Rachunek zysków i strat - analiza pośrednich sald zarządzania
Analiza rachunku zysków i strat może być przeprowadzona metodą tzw. pośrednich sald zarządzania. Metoda ta pozwala obserwować zdolność przedsiębiorstwa do generowania dochodów z działalności operacyjnej, finansowej i pozostałej zarówno w ujęciu poziomym (dynamicznym), jak i pionowym (oddziaływanie jednego elementu na drugi).
Rachunek zysków i strat przetworzony według pośrednich sald skonstruowany jest kaskadowo. Jego budowa pozwala na dokonywanie oceny rezultatów działalności przedsiębiorstwa kolejno na poszczególnych poziomach tworzenia wyniku finansowego oraz na obserwację sposobu zarządzania przychodami przedsiębiorstwa pochodzącymi z różnych źródeł i zarządzania elementami kosztów ponoszonych na uzyskanie tych przychodów.
Badając wynik na kolejnych poziomach jego kształtowania można szybko identyfikować miejsca, które tworzą lub mogą stworzyć w przyszłości zagrożenie dla prowadzonej przez przedsiębiorstwo działalności.
Analizując rachunek zysków i strat przetworzony według pośrednich sald nie należy skupiać się jedynie na wartościach rzeczywistych lecz przede wszystkim na procentowych udziałach w przychodach ze sprzedaży. Podstawą analizy powinno być badanie trendów w odniesieniu do lat ubiegłych i prognozowanych oraz zmian w strukturze przychodów i kosztów na poszczególnych poziomach.
Analizę rachunku zysków i strat według pośrednich sald zarządzania należy rozpocząć od "Przychodów ze sprzedaży" (poziom I), analogicznie jak w sprawozdaniu F-01/I-01 oraz "Kosztów zewnętrznych" (poziom II), kosztów bezpośrednio związanych z cyklem produkcyjnym, działalnością handlową lub usługową przedsiębiorstwa.
W wariancie porównawczym saldami pośrednimi istotnymi z punktu widzenia oceny rezultatów działalności przedsiębiorstwa są:
“Wartość dodana” (poziom III) stanowiąca różnicę pomiędzy przychodami ze sprzedaży a kosztami zewnętrznymi (surowce, materiały, usługi obce) poniesionymi na działalność podstawową. Inaczej jest to dodatkowa wartość wytworzona przez pracowników przedsiębiorstwa i jego majątek. Jest to istotny parametr oceny rozwoju działalności podstawowej przedsiębiorstwa.
Udział wartości dodanej w przychodach może posłużyć do porównywania efektywności działalności ocenianego przedsiębiorstwa z innymi działającymi w tej samej branży czy też dokonania oceny jego kadry zarządzającej.
Następnie wartość dodana pomniejszana jest o koszty osobowe, których udział w przychodach ze sprzedaży powinien być stale monitorowany i analizowany.
„Wynik operacyjny przed amortyzacją” (poziom IV) jest różnicą między wartością dodaną a kosztami osobowymi. Środki wypracowane na tym poziomie powinny zapewnić pokrycie pozostałych kosztów (poza produkcyjnych) i amortyzacji.
Analizę poziomu amortyzacji należy powiązać z wnioskami z analizy bilansu w zakresie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowego majątku trwałego. Konieczne jest uzyskanie dodatkowych informacji o przyjętej przez przedsiębiorstwo metodzie amortyzacji (liniowa, degresywna), okresie i stawce amortyzacyjnej. Informacje te powinny umożliwić ocenę czy wielkość odpisów amortyzacyjnych dokonywanych przez przedsiębiorstwo właściwie odzwierciedla korzyści ekonomiczne ze składników aktywów. Przykładowo ocenić należy czy odpisy amortyzacyjne przedsiębiorstwo wykorzystuje głównie jako barierę podatkową czy też są one przemyślanym elementem jego polityki inwestycyjnej.
Należy pamiętać, że pomniejszenie wyniku o amortyzację jest korektą rachunkową, gdyż amortyzacja jest kosztem a nie wydatkiem.
„Zysk/strata ze sprzedaży” (poziom V) jest wielkością równoważną z wielkością wykazywaną w sprawozdaniu F-01. Wykazanie przez przedsiębiorstwo straty na tym poziomie analizy wskazuje na nieopłacalność prowadzonej przez przedsiębiorstwo działalności podstawowej. Konieczne jest wyjaśnienie przyczyn zaistniałej sytuacji i dokonanie oceny przedstawionego przez przedsiębiorstwo sposobu dochodzenia do opłacalności prowadzonej działalności.
„Saldo kosztów finansowych” (poziom VI), będące wynikiem na działalności finansowej przedsiębiorstwa jedynie w zakresie przychodów i kosztów odsetkowych oraz innych kosztów poniesionych przez przedsiębiorstwo w związku z pożyczeniem obcych środków (odsetki od kredytów i pożyczek, obciążenia finansowe z tytułu umów leasingu finansowego, różnice kursowe związane z kredytami i pożyczkami w walutach obcych). Nawiązując do bilansu można oszacować średni koszt finansowania zewnętrznego i porównać z wielkością odsetek ujętą w rachunku w celu zweryfikowania poziomu kosztów odsetek ujętych w sprawozdaniu finansowym. Saldo na pozostałych operacjach finansowych ujęte jest na poziomie IX.
„Wynik eksploatacyjny” (poziom VII) wskazuje na poziom opłacalności działalności podstawowej przedsiębiorstwa z uwzględnieniem kosztu zaangażowanego kapitału obcego. Odnotowana strata na tym poziomie jest sygnałem, że korzystanie przez przedsiębiorstwo z kapitału obcego jest nieefektywne, nie jest ono w stanie wygenerować dodatnich nadwyżek finansowych na obsługę pożyczonego kapitału.
Analiza wyniku eksploatacyjnego jest istotna z punktu widzenia oceny możliwości udźwignięcia przez przedsiębiorstwo obciążenia kosztami odsetkowymi oraz oceny jej zyskowności.
“Wynik bieżący” (poziom VIII) uwzględnia przychody i koszty pośrednio związane z działalnością operacyjną przedsiębiorstwa (np. opłaty z tytułu wynajmu środków trwałych). Natomiast nie obejmuje wyniku ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych (wartości niematerialnych i prawnych, środków trwałych, środków trwałych w budowie), aktualizacji wartości aktywów niefinansowych i dotacji, uwzględnionych na poziomie IX.
Na poziomie IX uwidocznione są zyski i straty poniesione przez firmę z tytułu różnych zdarzeń o charakterze wyjątkowym, przejściowym, niepowtarzalnym. Zatem szczególnie istotne jest dokonanie analizy tych zdarzeń, wyjaśnienia co było przyczyną ich zaistnienia i jaki mogą mieć one wpływ na dalsze funkcjonowanie firmy. Analizę tę należy przeprowadzić bez względu na pozytywny czy negatywny charakter tych zdarzeń.
Wśród pozycji wymienionych na tym poziomie są:
„Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych” pozycja obejmująca odpisy aktualizujące wartość niefinansowych aktywów trwałych (wartości niematerialnych i prawnych, środków trwałych, środków trwałych w budowie) z tytułu trwałej utraty ich wartości oraz niefinansowych aktywów obrotowych (zapasów, należności) z tytułu utraty ich wartości.
„Wynik zdarzeń nadzwyczajnych” będący wynikiem zaistnienia zdarzeń lub transakcji trudnych do przewidzenia, które można wyraźnie odróżnić od działalności operacyjnej jednostki. Istnieje konieczność dokonania analizy tych zdarzeń, wyjaśnienia co było ich przyczyną i jaki mogą mieć wpływ na dalsze funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Analizę tę należy przeprowadzić bez względu na pozytywny czy negatywny ich charakter.
„Dotacje” mogą mieć charakter jednorazowy lub przyznawane są na określony okres czasu. Znaczący wpływ tej pozycji na wielkość przychodów przedsiębiorstwa powinien znaleźć szczegółowe uzasadnienie w polityce finansowej państwa prowadzonej w stosunku do sektora, w którym działa przedsiębiorstwo. Wyłączne oparcie się na dotacjach w kreowaniu dodatniego wyniku finansowego, świadczy o niewłaściwej gospodarce kosztowej w firmie oraz ujemnej rentowności na działalności podstawowej.
Zysk/ strata brutto (poziom X) stanowi rezultat skorygowania wyniku bieżącego o pozycje znajdujące się na poziomie IX.
Zysk/strata netto (poziom XI) uwzględnia wszystkie pozycje przychodów i kosztów ujęte w danym roku obrotowym i jak wszystkie pozostałe pozycje powinien być oceniany w ujęciu historycznym.
Zysk netto łącznie z amortyzacją tworzą w roku obrotowym nadwyżkę finansową (określaną często jako „cash flow” lub „zdolność do rozwoju”).
Wykazanie przez przedsiębiorstwo straty netto wymaga dokonania szczegółowej analizy dalszych perspektyw funkcjonowania przedsiębiorstwa na rynku, zwłaszcza w sytuacji systematycznego zmniejszania się kapitałów własnych firmy.
W wariancie kalkulacyjnym zasady analizy według pośrednich sald zarządzania są identyczne jak w wariancie porównawczym. Różnica w konstrukcji rachunku wynika z odmiennego sposobu prezentacji kosztów przedsiębiorstwa.
Analizę rachunku zysków i strat wg pośrednich sald zarządzania należy rozpocząć od oceny:
a) wyniku na sprzedaży produktów (przychody ze sprzedaży produktów pomniejszone są o koszty ich wytworzenia) - poziom I.
b) wyniku na sprzedaży towarów i materiałów (przychody ze sprzedaży towarów i materiałów pomniejszone są o wartość sprzedanych towarów i materiałów) - poziom II.
Powyższe dane w pierwszej kolejności dostarczą informacji, który rodzaj działalności jest dominujący w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.
Poczynając od wyniku znajdującego się na poziomie V w obu wariantach rachunku salda są już identyczne.
Wyliczenie sald pośrednich „wartości dodanej” i „wyniku operacyjnego przed amortyzacją” w wariancie kalkulacyjnym musi być dokonane w oparciu o uzyskane dodatkowe informacje o wysokości amortyzacji i kosztach osobowych.
Układ rachunku zysków i strat przetworzonego według pośrednich sald zarządzania zamieszczony został w Załączniku a.IV.3 (wariant porównawczy) i w Załączniku a.IV.4 ( wariant kalkulacyjny).
3