Klasyfikacja własności
Wyróżnia się zwykle dwa zasadnicze rodzaje własności: własność prywatną i własność publiczną. Własność prywatna to tego rodzaju zbiór uprawnień własnościowych do określonych obiektów, w których prawa własności poszczególnych jednostek są - mimo pewnych ograniczeń w praktyce - ekskluzywne (wyłączne) i dobrowolnie transferowalne (przekazywalne), zaś własność publiczna - zbiór, w którym prawa własności jednostek nie są ekskluzywne i dobrowolnie transferowalne. W przypadku prywatnej własności określonego obiektu dana jednostka może więc wyłączyć innych ludzi z korzystania z należącego do niej zbioru uprawnień własnościowych odnoszących się do tegoż obiektu, a także może im ten zbiór przekazać (nieodpłatnie lub odpłatnie), w przypadku zaś publicznej własności tego obiektu dana jednostka ani nie może wyłączyć innych ludzi z korzystania z owego zbioru uprawnień, ani tez nie może im owego zbioru przekazać (np. sprzedać). Własność publiczna wiążę się zatem ze znacznie większymi ograniczeniami praw poszczególnych jednostek do danego obiektu niż własność prywatna. Istotnym wyróżnikiem własności prywatnej jest też możliwość wystąpienia właściciela na rynku w charakterze sprzedawcy danego obiektu własności.
Odrębnym w pewnym sensie pośrednim rodzajem własności, nie dającym się jednoznacznie zakwalifikować ani do własności prywatnej, ani do własności publicznej, jest własność spółdzielcza. W przeszłości traktowano ja często jako formę własności publicznej (czy też społecznej). Zwolennicy tego podejścia akcentowali przede wszystkim wspólne użytkowanie przez spółdzielców określonych obiektów własności, która to cecha miała być charakterystyczna również dla innych form własności publicznej, zwłaszcza zaś dla własności państwowej, a równocześnie miała różnić spółdzielczość od typowych form własności prywatnej. Współcześnie podejście to wydaje się mieć coraz słabsze uzasadnienie, zwłaszcza dla wielu krajów wysoko rozwiniętych. W krajach tych obserwuje się utrzymywanie się określonej specyfiki własności spółdzielczej w porównaniu z własnością państwową (np. istnienie tzw. samorządu spółdzielczego), a równocześnie burzliwy rozwój pewnych form zbiorowej własności prywatnej (zwłaszcza różnego typu spółek), przypominających pod wieloma względami spółdzielnie. Wśród cech odróżniających spółdzielnie od typowych spółek prywatnych wymienia się najczęściej dwie: a) Udziały w danej spółdzielni, które mogą występować w postaci środków rzeczowych (np. maszyn, ziemi, budynków i środków finansowych) oraz pracy, nie są zazwyczaj w pełni transferowalne, b) Wpływ na zarządzanie spółdzielnią nie jest bezpośrednio powiązany z wielkością wniesionych udziałów.
Własność może występować w różnych formach instytucjonalno-prawnych. Przykładowo - własność prywatna może być formalnie własnością pojedynczych osób, rodzin, firm oraz instytucji, ale może też być własnością zbiorową (grupową), tzn. występować w postaci różnego typu spółek. Jeśli chodzi o spółki, to - zależnie od przyjętego kryterium - można wyodrębnić kilka ich grup czy też kategorii. Z punktu widzenia odpowiedzialności majątkowej wspólników można np. wyróżnić: spółki z nieograniczoną odpowiedzialnością, w których poszczególni wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki nie tylko wniesionymi do niej udziałami, ale także całym swoim majątkiem, oraz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (w skrócie: spółki z o.o.), w których poszczególni wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki tylko do wysokości swych udziałów w spółce. Formę mieszaną (pośrednią) stanowią z tego punktu widzenia tzw. spółki komandytowe, w których oprócz wspólników ponoszących zasadniczą i najczęściej nieograniczoną odpowiedzialność za jej zobowiązania występują także wspólnicy z ograniczoną odpowiedzialnością. Posługując się nieco innymi kryteriami, można podzielić spółki na: spółki cywilne (tworzone w oparciu o kodeks cywilny) spółki prawa handlowego (tworzone w oparciu o kodeks handlowy). Te drugie dzielą się na: osobowe, przy tworzeniu których eksponuje się w umowie skład osobowy, oraz kapitałowe, w których eksponuje się z kolei kapitał spółki w formie udziałów (spółki z o.o.) lub akcji (spółki akcyjne). Spółka akcyjna, zwana często (zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych) korporacją, jest również spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w tym sensie, że odpowiedzialność poszczególnych udziałowców za jej zobowiązania jest ograniczona tylko do wysokości ich udziałów, ale od typowych spółek z o.o. spółka akcyjna różni się m. in. tym, że rozprowadza (emituje) swoje udziały kapitałowe w formie akcji, czyli papierów wartościowych, których nabywcy (akcjonariusze) dysponują prawem do głosu na walnych zgromadzeniach akcjonariuszy
(zazwyczaj proporcjonalnie do liczby posiadanych akcji) oraz prawem do uczestnictwa w podziale części zysków spółki w postaci dywidend. W praktyce polskiej spółki osobowe obejmują spółki komandytowe i tzw. spółki jawne (które pod względem prawnym są zbliżone do spółek cywilnych, przy czym w obydwu przypadkach są to w zasadzie spółki z nieograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjne. Występują również spółki prywatne z dużymi udziałami skarbu państwa, spółki z udziałem kapitału zagranicznego, w tym tzw. wspólne przedsięwzięcia (joint-ventures), spółki całkowicie zagraniczne itp. Zróżnicowanie w praktyce form instytucjonalno-prawnych odnosi się również do własności publicznej oraz własności spółdzielczej.
Ze względu na kryteria społeczno-ekonomiczne do głównych typów własności prywatnej zaliczyć można współcześnie własność kapitalistyczną, drobnotowarową i pracowniczą, do własności publicznej zaś własność państwową i komunalną (municypalną)
Własność kapitalistyczna to, mówiąc najkrócej, prywatna własność kapitału wykorzystywanego do prowadzenia działalności gospodarczej opartej na regularnym zatrudnianiu pracowników najemnych i nastawionej na osiąganie możliwie największego dochodu pieniężnego. Prowadzącego tego typu działalność przedsiębiorcę nazywamy kapitalistą, a uzyskiwany przez niego z tej działalności dochód zyskiem. Własność kapitalistyczna przybiera w praktyce różne formy organizacyjno-prawne. Możemy tu wyróżnić w szczególności: własność indywidualnego kapitalisty i kapitalistyczną własność zbiorową (grupową). Własność indywidualnego kapitalisty występuje wtedy, gdy skupiony w danym przedsiębiorstwie kapitalistycznym zasób kapitału jest własnością pojedynczej osoby. Odmianą tej własności jest kapitalistyczna własność rodzinna, czyli kapitalistyczna własność pojedynczej rodziny. Kapitalistyczna własność zbiorowa występuje natomiast wtedy, gdy zgromadzony w danym przedsiębiorstwie kapitalistycznym zasób kapitału jest własnością określonej zbiorowości, grupy osób lub grupy rodzin. Chodzi tu więc w szczególności o własność kapitalistyczną skupioną w różnego typu spółkach, które już omawialiśmy, tzn. spółkach z nieograniczoną i z ograniczoną odpowiedzialnością, w tym spółkach akcyjnych. Specyficzną odmianą tego typu własności jest kapitalistyczna własność międzynarodowa. Występuje ona wtedy, gdy dane przedsiębiorstwo kapitalistyczne należy do obywateli różnych krajów.
Własność drobnotowarowa to własność rodzin lub osób prowadzących samodzielnie działalność gospodarczą, nie zatrudniających regularnie pracowników najemnych. Chodzi tu głównie o własność zasobów kapitałowych skupionych w stosunkowo niewielkich rodzinnych gospodarstwach rolnych, zakładach rzemieślniczych, usługowych itp. Jednostki tego typu nie zawsze są nastawione na zysk. W licznych przypadkach głównym motywem osób czy rodzin prowadzących tego typu działalność jest zaspokojenie własnych potrzeb oraz zapewnienie sobie miejsca pracy. Wbrew przepowiedniom wielu teoretyków ta forma własności prywatnej wykazuje w praktyce zdumiewającą trwałość i odgrywa w dalszym ciągu dość znaczną rolę w gospodarce wielu krajów.
Własność pracownicza występuje wtedy, gdy skupiony w danym przedsiębiorstwie zasób kapitału należy do zatrudnionych w nim pracowników. Chodzi tu np. o pracowniczą własność akcji, inaczej akcjonariat pracowniczy. Jeśli pracownicy posiadają wszystkie akcje danej spółki, przy czym podział tych akcji jest stosunkowo równomierny, to mamy niewątpliwie do czynienia ze spółką pracowniczą w ścisłym tego słowa znaczeniu. W praktyce takie sytuacje są stosunkowo rzadkie, co - nawiasem mówiąc - jest jedną z przyczyn dość namiętnych sporów wokół tej formy własności. Jednakże w sensie teoretycznym termin „spółka pracownicza” znajduje uzasadnienie we wszystkich tych przypadkach, gdy pracownicy danej spółki dysponują przynajmniej tzw. kontrolnym pakietem akcji (lub udziałów), tzn. taką ich liczbą, która zapewnia pracownikom (w praktyce ich reprezentantom) decydujący głos przy podejmowaniu kluczowych decyzji w spółce. Teoretycznie rzecz biorąc, do kontrolowania jakiejkolwiek spółki (nie tylko pracowniczej) potrzebne jest posiadanie ponad 50% jej akcji czy udziałów. W praktyce zależy to od stopnia rozproszenia akcji (udziałów) i innych czynników, które powodują, że często wystarcza do tego posiadanie znacznie mniej niż 50% akcji (udziałów).
Własność publiczna, a więc państwowa i komunalna (municypalna), to własność zasobów gospodarczych należących formalnie do państwa, poszczególnych gmin, regionów autonomicznych, miast itp. Instytucjonalno-prawne formy tego typu własności stosowane w poszczególnych krajach są bardzo zróżnicowane, zależnie od takich czynników, jak np.: system podziału władzy centralnej i lokalnej, tradycje demokratyczne lub ich brak, rola samorządności lokalnej. Zróżnicowana jest też zresztą faktyczna rola własności publicznej w poszczególnych krajach.