EDUKACJA CHOREGO PO UDARZE MÓZGU
Wystąpienie powaSnych, często zagraSających Syciu objawów udaru mózgu jest
niespodziewane zarówno dla chorego, jak i dla jego rodziny. Najczęściej występuje nag³y
deficyt ruchowy — niedow³ad lub poraSenie kończyny.
U niektórych pacjentów dochodzi do zaburzenia kontaktu z otoczeniem (zaburzenia mowy,
rozumienia, pamięci) oraz utraty kontroli nad czynnościami fizjologicznymi.
W polskim spo³eczeństwie stopień edukacji medycznej jest niski, a wiedza dotycząca
początkowych objawów udaru oraz jego powik³ań — niewystarczająca.
Dlatego istnieje konieczność przekazania pacjentowi w początkowym okresie hospitalizacji
podstawowych informacji na temat przyczyny i objawów udaru mózgu.
NaleSy wyjaśnić róSnice między udarem niedokrwiennym (zawa³ mózgu) a udarem
krwotocznym („wylew”). Chorego i jego opiekunów powinno się poinformować o
konsekwencjach udaru (ewentualnym zagroSeniu Sycia, trwa³ym kalectwie, degradacji
spo³eczno-zawodowej). Niezbędne jest takSe omówienie planowanych badań oraz dzia³ań
terapeutycznych.
Znajomość czynników ryzyka udaru mózgu w spo³eczeństwie jest ma³a, zaś konieczność
ich leczenia często się bagatelizuje.
Szczególnie waSnym zagadnieniem jest uświadomienie pacjentowi i jego opiekunom
znaczenia naleSytej kontroli nadciśnienia tętniczego, cukrzycy oraz innych
przewlek³ych chorób sprzyjających wystąpieniu udaru mózgu. Wskazane jest
przedstawienie mechanizmów prowadzących do udaru, z uwzględnieniem istniejących
wcześniej jednostek chorobowych, czynników środowiskowych i stylu Sycia .Niedostatek
zachowań prozdrowotnych w polskim
spo³eczeństwie dotyczy równieS pacjentów z udarem mózgu. Modyfikacja czynników
ryzyka, takich jak: styl Sycia, nieprawid³owe zwyczaje Sywieniowe, naduSywanie tytoniu i
alkoholu lub brak regularnych badań zapobiegawczych,jest niezbędna w profilaktyce
wtórnej udaru.
Wskazania do stosownych zmian w tym zakresie naleSy zawrzeć w programie edukacji
poudarowej — zarówno chorego, jak i jego rodziny, szczególnie w okresie po
pobycie w szpitalu. Obecnie pacjenci i ich bliscy nie mają wystarczającej wiedzy o
zasadach organizacji opieki i rehabilitacji poszpitalnej.
CELE EDUKACJI POUDAROWEJ
Edukację chorego po udarze mózgu naleSy dostosować
do jego stanu ogólnego i neurologicznego — do stopnia nasilenia deficytów ruchowych
oraz poznawczych.
Zakres tej edukacji powinien odpowiadać poziomowi intelektualnemu
pacjenta i jego opiekunów, a takSe etapowi choroby. Zakres wiedzy przekazywanej osobom
z niewielkim ubytkiem neurologicznym moSe być szeroki, natomiast w przypadku chorych z
duSym stopniem niepe³nosprawności poudarowej trzeba edukować przede wszystkim
rodzinę, opiekunów oraz lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.
Pacjent w ostrej fazie udaru powinien uzyskać podstawowe informacje o jego przyczynie,
przebiegu i powik³aniach.
W ramach opieki poszpitalnej najistotniejsza jest wiedza na temat kontroli czynników
ryzyka, sposobów pielęgnacji i rehabilitacji chorego oraz zmiany stylu i warunków jego
Sycia.
Edukacja pacjenta u osób samodzielnych, bez nasilonych deficytów ruchowych, bez
zaburzeń afatycznych, objawów zespo³u otępiennego obejmuje:
• wyjaśnienie przyczyny udaru, zapewnienie niezbędnych informacji na temat jego
przebiegu i powik³ań;
Edukacja chorego po udarze mózgu
• ukazanie konieczności i sposobu zmiany stylu Sycia (promocja zachowań
prozdrowotnych) oraz poprawy kontroli czynników ryzyka po udarze;
• zwiększenie aktywnego udzia³u chorego w procesie leczniczym;
• planowaną i dostosowaną do moSliwości pacjenta rehabilitację spo³eczno-zawodową.
Edukacja rodziny/opiekunów chorych z utrwaloną niepe³nosprawnością poudarową,
zaburzeniami mowy,demencją obejmuje:
• wyjaśnienie zakresu oraz konsekwencji trwa³ych deficytów neurologicznych
występujących u chorego;
• naukę czynności pielęgnacyjnych i rehabilitacyjnych;
• instruktaS w zakresie przygotowania zaplecza socjalnego (adaptacja mieszkania,
wyposaSenia w sprzęt rehabilitacyjny);
• podanie informacji o moSliwości uzyskania wsparcia (opieka spo³eczna, pielęgniarki
środowiskowe, organizacje kościelne, pomoc psychologiczna);
• ukazanie konieczności konsekwentnej rehabilitacji w warunkach domowych oraz
sposobów jej prowadzenia.
Edukacja lekarza rodzinnego i pielęgniarki środowiskowej pe³niących poszpitalną
opiekę nad chorym i jego rodziną obejmuje:
• uświadomienie, Se chory po udarze to pacjent specyficzny, wymagający szczególnego
nadzoru neurologicznego i ogólnolekarskiego oraz ścis³ej kontroli czynników ryzyka;
• wskazanie, Se niezbędne jest dostosowanie terapii do moSliwości i konkretnych potrzeb
pacjenta, przekazanie standardów postępowania leczniczego w warunkach
ambulatoryjnych;
• promowanie fachowego nadzoru pielęgnacyjnego w warunkach poszpitalnych (sta³a
opieka domowa).
KORZYŚCI Z EDUKACJI
• Pog³ębienie wiedzy chorych i ich rodzin dotyczącej czynników ryzyka udaru mózgu,
zrozumienie jego przyczyny oraz przebiegu i konsekwencji.
• Usprawnienie wspó³pracy z lekarzem, zwiększenie częstości wizyt oraz lepsze
przestrzeganie zaleceń terapeutycznych przez pacjenta i jego rodzinę.
• Poprawa kontroli modyfikowalnych czynników ryzyka i większa skuteczność ich leczenia
(zmniejszenie liczby i dawek leków, wprowadzenie dzia³ań niefarmakologicznych).
• Promocja zachowań prozdrowotnych, zmiana niekorzystnego stylu Sycia.
• Usprawnienie opieki domowej nad pacjentem oraz rehabilitacji poszpitalnej.
PROGRAM DZIA£AŃ EDUKACYJNYCH
Metody przekazywania informacji:
• bezpośrednia rozmowa lekarza z pacjentem oraz jego rodziną (NAJISTOTNIEJSZA);
• publikacje informacyjne dla chorych po udarze mózgu i ich rodzin (prasa, broszury);
• programy szkoleniowe dla pacjentów i ich rodzin lub opiekunów (w Polsce prowadzone
tylko w kilku ośrodkach); ogólne za³oSenia programów edukacyjnych:
— spotkania indywidualne lub w ma³ych grupach;
— prezentacja materia³ów dydaktycznych (przystępnie
opracowanych);
— edukacja prowadzona przez odpowiednio przeszkolony, fachowy personel —
pielęgniarki edukacyjne;
— proste i zrozumia³e informacje przekazywane z wykorzystaniem
materia³ów dydaktycznych: plansz,
tabel, prezentacji audiowizualnych;
• prezentacja informacji edukacyjnych przez środki masowego przekazu — programy
telewizyjne i radiowe, witryny internetowe;
• upowszechnianie krótkich hase³ wyjaśniających istotę udaru mózgu, jego leczenia i
profilaktyki, takich jak: „atak mózgu”, „czas to mózg”.
Szczegó³owe zadania i zakres edukacji
Nadciśnienie tętnicze
• Konieczność sta³ej kontroli ciśnienia tętniczego i konsekwentnej, d³ugotrwa³ej terapii
hipotensyjnej.
• Nauka norm odpowiadających kryteriom oceny skuteczności leczenia choroby
nadciśnieniowej.
• Nauka wykonywania codziennych samodzielnych pomiarów
ciśnienia tętniczego.
• Regularny zapis pomiarów ciśnienia tętniczego (prowadzenie dzienniczka).
• Konieczność sta³ej kontroli (choroba „bez dolegliwości”).
• Umiejętność rozpoznania sytuacji wymagającej wizyty u lekarza w celu zmiany terapii
(wzrost i obniSenie ciśnienia!).
• Unikanie preparatów dzia³ających gwa³townie (np.nifedipiny).
, Edukacja chorego po udarze mózgu
Terapia przeciwdepresyjna (usprawniająca rehabilitację,poprawiająca stan ogólny i
neurologiczny oraz polepszająca komfort Sycia chorego)
• Uświadomienie choremu/rodzinie, Se depresja to powaSny
i częsty problem osób z udarem, a leczenie jest
konieczne i nie jest niczym wstydliwym.
Palenie tytoniu
• Uświadomienie choremu i jego rodzinie, Se konieczne jest ca³kowite zaniechanie palenia,
co przynosi następujące
korzyści:
— obniSenie ryzyka udaru;
— poprawa skuteczności terapii hipotensyjnej;
— zwiększenie odporności organizmu;
— spowolnienie postępu miaSdSycy.
Alkohol
• Dopuszczalne spoSycie jedynie w ma³ych ilościach (poniSej kilkunastu gramów na dobę).
• Zakaz naduSywania.
Wysi³ek fizyczny
• Konieczność sta³ej, regularnej aktywności ruchowej
— nie tylko w ramach leczenia rehabilitacyjnego.
• Promowanie „korzystnego” wysi³ku (ćwiczenia dynamiczne: bieganie, p³ywanie, jazda na
rowerze), eliminacja wysi³ku statycznego (np. ćwiczenia si³owe).
• Pozytywne efekty sta³ej aktywności fizycznej, na przyk³ad redukcja masy cia³a, poprawa
kontroli ciśnienia tętniczego i glikemii, polepszenie ogólnego samopoczucia.
• U osób z dodatkowymi obciąSeniami, na przyk³ad kardiologicznymi, niezbędny
indywidualny dobór ćwiczeń.
Przygotowanie mieszkania
• Likwidacja barier architektonicznych (u³atwienie choremu przemieszczania się): usunięcie
progów, poszerzenie otworów drzwiowych, budowa podjazdów
— ewentualnie instalacja windy (umoSliwienie wychodzenia na zewnątrz mieszkania).
• Dostosowanie pomieszczeń sanitarnych: za³oSenie uchwytów przyściennych, podpór i
barierek, dostosowanie sanitariatów i kabiny prysznicowej.
• Przygotowanie pokoju chorego: ³óSka z moSliwością regulacji wezg³owia — ewentualnie z
materacem przeciwodleSynowym, zapewnienie dostępu z obu
Cukrzyca
• Szkodliwość nadmiernych wahań glikemii, niedopuszczanie do hipoglikemii.
• Konieczność utrzymywania prawid³owych stęSeń glukozy we krwi.
• Wsparcie terapii odpowiednią dietą oraz regularnym wysi³kiem fizycznym.
• Samodzielne pomiary glikemii z wykorzystaniem glukometru.
Dieta
• Dostosowanie (zmniejszenie) dziennej porcji kalorii do zapotrzebowania energetycznego.
• Uzupe³nienie niedoborów — szczególnie bia³kowych
i witaminowych.
• Zmiana diety — rezygnacja z pokarmów zawierających t³uszcze zwierzęce (tzn.
„nasycone”) i zastąpienie ich t³uszczami pochodzącymi z roślin lub ryb.
• Ograniczenie dobowego spoSycia soli, w tym —przedstawienie listy tak zwanych
pokarmów „bogatych w sól”.
• Zwiększenie ilości spoSywanych świeSych warzyw i owoców (pokarmy „bogate w potas”) i
produktów pe³noziarnistych (bogatoresztkowych).
• W³ączenie pokarmów zawierających witaminę B6 i kwas foliowy
• U osób z zaburzeniami po³ykania — podawanie pokarmów pó³p³ynnych, karmienie przez
sondę.
Redukcja masy cia³a (umoSliwiająca optymalną rehabilitację)
• Konieczność utrzymywania naleSnej masy cia³a (BMI
< 25 kg/m2, ew. wg zasady: wzrost - 100 = naleSna
masa cia³a).
• Metody zmniejszenia masy cia³a u osób z nadwagą lub
oty³ością (dieta, regularny wysi³ek fizyczny, ewentualnie metody farmakologiczne).
Hiperlipidemia
• Konieczność utrzymywania prawid³owych parametrów lipidogramu.
• Wyjaśnienie udzia³u hiperlipidemii w powstawaniu miaSdSycy i udaru mózgu.
• Przedstawienie terminów „z³y” i „dobry” cholesterol.
• Przekazanie sposobów poprawy stęSenia lipidów/diety, leczenie farmakologiczne.
• Omówienie roli t³uszczów zwierzęcych i roślinnych w diecie.