„ Istota, wymiary i sens kontestacji pedagogicznych”
Na przełomie wieku XIX i XX dokonują się przemiany w gospodarce, życiu społecznym (głównie w USA i krajach Europy Zachodniej) przynosi to kolejną falę zainteresowania możliwościami rozwojowymi człowieka i rolą edukacji w sprzyjaniu temu rozwojowi. Bieżący wiek miał stać się- jak głosił tytuł książki E. Key - stuleciem dziecka. Narodził się sprzeciw wobec tradycyjnej szkole, w której dzieci i młodzież poddawano schematycznemu niemal nie liczącemu się z dążeniami, możliwościami czy zainteresowaniami indywidualnymi kształceniu i wychowaniu. W teorii i praktyce pojawił się nurt nazwany progresywizmem pedagogicznym lub Nowym Wychowaniem. Bogactwo rozmaitych rozwiązań pedagogicznych z których chyba największy rozgłos zdobyły pomysły i realizacje zaproponowane min. przez J. Deweya, C. Freineta, O. Decroly'ego, H. Parkhurst, A. Sickinger, C. Washburne'a, A.Neilla - w dużej mierze służyło nieskrępowanemu wielostronnemu rozwojowi uczących się. To są twórcy idei Nowego Wychowania a zarazem jedni z największych kontestatorów w edukacji.
Jeśli zaś chodzi o Polskę wystąpiła tu radykalna zmiana ustrojowa, która przyniosła kryzys oświaty. Polscy pedagodzy stanęli przed wielkimi wyzwaniami edukacyjnymi. I tak jak sugeruje Z. Krasnodębski: „ To co zdarzyło się w Europie Środkowo-Wschodniej, nadal wymaga namysłu, i to namysłu bardziej dogłębnego niż dotychczasowy. Nie tylko dlatego, że musimy uporać się ze skutkami, jakie poprzedni system pozostawił po sobie, lecz dlatego, że aby właściwie pojąć proces, jaki zaszedł w Europie Środkowo-Wschodniej i określić, jakie perspektywy się przed nią otwierają, co się właściwie skończyło, czym był tamten ład- lub raczej nieład- społeczny i tamta ideologia”.
Pojęcie kontestacji oznacza kwestionowanie słuszności bądź prawomocności przyjętych tradycyjnie poglądów lub zasad, na ogół okazywane w sposób manifestacyjny. Poddawanie czegoś w wątpliwość, demonstrowanie, protestowanie zwłaszcza młodzieży, zapoczątkowane w Europie Zachodniej pod koniec lat 60., przeciwko panującym stosunkom społecznym, instytucjom oraz konsumpcyjnemu stylowi życia. Na płaszczyźnie edukacyjnej kontestacje polegają na zrywaniu z tradycją, a nastawione są na myślenie i działanie praktyczne. Szerzej mówiąc jest to dążenie do uwalniania się od starych schematów. Coraz bardziej rozwija się pedagogika krytyczna, gdzie kwestionowane są i analizowane różne perspektywy myślowe. Kontestacja oznacza zatem eksponowanie nowych wartości lub podnoszenie do wyższej rangi tego, co do tej pory było niezauważalne i niedoceniane.
Istnieją warunki jakie musi spełnić kontestacja aby mogła zaistnieć jako kontestacja edukacyjna. Po pierwsze jak wiemy w państwach demokratycznych są możliwe wszelkie kontestacje. Czyli mamy możliwość uprawiania nauki i praktyki innej niż zastana w danym rejonie. Następnie ważne są dobre warunki dotyczące myślenia o edukacji. Trzeci warunek to, że przesłania muszą być dopasowane do oczekiwań i potrzeb ludzi. Ważne jest myślenie o wychowaniu. Ostatni warunek łączy się z mediami, a mianowicie musi powstać informacja edukacyjna rozmieszczona na skalę masową i przedstawiona w sposób ciekawy i interesujący dla odbiorcy.
Kontestacja pedagogiczna jest zjawiskiem społecznym, powtarzalnym, gdzie człowiek wnosi nowe sposoby myślenia i działania lub też nowe wartości. Ogólnie rzecz biorąc nastawiona jest na zmianę. Bardzo ważna jest społeczna świadomość ludzi jeśli chodzi o kontestacje edukacyjne. Wojciech Muzyka wykazuje różnice w definiowaniu określenia „ kontestacyjne sposoby myślenia i działania pedagogicznego”. Studenci kojarzyli to z czymś nowym w pedagogice, ale też łączyli to z formą sprzeciwu np.: wobec stereotypów. Z drugiej strony nauczyciele akademiccy traktowali to jako nowa forma wychowania i nauczania, a co za tym idzie poddawanie w wątpliwość wielu aspektów pedagogicznych. Wspólne jest dla tych dwóch grup to, że widzą owe zjawisko jako korzystne dla pedagogiki. Muzyka widzi w polskiej pedagogice dużo zaniedbań „m.in. w ogólnoteoretycznej edukacji pedagogów ( w tym zawężonej do orientacji marksistowskiej filozofii edukacji), następstwo stosowanych kryteriów oceny prac pedagogicznych, regionalizacji uprawiania pedagogiki, gdzie „ w regionach” pierwszoplanową rolę odgrywają miejscowe autorytety orientujące się nierzadko na pozanaukowe interesy, a nie poznawcze cele nauki itd.” Jak można zaobserwować bardzo ważna jest postawa człowieka otwartego i myślącego krytycznie. Ludzie tacy nie zamykają się w swoim świecie, ale są otwarci na nowości. Przedstawione przez Muzykę zaniedbania pochodzą od ludzi zapatrzonych w przeszłość, czujących się pewnie tylko w świecie rzeczy sobie dobrze znanych.
Trzeba uwzględnić też to, ze kontestacja niesie ze sobą pewne niebezpieczeństwa. Wytrąca ludzi z pewnej równowagi, z pewności poruszania się w świecie, z dotychczasowych form egzystencji. Jak widać wymaga ona od ludzi odwagi, wysiłku intelektualnego, nowego nastawienia na świat. Nie wszystkie osoby są w stanie spełnić te wymogi. Dlatego kontestacja staje się udziałem tylko niektórych z nich, ale jej skutki zwłaszcza w edukacji obejmują niemal wszystkich członków społeczeństwa.
Kontestacja sama w sobie wykazuje dużo wartości pozytywnych. Na przykład widoczna jest zmiana w postrzeganiu spraw , które mogą być dla nas dobrze znane. Nie ma obojętności u ludzi na ważne problemy. Mamy odwagę stawiać pytania o pedagogikę w kategoriach kryzysu. Po drugie rodzi się większa wrażliwość ludzi na problemy, pogłębia się zmysł obserwacji świata. Rolą kontestacji jest „ ...rozpoznawanie „bezsilności” pedagogów wobec niektórych zjawisk życia społeczno-politycznego w kraju i na świecie.” Kolejna zaleta kontestacji to reorganizacja życia społecznego. Następnie bardzo istotne jest rozszerzanie horyzontów umysłowych człowieka. Poprzez wielość interpretacji rzeczywistości następuje również „pogoń za nauką światową”. Wartością pozytywną jest też ożywienie życia umysłowego i większa czujność w obserwowaniu.
Kontestacje edukacyjne występujące w społeczeństwie są jednym z ważnych wskaźników przemian cywilizacyjnych. Dzięki temu wywierają wpływ na kierunki rozwoju społeczeństwa i świadczą o wielkim znaczeniu problematyki edukacyjnej.
Nie można jednak przyjąć, że kontestacje pedagogiczne posiadają tylko zalety. Jako ludzie poddający ów temat refleksji, musimy wiedzieć, że kontestacje powodują pewne zagrożenia dla funkcjonowania społeczeństwa. J. Górniewicz wyróżnia następujące wady kontestacji:
1. Anarchizacja życia społecznego. Brak jest trwałych wartości, które pozwalają na pełną identyfikację kulturową. Zmiana jak i stałość są bardzo istotne w rozwoju społeczeństwa. Złotym środkiem jest balansowanie na ich granicy. Na przykład nie wystarczy proste odrzucenie tego co nam nie potrzebne, ale pozostają skutki różnych zjawisk, np.: pedagogiki socjalistycznej. Ważne jest tu myślenie krytyczne jest to wyzwanie dla teorii pedagogicznej i praktyki edukacyjnej.
2. Kontestacje wprowadzają nowości, które mogą być szkodliwe dla społeczeństwa. Poprzez niepoznanie ich oraz niedokładne zbadanie, skutki ich wprowadzenia mogą być niekiedy niebezpieczne.
3. Kontestacje powinny być skierowane do różnych grup wiekowych, a nie tylko do młodzieży. Młodzi ludzie bardzo chętnie przyjmują nowości akceptują je bez większej analizy. Mamy tego przykład w historii chodzi o bunt młodzieży z 1968 roku, gdzie kontestacja nie pozostawiła trwałego śladu. Musi ona zatem dotrzeć do świadomości różnych warstw społecznych. Kontestacja obejmująca tylko jedno pokolenie nie pozostaje w pamięci wielu ludzi.
4. Radykalizacja życia społecznego. Może prowadzić do destabilizacji społeczeństwa.
Współcześnie w Polsce pojawia się problem myślenia. Występuje kryzys, który związany jest z myśleniem teleologiczno- utopijno- technicznym. Kontestacja ma na celu samostanowienie o sobie, ma zamiar rozwijać samokształcenie, autorefleksję i pomóc w odejściu od alienacji. Jest zjawiskiem który w wychowaniu pomaga w przezwyciężeniu trudności związanych z kryzysami tożsamości. Poprzez stawianie pytań a to jest główna rola kontestacji pedagodzy mogą znaleść szereg odpowiedzi na nurtujące ich problemy.
Muzyka przedstawia problem, namyśla się czy sensowne jest zadawanie pytań o pedagogikę w kategoriach kryzysu. Jest wielu pedagogów którzy uciekają od różnych problemów, nie ma dyskusji pomiędzy nimi. Doprowadza to do kryzysu ich samych, a nie pedagogiki. Dyskurs pedagogiczny, poszukiwanie prawdy, tworzenie dialogu jest bardzo ważne. Stawiając pytanie: Czy jednak kontestacja pedagogiczna, jest tą drogą która otworzy myślenie o wychowaniu na inne zasady konstrukcji myślenia edukacyjnego? Odpowiem tak ,że w wyniku prób dochodzenia do różnych rozwiązań, stawiamy szansę dla pedagogiki. Poprzez kontestacje rozpoznajemy przyczyny ucieczek pedagogów od sporów pedagogicznych. Stawiane są przed pedagogami alternatywy edukacyjne, które po przeanalizowaniu mogą wspomóc rozwój człowieka, a tym bardziej rozszerzać jego samoocenę, samowiedzę. Nie tylko nauczyciele powinni dbać o to by uczniowie zagłębili się w kontestacje, przykładem powinni służyć inni przedstawiciele , jednak to nauczyciele pedagodzy maja największy kontakt z młodzieżą i powinni to wykorzystać.
Z. Krasnodębski, W oczekiwaniu na supermarkety, czyli upadek komunizmu w świetle postmodernistycznej filozofii widziany, (w:) Przełom i wyzwanie, op. cit., s.146.
W. Muzyka Kontestacja pedagogiczna- marzenie czy rzeczywistość? (w:) H. Kwiatkowska Kontestacje pedagogiczne. IV rozdz. książki Ewolucja tożsamości pedagogiki.
B. Śliwerski Sprawozdanie z obrad sekcji „Kontestacje pedagogiczne” (w:) H. Kwiatkowska Kontestacje pedagogiczne. IV rozdz. książki Ewolucja tożsamości pedagogiki.
4