II/21
Lolita Nabokova - utwór skandaliczny czy genialny?
Zaraz po napisaniu Lolity Nabokov nie mógł jej opublikować nawet w USA. Utwór uważany był za pornograficzny. Rzeczywiście czytając Lolitę tylko jako historię o miłości czterdziestolatka do nastolatki można uznać utwór za skandaliczny i wręcz obrzydliwy, zboczony. Jednym z celów autora było zaszokowanie czytelnika, sprawienie by zgrzeszył myślą w trakcie czytania. Nabokov lubił grę słowem; napisał, że chciał czytelnika sprowokować i zmusić do myślenia. To, co opisał może być przecież wytworem jego wyobraźni, lub tym co chciałby przeżyć, lub też opisem tego, co mogłoby być.
Oprócz wątku tej `chorej miłości' wnikliwy czytelnik zauważy kontrastowo przedstawione kultury Europy i Ameryki. Humbert Humbert jest wykształconym Europejczykiem, Lolita zaś i jej matka to typowe Amerykanki. Stara Haze jest typową kobietą lat 60tych; ciągle się opala, maluje, plotkuje przez telefon i w porównaniu z Humbertem jest bezwartościowa, pusta, zepsuta. Jej córkę czeka zapewne taki sam los. Podczas podróży przez USA Humbert chce pokazać dziewczynce muzea, teatry, zabytki, ale ona nie wykazuje żadnego zainteresowania, wybierając proste rozrywki. Humbert pisząc swój dziennik odnosi się do europejskiego dziedzictwa kulturowego, np. pisząc, że Lolita ma włosy jak Alicja z krainy czarów; odwołując się do poetów francuskich. Natomiast amerykański pisarz, który tu występuje reklamuje papierosy, a jego utwory to czytadła pisane tak, by dobrze się sprzedawały. W ten sposób Nabokov pokazuje swój sprzeciw wobec pop kultury, która zrodziła się w USA i powoli zabija wysoką kulturę.
Możemy odnaleźć w utworze motyw chęci powrotu do dzieciństwa i spełnienia tego, co się nie spełniło. Przejawia się on w namiętności Humberta do nimfetek, dziewcząt 10-12 letnich. Namiętność owa zrodziła się w dzieciństwie bohatera, kiedy zafascynowała go jego rówieśnica Anabelle. Miłość się nie spełniła, ale fascynacja i chęć jej zaspokojenia pozostały. Nie można cofnąć czasu. Spełnienie jest więc niemożliwe, gdyż jest to coś zakazanego, nie akceptowanego przez społeczeństwo. Zderzenie dwóch kultur jest charakterystyczne dla postmodernizmu.
Lolitę powinniśmy postrzegać nie tylko jako dziecko, lecz także jako kusicielkę, świadomą swego wpływu na mężczyzn i wykorzystującą to. W jednej ze scen dziewczynka pojawia się z jabłkiem, jak Ewa, która zwiodła Adama.
Pisarz amerykański, zabity przez Humberta, może być odczytany jako sobowtór bohatera (nawiązanie do Dostojewskiego; sobowtór był zwykle tą gorszą stroną bohatera). W momencie zabicia tego pisarza Humbert sam umiera (nie dosłownie) gdyż zabija sobowtóra. Dwa imiona bohatera to także nawiązanie do Dostojewskiego i jego utworu Dwojnik.
Motyw drogi. Dla Amerikanina: podąża nią, by odnaleźć szczęście i wolność. Humbert zaś ucieka od tej amerykańskiej wolności, przez którą skrzywdził Lolitę. Nabokov pokazuje też, że amerykańska rzeczywistość i kosmopolityzm sprzyjają wolności, ale może ona być niebezpieczna.
III/7
Nabokov - pisarz rosyjski czy amerykański?
Vladimir Nabokov urodził się w Rosji jako syn działacza politycznego. Jego rodzina twierdziła, że ich drzewo genealogiczne sięga czasów księstwa moskiewskiego. Ale w domu mówiono po angielsku. Nabokov skończył Cambridge. Twórczość rozpoczął jako poeta, pod pseudonimem Sirin. Pierwszą powieść Maszeńka opublikował w 1926r. Po niej ukazało się jeszcze osiem większych utworów prozatorskich Nabokowa w języku rosyjskim, m.in.
Obrona Łużyna (1930), o znakomitym szachiście, który zaczyna traktować życie jak partię szachów rozgrywaną z losem, mającym przewagę; doprowadzony do obłędu bohater popełnia samobójstwo. Pojawiają się tu elementy gry z czytelnikiem (stanie się to zasadą autorskiego stylu);
Wyczyn (1930),
Rozpacz (1934), powieść rozbudowuje technikę gry; utwór osnuty na motywie zbrodni doskonałej;
Zaproszenie na egzekucję (1934), antyutopia; historia spisku fantastycznego świata o cechach totalitarnych przeciw bohaterowi, którego jedynym przestępstwem jest odmienność.
Dar (1938, kończy `rosyjski' okres Nabokova).
W 1940r. pisarz wyjeżdża do Stanów Zjednoczonych i zaczyna pisać w języku angielskim. Nie znaczy to jednak, że zerwał z rosyjskim. Dokonywał autotranslacji (w istocie były one odrębnymi wersjami poszczególnych utworów), przetłumaczył na ang. Eugeniusza Oniegina, Bohatera naszych czasów i Słowo o połku Igoriewie. Chodasiewicz stwierdził, że Nabokov dokonał to czego nie dokonali inni pisarze na emigracji: umiał z wygnańczej sytuacji stworzyć nową literacką jakość. Świat jego wczesnej prozy jest zdestabilizowany, bohaterowie znajdują się w stanie swoistej nieważkości, nie są nigdzie przypisani.
W miarę postępu twórczości element gry z czytelnikiem staje się coraz ważniejszy. Nabokov był zwolennikiem swobody i wszechwładzy artysty, którego nie pozwalał sądzić wedle miar użyteczności i zaangażowania. Zbudował więc własną hierarchię literatury rosyjskiej, stawiając Puszkina i Gogola na pierwszym miejscu. Krytycy rosyjskiej emigracji początkowo chłodno oceniali Nabokova; panowało przekonanie, że w swoim chłodzie i kreatorskim dystansie jest `nierosyjski'. Po latach jednak Nina Bierbierowa, rówieśniczka Nabokova, napisała o nim: wielki pisarz rosyjski jak Feniks zrodził się z płomieni i popiołów rewolucji i wygnania. Za życia i wiele lat po śmierci Nabokov był niemal zupełnie nieznany w Rosji.