Czym są opcje?
Część I
Wprowadzenie
Opcje są instrumentem finansowym, który w prawie każdej sytuacji z jaką możesz się spotkać przy inwestycjach dostarcza ogromnej elastyczności w tej inwestycji. Opcje dają ci możliwość dopasowania swojej pozycji do aktualnej sytuacji rynkowej.
Poprzez opcje możesz:
zabezpieczyć posiadane akcje przed spadkiem ich wartości,
zwiększyć przychód jaki w danej chwili osiągasz na inwestycjach w akcje,
przygotować strategię która pozwoli ci kupić akcje po niższej cenie,
przygotować strategię, która pozwoli ci osiągnąć zysku w efekcie znacznej zmiany ceny instrumentu bazowego niezależnie od kierunku tej zmiany,
osiągać zyski na wzroście lub spadku ceny akcji będących instrumentem bazowym bez konieczności ponoszenia kosztów jakie towarzyszą bezpośrednim inwestycjom w akcje.
Poniżej znajduje się zestaw podstawowych informacji, które każdy inwestor zdobywający wiedzę o opcjach powinien wiedzieć.
Opcje na akcje - opis
Opcje na akcje to kontrakty, które przyznają ich posiadaczom prawo, ale nie zobowiązanie, do kupna (w przypadku opcji kupna) lub sprzedaży (w przypadku opcji sprzedaży) określonej liczby akcji, które są instrumentem bazowym dla opcji po określonej cenie (cenie wykonania) przed lub w dniu określonym w tym kontrakcie (dniu wygaśnięcia). Po upływie terminu wygaśnięcia prawa wynikające w opcji przepadają. Wystawca opcji (określany również mianem sprzedawcy opcji) jest zobowiązany do sprzedaży dla nabywcy opcji (w przypadku opcji kupna) lub kupna od nabywcy opcji (w przypadku opcji sprzedaży) odpowiedniej ilości akcji będących instrumentem bazowym po określonej cenie o ile wystawca opcji zgłosi chęć skorzystania z praw wynikających opcji i opcję wykona.
Liczba akcji będących instrumentem bazowym przypadających na jedną opcję zazwyczaj wynosi 100 (parametr ten jest potocznie nazywany mnożnikiem).
Cena wykonania (ang. strike price lub exercise price) jest ceną po której posiadacz opcji w efekcie jej wykonania kupuje (w przypadku opcji kupna) lub sprzedaje (w przypadku opcji sprzedaży) jednostkę akcji będących instrumentem bazowym dla opcji. Wartości jakie mogą przyjmować ceny wykonania są ściśle określone w standardzie danego instrumentu. Nie należy mylić ceny wykonania opcji z ceną samej opcji (premią), która podlega codziennym wahaniom. Premia jest kwotą którą nabywca opcji płaci wystawcy po zawarciu transakcji kupna opcji.
W obrocie zawsze znajduje się wiele serii opcji z różnymi cenami wykonania, których wartości różnią się od siebie o określony w specyfikacji poziom. Różnice pomiędzy cenami wykonania zależą od poziomu kursu instrumentu bazowego.
W przypadku jeżeli na instrumencie bazowym będą miały miejsce operacje typu zmiana wartości nominalnej (zwana splitem), prawo poboru, podział spółki etc… wówczas parametry opcji takie jak liczba akcji przypadająca na jedną opcję oraz / lub kursy wykonania opcji mogą ulec zmianie. Giełda informuje uczestników rynku o takich wydarzeniach odpowiednimi komunikatami.
W obrocie zawsze znajdują się serie opcji wygasające w kilku terminach wygaśnięcia.
Posiadacz opcji na akcje nie korzysta z praw (majątkowych lub korporacyjnych) wynikających z posiada akcji spółki będącej instrumentem bazowym. Nie ma np. prawa głosu na zgromadzeniu akcjonariuszy, czy prawa do dywidendy. Aby móc korzystać z tych praw trzeba być akcjonariuszem spółki czyli posiadać jej akcje. Akcje danej spółki można nabyć bezpośrednio na rynku ale również poprzez wykonanie posiadanej opcji kupna na akcje.
Nabywcy oraz wystawcy opcji notowanych na rynkach giełdowych negocjują poprzez elektroniczny system notowań cenę po której następuje zawarcie transakcji (premię opcyjną). W ten sposób poprzez rynek następuje wycena tego instrumentu. Pozostałe warunki kontrakty opcyjnego są określone w standardzie instrumentu.
Opcje kupna (ang. call) oraz opcje sprzedaży (ang. put)
|
Nabywca opcji |
Wystawca opcji |
Opcje kupna |
Prawo do kupna |
Zobowiązanie do sprzedaży |
Opcje sprzedaży |
Prawo do sprzedaży |
Zobowiązanie do kupna |
Opcje kupna przyznają jej nabywcy prawo do kupna 100 akcji spółki będącej instrumentem bazowym po cenie wykonania, przed lub w dniu wygaśnięcia tych opcji. Wystawca opcji kupna ma zobowiązanie do sprzedaży dla nabywcy opcji na jego żądanie 100 akcji danej spółki.
Przeciwieństwem opcji kupna są opcje sprzedaży, które przyznają jej nabywcy prawo do sprzedaży 100 akcji spółki będącej instrumentem bazowym po cenie wykonania przed lub w dniu wygaśnięcia tych opcji. Wystawca opcji sprzedaży ma zobowiązanie do kupna od nabywcy opcji na jego żądanie 100 akcji danej spółki.
Premia opcyjna (ang. premium)
Cena opcji zwana również premią opcyjną, stanowi kwotę pierwotnej inwestycji dla nabywcy opcji i jest jednocześnie maksymalną stratą jaką ten inwestor może ponieść. Z drugiej strony wystawca opcji ma nieograniczone straty, które do pewnego stopnia są pokrywane kwotą premii jaką ten inwestor otrzymuje od nabywcy opcji.
Inwestor może inwestować w opcje kupna lub sprzedaży w celu zajęcia odpowiedniej pozycji przy wykorzystaniu mniejszych niż przy bezpośrednich inwestycjach w akcje środków finansowych. Kwota tej inwestycji jest ograniczona do wysokości premii opcyjnej.
Inwestor może również wykorzystywać opcje kupna oraz opcje sprzedaży w celu zabezpieczania swojej pozycji przez różnego rodzaju ryzykami. Kupując opcje kupna zabezpieczamy posiadany portfel akcji przed niekorzystną zmianą jego wartości. W ten sposób inwestor nie ponosi strat zachowując jednocześnie akcjonariat w danej spółce.
Wystawione opcje kupna na akcje, dostarczają ograniczonego zabezpieczenia przed spadkiem ceny instrumentu bazowego. Inwestor godzi się jednocześnie na ograniczony udział we wzroście posiadanych cen akcji będących instrumentem bazowym.
Instrument bazowy (ang. underlying instrument)
Akcje które wystawca opcji musi dostarczyć (w przypadku opcji kupna) lub kupić (w przypadku opcji sprzedaży) jeżeli opcja zostanie zgłoszona przez jego nabywcę do wykonana.
Piątek - dzień wygaśnięcia (ang. expiration friday)
Dzień wygaśnięcia danych opcji jest określony w standardzie danego instrumentu. Większość instrumentów pochodnych notowanych na GPW, w tym opcje, ma określony dzień wygaśnięcia na trzeci piątek miesiąca wygaśnięcia. W tym dniu po raz ostatni opcje są notowane. Jeżeli trzeci piątek miesiąca wygaśnięcia nie jest dniem w którym odbywa się sesja giełdowa wówczas dniem wygaśnięcia jest dzień sesyjny bezpośrednio przypadający przed trzecim piątkiem.
Po dniu wygaśnięcia prawa wynikające z opcji przepadają. Nabywca opcji, który nie wykona opcji w określonym terminie traci prawa wynikające z tego instrumentu, natomiast wystawca opcji pozbywa się zobowiązań, które pierwotnie przyjął.
Czym są opcje? Część II
Dźwignia i ryzyko (ang. leverage and risk)
Inwestycji w opcje może towarzyszyć efekt dźwignie finansowej. Dźwignia finansowa wynika z faktu, że premia płacona za nabycie opcji jest relatywnie mała w stosunku całkowitej wartości kontraktu opcyjnego (wartość kontraktu wyznacza się jako iloczyn liczby akcji przypadających na jedną opcję (tzw. mnożnik), który zazwyczaj wynosi 100 oraz aktualnej ceny akcji będących instrumentem bazowym dla opcji). Dźwignia finansowa powoduje, że inwestycja w opcje przynosi duże stopy zwrotu pomimo małych (procentowo) zmian cen instrumentu bazowego. Należy pamiętać, że dźwignia finansowa ma również swoje negatywne konsekwencje. Jeżeli cena instrumentu bazowego nie zmieni się zgodnie z naszymi prognozami wówczas w efekcie dźwigni finansowej możemy ponieść znaczne straty. Należy również pamiętać, że o ile nabywca opcji ma ograniczony poziom straty (ograniczony do premii zapłaconej za instrument) to w sytuacji jeżeli opcja wygaśnie bez wartości (out-of-the-money) inwestor traci wszystkie zainwestowane w dany instrument pieniądze (traci zapłaconą premię). Ponadto wystawcy opcji muszą pamiętać o tym, że ich ryzyko jest nieograniczone.
In-the-money, At-the-money, Out-of-the-money...
Wszystkie opcje notowane na rynku w zależności od ich ceny wykonania można podzielić na opcje: in-the-money, at-the-money, lub out-of-the-money. Jeżeli cena wykonania opcji kupna jest mniejsza niż aktualna cena instrumentu bazowego wówczas taką opcję nazywamy in-the-money. Posiadacz takiej opcji kupna w efekcie jej wykonania nabędzie instrument bazowy po cenie niższej niż mógłby to zrobić na rynku dlatego taką opcję nazywa się in-the-money (opcja w cenie). W przypadku opcji sprzedaży mówimy, że jest in-the-money, gdy jej cena wykonania jest powyżej bieżącej ceny instrumentu bazowego. Nabywca takiej opcji w efekcie jej wykonania sprzeda akcje będące instrumentem bazowym po cenie wyższej niż mógłby uzyskać sprzedając akcje bezpośrednio na rynku. Odwrotnością opcji in-the-money są opcje out-of-the-money (opcje poza ceną). Jeżeli natomiast cena wykonania opcji jest bardzo blisko bieżącej cenie instrumentu bazowego wówczas takie opcje nazywa się at-the-money.
Kwota wg której dana opcja kupna lub sprzedaży jest in-the-money nazywa się wartością wewnętrzną (ang. intrinsic value). Opcje at-the-money oraz out-of-the-money nie mają wartości wewnętrznej. Nie oznacza to jednak, że takie opcje można nabyć bez żadnych kosztów. Każda opcja ma swoją wartość nawet ww. opcje. W przypadku tych opcji ich wartość składa się wyłącznie z tzw. wartości czasowej (ang. time value). Opcje in-the-money również kosztują więcej niż wyłącznie wartość wewnętrzna. Na ich cenę składają się zarówno wartość wewnętrzna jak i czasowa. Wartość czasowa jest składnikiem ceny opcji który zależy nie tylko od ceny instrumentu bazowego oraz kursu wykonania ale również zmienności ceny instrumentu bazowego, stopy procentowej, stopy dywidendy czy czasu pozostałego do wygaśnięcia opcji. Te wszystkie parametry kształtują wartość czasową opcji.
Opcje kupna (call options):
In-the-money = kurs wykonania poniżej ceny instrument bazowego.
At-the-money = kurs wykonania równy cenie instrument bazowego.
Out-of-the-money = kurs wykonania powyżej ceny instrument bazowego.
Opcje sprzedaży (put options):
In-the-money = kurs wykonania powyżej ceny instrument bazowego
At-the-money = kurs wykonania równy cenie instrument bazowego
Out-of-the-money = kurs wykonania poniżej ceny instrument bazowego
Premia opcyjna = wartość wewnetrzna + wartość czasowa
Efekt upływu czasu do terminu wygaśnięcia (ang. time decay)
Im dłuższy jest czas pozostały do wygaśnięcia opcji tym wyższa jest wartość premii danej serii opcji. Dzieje się tak ponieważ w dłuższym terminie większa jest szansa na to, że opcja stanie się in-the-money. Przy założeniu, że wszystkie pozostałe czynniki wpływające na cenę opcji pozostają niezmienne upływający czas do terminu wygaśnięcia powoduje spadek ceny danej serii.
Dzień wygaśnięcia (ang. expiration day)
Dzień wygaśnięcia jest ostatnim dniem kiedy opcja pozostaje w obrocie. Dla opcji notowanych na giełdach jest on dokładnie określony w standardzie i w zależności od instrumentu czy giełdy może zostać określony odmiennie. Dla pojedynczego instrumentu jest on jednak wystandaryzowany (zawsze taki sam np. trzeci piątek miesiąca w którym opcje wygasają). Inwestor musi zapoznać się z regulacjami danego domu maklerskiego określającymi zasady obowiązujące w danym biurze maklerskim w dniu wygaśnięcia opcji.
Pozycja długa (ang. long)
Posiadanie pozycji długiej (ang. long position) w danym instrumencie (np. akcjach lub opcjach na akcje) oznacza, że dany instrument został przez inwestora kupiony na rynku oraz zarejestrowany na jego rachunku inwestycyjnym prowadzonym przez dany dom maklerski. Przykładowo jeżeli inwestor nabył prawo do kupna 100 akcji określonej spółki i prawo to zostało zarejestrowane na jego rachunku inwestycyjnych oznacza to, że posiada długą pozycję w opcji kupna (ang. long call). Jeżeli inwestor nabył prawo sprzedaży 100 akcji określonej spółki wówczas posiada długą pozycję w opcji sprzedaży (ang. long put). Jeżeli inwestor kupił 1000 akcji danej spółki oznacza to, że posiada długą pozycję w tych akcjach. Jeżeli masz długą pozycję w opcjach na akcje oznacza to, że:
Posiadasz prawo do wykonania opcji w dowolnej chwili, poczynając od dnia nabycia danej opcji do dnia jej wygaśnięcia,
Twoja potencjalna strata jest ograniczona do wysokości premii zapłaconej za ten instrument.
Pozycja krótka (ang. short position)
Jeżeli inwestor posiada pozycję krótką w opcji oznacza to, że jest wystawcą tego instrumentu (sprzedał serię opcję, której nie posiadał na rachunku). Wystawca przyjmuje na siebie zobowiązania wynikające z kontraktu opcyjnego. Zobowiązania te oznaczają, że w sytuacji jeżeli posiadacz opcji zgłosi ją do wykonania, wówczas wystawca opcji obligatoryjnie musi poddać się wykonaniu tej opcji. Jeżeli inwestor sprzedał prawa do nabycia 100 sztuk akcji danej spółki oznacza to, że posiada krótką pozycję w opcji kupna (ang. short call). Jeżeli natomiast inwestor sprzedał prawa do sprzedaży 100 sztuk akcji danej spółki wówczas zajmuje pozycję krótką w opcji sprzedaży (ang. short put). W pewnym sensie można stwierdzić, że wystawiając opcje kreujemy nowy kontrakt opcyjny. Wystawca w zamian za gotowość do wykonania opcji otrzymuje od nabywcy opcji premię opcyjną, która stanowi dochód z jego inwestycji. Jeżeli posiadasz krótką pozycję w opcji oznacza to, że:
Możesz w każdej chwili otrzymać wezwanie do wykonania opcji. Wszyscy wystawcy opcji muszą być świadomi, że wykonanie opcji przed terminem wygaśnięcia jest wysoce prawdopodobne,
Twoja potencjalna strata jest nieograniczona. Dla wystawców opcji sprzedaży strata jest jedynie ograniczona przez fakt, że cena akcji nie może spaść poniżej zera. Należy jednak mieć świadomość, że pomimo tego czysto technicznego ograniczenia, straty wystawcy opcji put mogą być bardzo duże w przypadku istotnego spadku ceny akcji będących instrumentem bazowym dla opcji.
Czym są opcje? Część III
Wykonanie opcji (ang. exercise)
Jeżeli posiadacz opcji o amerykańskim stylu wykonania zdecyduje się wykonać opcję, czyli kupić - w przypadku opcji kupna - lub sprzedać - w przypadku opcji sprzedaży - akcje będące instrumentem bazowym, wówczas musi zgłosić się do swojego domu maklerskiego, który następnie przekazuje odpowiednią instrukcję do izby rozliczeniowej. Inwestor musi pamiętać, że aby jego opcja została wykonana musi zgłosić taką chęć do swojego domu maklerskiego w odpowiednim czasie. Należy pamiętać, że regulacje domów maklerskich określają, do której godziny w danym dniu można zgłaszać chęć wykonania opcji. Różne domy maklerskie mogą mieć różne czasy zgłaszania instrukcji wykonania opcji, które dodatkowo mogą różnić się w zależności od klasy opcji jak również tego czy wykonanie ma nastąpić w dniu wygaśnięcia czy przed tym dniem. W chwili, kiedy izba rozliczeniowa otrzyma zgłoszenie wykonania opcji wówczas dokonuje przypisania inwestora z pozycją krótką, który będzie zobowiązany do wykonania.
Wskazanie do wykonania (ang. assignment)
Posiadacz opcji o amerykańskim stylu wykonania może wykonać opcję w dowolnej chwili od dnia jej nabycia do dnia jej wygaśnięcia. Oznacza to, że wystawca opcji może zostać wskazany do wykonania również w każdej chwili zanim opcja ostatecznie wygaśnie. Jeżeli opcja (kupna lub sprzedaży) wygasa in-the-money wystawca takiej opcji musi oczekiwać, że opcja ta zostanie wykonana. Zdarza się również, że opcja jest wykonywana kiedy wygasa dokładnie at-the-money. Wystawca opcji musi być świadomy, że tego typu, nieprzewidywane sytuacje mogą występować. Jeżeli chodzi o opcje out-of-the-money zazwyczaj nie są one wykonywane i wygasają bez wartości.
Aby uniknąć wykonania opcji wystawca musi zamknąć posiadaną krótką pozycję przed zakończeniem sesji giełdowej w danym dniu. Po zakończeniu sesji jeżeli pozycja nie zostanie zamknięta a wystawca zostanie wskazany do wykonania wówczas musi wykonać zobowiązania wynikające z kontraktu opcyjnego. Wystawca opcji nie ma możliwości wskazania dnia, który jest przez niego preferowany do wykonania.
Kwota płatności za wykonanie opcji
Kiedy opcja kupna jest wykonywana, cena netto wg której posiadacz opcji kupuje jednostkę instrumentu bazowego stanowi sumę kursu wykonania tej opcji i wcześniej zapłaconej premii opcyjnej (taki jest całkowity koszt nabycia jednostki instrumentu bazowego poprzez wykonanie opcji). Oznacza to, że wystawca opcji w efekcie wykonania opcji kupna otrzyma za jednostkę dostarczonego instrumentu bazowego kwotę stanowiącą sumę kursu wykonania oraz otrzymanej po wystawieniu opcji premii opcyjnej.
Kiedy opcja sprzedaży jest wykonywana, cena netto jaką posiadacz opcji otrzyma w zamian na jednostkę dostarczonego instrumentu bazowego stanowi wysokość kursu wykonania pomniejszonego o wcześniej zapłaconą premię opcyjną. Oznacza to, że wystawca opcji w efekcie wykonania opcji sprzedaży zakupi instrument bazowy za kwotę stanowiącą wysokość kursu wykonania opcji pomniejszonego o otrzymaną po wystawieniu opcji premię opcyjną.
Wcześniejsze wykonania (ang. early exercise) / wskazanie do wykonania (ang. assignment)
Nabywca opcji kupna ma prawo wcześniejszego wykonania opcji. Celem wykonanie takiej opcji może być chęć posiadania akcji które będą wypłacały dywidendę (należy sprawdzić w swoim domu maklerskim oraz / lub u swojego dorady podatkowego czy takie działanie będzie dla ciebie korzystne). Niezwykle ważne jest aby mieć świadomość, że wcześniejsze wykonanie opcji (kilka dni lub tygodni przed wygaśnięciem) w takim przypadku jest możliwe. Kiedy termin wygaśnięcia się zbliża a opcja jest mocno in-the-money i jednocześnie spółka będąca instrumentem bazowym wypłaca znaczną dywidendę, do której termin nabycia praw również się zbliża wówczas należy oczekiwać, że opcje będą zgłaszane przez ich nabywców do wykonania. Wystawcy opcji powinni być świadomi kiedy przypadają terminu nabycia praw do dywidendy oraz, że w takim przypadku mogą zostać wskazani do wykonania opcji.
Kiedy opcje sprzedaży stają się głęboko in-the-money, większość profesjonalnych inwestorów wykona je przed terminem wygaśnięcia. Dlatego inwestorzy z krótkimi pozycjami w takich opcjach sprzedaży powinni być przygotowani na możliwość bycia wskazanym do wykonania opcji.
Zmienność (ang. volatility)
Zmienność wyraża tendencję ceny danego instrumentu finansowego do zmiany swojej wartości (wzrostów lub spadków). Zmienność odzwierciedla rozmiar tych zmian. Mówi o zmianach w każdym kierunku, zamiast o zmianie w określonym kierunku.
Zmienność stanowi jeden z głównych czynników wpływających na wysokość premii opcyjnej. Wyższa zmienność danego instrumentu bazowego oznacza wyższą cenę opcji wystawionych na ten instrument. Dzieje się tak, gdyż przy wyższej zmienności większa jest możliwość, że opcje stanie się in-the-money. Generalnie kiedy zmienność danego instrumentu bazowego rośnie, wówczas rosną ceny zarówno opcji kupna jak i sprzedaży i odwrotnie jeżeli zmienność spada wówczas spadają ceny opcji kupna i sprzedaży.
Otwarcie pozycji (ang. open position)
Na rynku opcji można otworzyć pozycję długą lub krótką:
Aby otworzyć pozycję długą należy złożyć zlecenie nabycia danej serii opcji,
Aby otworzyć pozycję krótką (wystawić opcję) należy złożyć zlecenie sprzedaży danej serii opcji.
Zamknięcie pozycji (ang. close position)
Transakcja zamykająca pozycję redukuje lub całkowicie zamyka pozycję w danej serii opcji. Zamknięcie pozycji następuje poprzez zawarcie transakcji przeciwnej do tej, która otwierała naszą pozycję:
Aby zamknąć pozycję długą należy złożyć zlecenie sprzedaży posiadanej serii opcji (inwestor w ten sposób nie staje się wystawcą ponieważ sprzedaż oznacza pozbycie się nabytych wcześniej opcji),
Aby zamknąć pozycję krótką należy złożyć zlecenie kupna posiadanej serii opcji.
Uwaga. Inwestor nie zamknie długiej pozycji w opcji kupna poprzez nabycie opcji sprzedaży i odwrotnie. Zamknięcie pozycji w danej serii opcji oznacza konieczność zawarcia transakcji sprzedaży lub kupna w serii opcji dla której pozycję chcemy zamknąć. Inwestor chcący zamknąć pozycję na rynku musi to zrobić przed zakończeniem ostatniego dnia notowania danej serii opcji. Po tym terminie opcja może zostać wykonana.