Sprawa obowiązywania polskiego prawa karnego jest rozpatrywana na dwóch płaszczyznach:
1.) w czasie - na podst. przepisów ustawy karnej mogą być sądzone tylko te przestępstwa, które zostały popełnione w czasie jej obowiązywania. Nie można sądzić i skarżyć sprawcy za popełnienie czynu zabronionego przez ustawę przed jej wejściem w życie, ani po jej uchyleniu.
2.) w przestrzeni:Polskie przepisy karne stosuje się do wszystkich osób, które popełniły przestępstwo na terytorium Polski oraz na polskim statku wodnym lub powietrznym. Nie ma tu więc znaczenia obywatelstwo sprawcy. Nie podlegają osoby korzystające z immunitetu dyplomatycznego.
ZASADY WYMIARU KARY
Zasada swobodnego uznania - sędziowie w sprawowaniu urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Nie oznacza to dowolności. .
Zasada indywidualizacji kary polega na ich dostosowaniu do właściwości i warunków osobistych każdego skazanego oraz możliwości zapobiegawczego wychowawczego oddziaływania na niego.
Zasada oznaczoności kary - tzn., że kara wymierzana przez sąd musi być oznaczona co do rodzaju i wysokości. Polskie prawo karne nie zna tzw. wyroków nieoznaczonych, polegających na tym, że skazanemu wymierza się karę określoną ramowo (np. kara pozbawienia wolności od 2 do 4 lat), a sprecyzowanie jej wysokości następuje już w czasie wykonywania kary, w zależności od zachowania się sprawcy.
KARY ZA PRZESTĘPSTWA:
grzywna - w stawkach dziennych, system ten działa w dwóch etapach. W pierwszym wymierza się liczbę stawek dziennych w drugim etapie ustala się wysokość jeden stawki dziennej, stosownie do indywidualnych możliwości uiszczenia grzywny przez skazanego. Dolna granica stawek dla tej kary wynosi 10, zaś górna 360, ale czasem nawet 2000 zł.
kara ograniczenia wolności - wymierzana jest od 1 miesiąca do 12 miesięcy. Polegać ona może na nieodpłatnej pracy na rzecz gminy, placówki służby zdrowia, zakładu opieki społecznej - w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie. Zamiast tego obowiązku można orzec potrącenia od 10 - 25 % wynagrodzenia skazanego. Istotnym elementem ograniczenia wolności jest, to że w czasie odbywania kary skazany nie może zmienić miejsca stalego pobytu bez zgody sądu,
pozbawienie wolności - od 1 miesiąca do 15 lat;
25 lat pozbawienia wolności;
dożywotnie pozbawienie wolności.
Dodatkowe kary obecnie kodeks używa terminu „środki karne” bo jest to katalog szerszy niż we wcześniejszych kodeksach kary dodatkowe
pozbawienie praw publicznych; zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej; zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi; obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu; zakaz prowadzenia pojazdów; przepadek; obowiązek naprawienia szkody; nawiązka; świadczenie pieniężne; podanie wyroku do publicznej wiadomości.
RECYDYWA - jest to ponowne lub wielokrotne popełnienie przestępstw przez tego samego sprawcę (od łac. receder - ponownie wpadać).
ZAOSTRZENIE WYMIARU KARY
Recydywa jest okolicznością obciążającą przy wymiarze kary, a ponadto wyłącza stosowanie instytucji łagodzących odpowiedzialność. Natomiast wprowadza nadzwyczajne zaostrzenia wymiaru kary.
NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY
Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na zamianie rodzaju kary na łagodniejszy, albo na orzeczeniu kary przewidzianej w sankcji za dane przestępstwo poniżej jej dolnej granicy.
PRZEDAWNIENIE - polega na uchyleniu karalności czynów przestępnych po upływie określonego w ustawie czasu od ich popełnienia.
przedawnienie karalności zbrodni zabójstwa następuje po upływie 30 lat od jej popełnienia,
gdy czyn stanowi inną zbrodnie okres przedawnienia wynosi 20 lat.
w odniesieniu do występków przewidziano dziesięcioletni okres przedawnienia karalności czynów zagrożonych kara pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata, a pięcioletni okres, gdy zagrożenie ta karą jest niższe.
gdy chodzi o występki zagrożone karą ograniczenia wolności lub grzywną, przedawnienie następuje po upływie 3 lat od popełnienia czynu
przedawnienie przestępstw prywatno skargowych wynosi rok od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy, natomiast ogólny okres przedawnienia tych przestępstw to 3 lata.
Nie podlegają przedawnieniu zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości.
ZATARCIE SKAZANIA - polega na uznaniu skazania za niebyłe i usunięciu wpisu o skazaniu z rejestru karnego. Od tego momentu skazany ma prawo twierdzić, iż nie był karany. Zatarcie skazania następuje z mocy prawa, na skutek decyzji sądu albo decyzji Prezydenta korzystającego z prawa łaski.
Z mocy prawa zatarcie skazania następuje:
wskutek zmiany ustawodawstwa
w wypadku pomyślnego upływu okresu próby
w wypadku upływu od daty wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary
Okresu 10 lat - w razie skazania karę pozbawienia wolności,
5 lat - w razie skazania na grzywnę albo karę ograniczenia wolności
Roku - w razie odstąpienia od wymierzenia kary, z tym że w wypadku gdy orzeczono środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed wykonaniem, darowaniem lub przedawnieniem
Zatarcie skazania może nastąpić na wniosek skazanego z mocy zarządzenia sądu:
po upływie 5 lat, gdy sprawca skazany na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą
3 lat przestrzegał w tym okresie porządku prawnego
po upływie 3 lat, gdy skazanie dotyczyło kary grzywny lub ograniczenia wolności.
AMNESTIA - (z greckiego amnestia - zapomnienie, przebaczenie) - ustawowy akt łaski darowujący częściowo lub całkowicie kary orzeczone za określone w nim przestępstwa. Amnestię ogłasza się na ogół z okazji uroczystych obchodów święta państwowego lub innego doniosłego wydarzenia. Może ona objąć kary i środki karne, a także skazania. Ogłaszana jest w formie ustawy.
ABOLICJA - jest ściśle związana z amnestią i ma zbliżony charakter. Abolicja jest generalnym aktem łaski odnoszącym się do tych przestępców, którzy nie zostali jeszcze prawomocnie osądzeni. Zakazuje ona wszczynania postępowania karnego w sprawach o określone przestępstwa, a tam gdzie postępowanie trwa - nakazuje je umorzyć.
UŁASKAWIENIE - jest to indywidualny akt łaski państwa wobec przestępcy, skazanego na karę sądową. Prawo łaski przysługuje zawsze głowie państwa w Polsce - Prezydentowi. Ułaskawienie może przybrać formę:
darowania kary lub środka karnego co polega na zaprzestaniu wykonywania w stosunku do skazanego kary lub środka karnego;
złagodzeniu kary lub środka karnego; może ono polegać na: warunkowym przedterminowym zwolnieniu, zamianie kary pozbawienia wolności na karę ograniczenia wolności itd.;
złagodzeniu skutków skazania np.: przez wcześniejsze zatarcie skazania. Prośbę o ułaskawienie może złożyć skazany, jego obrońca, małżonek, krewni w linii prostej i inne osoby bliskie wymienione w ustawie.
PODZIAŁ PRZESTĘPSTW
Z uwagi na formę winy:Umyślne - zbrodnię można popełnić tylko umyślnie
Nieumyślne - występek natomiast może być popełniony również nieumyślnie, jeśli ustawa tak stanowi
Z uwagi na formę czynu:
Przestępstwa z działania - pewne typy przestępstw mogą być popełnione tylko przez działanie np. zgwałcenie, czynna napaść na funkcjonariusza
Przestępstwa z zaniechania - obejmuje przestępstwa, które mogą być popełnione tylko przez zaniechanie, np. nie zawiadomienie o przestępstwie, nie udzielenie pomocy
Ze względu na tryb ścigania:
publiczno - skarbowe - wnioskowe na wniosek pokrzywdzonego np. za zniszczenie mienia , ale dalsze postępowanie toczy się z urzędu;
prywatno - skarbowe - np. zniesławinie, znieważenie.
ZBRODNIAMI - są czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą. Są to szczególnie ciężkie przestępstwa, takie jak zabójstwo, zbrojny rozbój, zamach na niepodległość Państwa, na życie Prezydenta oraz zbrodnie przeciwko pokojowi i ludzkości.
WYSTĘPEK - obejmuje czyny zagrożone karą przekraczającą miesiąc pozbawienia wolności, miesiąc ograniczenia wolności lub 30 stawek dziennych grzywny.
ZBRODNIE MOŻNA POPEŁNIĆ TYLKO UMYŚLNIE, WYSTĘPEK MOŻNA POPELNIĆ NIEUMYŚLNIE JEŻELI USTAWA TAK STANOWI.
Typy przestępstw:
podstawowe;
kwalifikowane typy przestępstw tworzone są bądź ze względu na szczególne okoliczności czynu, bądź jego następstwa. Okolicznościami kwalifikującymi mogą być: sposób popełnienia przestępstwa, okoliczności czynu.
uprzywilejowane typy przestępstw, tworzyć je mogą jedynie szczególne okoliczności. Będą to przede wszystkim okoliczności usprawiedliwiające szczególną sytuację psychiczną sprawcy. Typy uprzywilejowane wiążą się również z występująca często klauzulą wypadku mniejszej wagi.
Winą - jest zarzucalny z punktu widzenia wymagań ustawy stosunek sprawcy do czynu zabronionego.
SPRAWSTWO - odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam lub wspólnie w porozumieniu z inną osobą współsprawstwo), ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę (sprawstwo kierownicze) lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie (sprawca podlegający).
Sytuacja niesprawcze:
PODŻEGANIE - polega na nakłanianiu innej osoby do dokonania czynu zabronionego.
POMOCNICTWO - polega na ułatwieniu innej osobie dokonania czynu zabronionego.
Sąd wymierza karę za podżeganie lub pomocnictwo w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo.
Odpowiada za USIŁOWANIE, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje.Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.
Sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa.
PRZYGOTOWANIE - zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania. Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi.
Nie podlega karze za przygotowanie, kto dobrowolnie od niego odstąpił, w szczególności zniszczył przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu z nich w przyszłości; w razie wejścia w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia czynu zabronionego, nie podlega karze ten, kto nadto podjął istotne starania zmierzające do zapobieżenia dokonaniu.
Kontratypy przestępstw - okoliczności uchylające przestępstwo:
OBRONA KONIECZNA - jest instytucją uchylającą odpowiedzialność za szkody wyrządzone napastnikowi przy odpieraniu bezprawnego zamachu.
Składają się na nią:
zamach i jego odparcie. Zamach to zachowanie się człowieka, które stwarza bezpośrednie zagrożenie dla dobra korzystającego z ochrony prawnej. Najczęściej jest to działanie agresywne. Zamach może pochodzić tylko od człowieka, bo tylko zachowanie się człowieka może być rozpatrywane w aspekcie zgodności albo niezgodności z prawem.
konieczność obrony
współmierność sposobu obrony do niebezpieczeństwa zamachu.
Obligatoryjne odstąpienie od kary: sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.
STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI - rozumiemy sytuację, gdy dobru chronionemu prawem grozi niebezpieczeństwo, które można odwrócić jedynie poprzez poświęcenie innego dobra. Źródło może być różne: może być wynikiem działania człowieka, ale może być od niego niezależne np. pożar, powódź. Ponieważ działanie w stanie wyższej konieczności polega na poświęceniu innego dobra, aby ratować dobro zagrożone, prawo przewiduje warunki ograniczające pole zastosowania tej instytucji. Warunki te ujmowane są w postaci zasad:
zasada subsydiarności polega na tym, że powołać się na stan wyższej konieczności można wyłącznie wtedy, gdy niebezpieczeństwa nie da się inaczej uniknąć niż przez poświęcenie innego dobra.
zasada proporcjonalności, w myśl tej zasady, jeżeli działanie sprawcy polega na poświęceniu dobra o wartości niższej od dobra ratowanego, to z uwagi na przewagę korzyści społecznej przyjmuje się uchylenie bezprawności czynu. Inaczej jest w wypadku, gdy dobro poświęcone ma wartość równą lub większą od dobra ratowanego. Przyjąć wówczas można jedynie uchylenie winy.
OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE ZAWINIENIE
Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
Przyczyny biologiczne: niedorozwój; upośledzeni umysłowe; inne zakłócenie czynności psychicznych.
Przyczyny psychologiczne: nie rozumie znaczenia czynu; wie co się dzieje, ale nie może pokierować swoim działaniem.
Pocztalność ograniczona - jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć
NIEPOCZYTALNOŚĆ - brak możliwości rozpoznania znaczenia swojego czynu lub pokierowania swoim zachowaniem spowodowane upośledzeniem umysłowym, choroba psychiczna lub innym zakłóceniem czynności psychicznych. stan taki ma istnieć w chwili czynu.
2