Karpackiego), ze Szwecją (w ramach Euroregionu „Pomerania” i Euroregionu „Bałtyk” oraz z Łotwą i Danią (w ramach Euroregionu „Bałtyk”).
Na granicy zachodniej funkcjonują 4 euroregiony: „Sprewa - Nysa - Bóbr”, „Pro Europa Viadrina”, „Pomerania” i „Nysa”.
Na granicy południowej funkcjonuje 8 euroregionów: „Tatry”, „Beskidy”, „Glacensis”, „Pradziad”, „Dobrava”, „Śląsk Cieszyński”, „Silesia” oraz położony na styku pogranicza wschodniego i południowego Euroregion „Karpacki”.
Na granicy wschodniej funkcjonują 2 euroregiony: „Bug” i położony częściowo także na pograniczu północnym Euroregion „Niemen”.
Na granicy północnej funkcjonuje 1 euroregion: „Bałtyk”.
Najstarszym euroregionem jest polsko - czesko - niemiecki Euroregion „Nysa”. Powstał on w grudniu 1991 roku. Natomiast aktualnie najmłodszym jest polsko-czeski Euroregion „Dobrava”, który powstał w styczniu 2001 roku.
Łączny obszar Polski objęty współpracą euroregionalną wynosi 165 109 km2, co stanowi ponad 53% całego terytorium kraju. Na obszarze tym zamieszkuje blisko 21,3 mln osób (55,3% ogółu ludności).
Od momentu powstania pierwszych euroregionów na granicach Polski upłynęło ponad 16 lat i można już odnotować wiele konkretnych przykładów i doświadczeń współdziałania w różnych dziedzinach. Dłuższe doświadczenia i większe osiągnięcia w zakresie wypracowania form współpracy transgranicznej mają euroregiony pogranicza zachodniego.
Dotychczasowe doświadczenia współpracy euroregionalnej koncentrują się głównie wokół problemów:
• rozwoju regionalnego, w tym gospodarczego i planowania przestrzennego;
• rozwoju infrastruktury technicznej;
• współdziałania w sferze społecznej;
• ochrony środowiska;
• statystyki transgranicznej.