EKONOMIA MARKSISTOWSKA
1. MARKSIZM - XIX w.; system poglądów stworzony przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa. Później system ten posłuży za podstawę do ustroju socjalistycznego. Teoria marksowska uwzględnia właściwie równorzędne dzieła obu pisarzy. Prace: Położenie klasy robotniczej w Anglii (Engels), Manifest komunistyczny, Kapitał (Marks i Engels).
Marksizm to myśl filozoficzna, ekonomiczna i społeczna. Źródła marksizmu:
- klasyczna filozofia niemiecka; - francuski socjalizm; - klasyczna filozofia angielska; - praktyka ruchu robotniczego (organizacja związków zawod.).
Podstawy marksizmu:
- Światopogląd materialistyczny - jedynie możliwy byt materialny; duch - forma wyżej zorganizowanej materii.
- Dialektyka (Marks zapożyczył ją od filozofa niem. Hegla), czyli logika przeciwieństw. Ilustrowały ją 4 prawa, które odnosiły się do zjawisk przyrodniczych, ale ponieważ człowiek jest cząstką przyrody, więc odnosiły się one do życia ludzkiego czyli stosunków społ.:
1) współzależność zjawiska w przyrodzie i społeczeństwie (każde zjawisko jest zdeterminowane przez inne);
2) zjawiska znajdują się w ciągłym ruchu (wszystko jest przejściowe i zmienne; każdy ustrój społ. jest stanem przejściowym na drodze do ustalanie się wyższej i doskonalszej formy);
3) przechodzenie ilości w jakość (każdy ruch oznacza zmianę bądź ilościową, bądź jakościową i dokonuje się w sposób skokowy). W tym wypadku marksizm odbiegał od ewolucjonizmu darwinowskiego, stojącego na stanowisku stopniowego i powolnego rozwoju);
4) przyczyną ruchu jest sprzeczność (wszystkie byty w społeczeństwie i przyrodzie są zbiorem sprzeczności i tylko dlatego mogą istnieć).
Z praw wynikała:
- wewnętrzna konieczność rozwoju historycznego (z I-go),
- względność i przejściowość form bytu społ., utrojów społ.-gospodarczych i politycznych (II prawo)
- rewolucja jako jedyny środek zmiany ustroju społ.-gosp. (III prawo)
- prawo sprzeczności uzasadniało walkę klas (IV prawo)
- Rozróżniał dwa elementy ustroju społecznego: bazę i nadbudowę. Baza to siły wytwórcze (człowiek wraz ze środkami postępu techn.) i stosunki produkcji. Nadbudowa to relacje społeczne (polityczne, prawne, religijne, artystyczne, filozoficzne).
- Baza + nadbudowa tworzy formację społeczno-gospodarczą. Rozróżniał 5 formacji, które różniły się systemem wartości i systemem pracy: 1) wspólnota pierwotna (własności i praca charakter społ.), 2) niewolnictwo (własność indywidualna i praca przymusowa), 3) feudalizm (własność indywidualna z cechami wspólnoty, a praca charakter poddańczy), 4) kapitalizm (własność zindywidualizowana a praca najemna) i 5) socjalizm (własność i praca uspołecznione) z jego najwyższą formą - komunizmem (własność obfita dostępna dla wszystkich, a praca całkowicie wyzwolona z form przymusu).
- Teoria wartości dodatkowej (Marks sformułował w Kapitale). Źródłem wartości jest praca, ale można ją sprzedać na rynku. Nieopłacona część pracy (wartość dodatkowa) jest źródłem zysku dla kapitalistów.
- Teoria akumulacji kapitału - akumulacja kapitału i postęp techniczny stają się dla kapitalistów koniecznością życiową i prowadzi do koncentracji i centralizacji kapitału.
Podsumowanie. Doktryna marksizmu jest spójna i określa prawa:
1) prawo przymusowej akumulacji kapitału - konkurencja narzuca pogoń za zyskiem.
2) tendencja do wprowadzania postępu techn. - postęp techn. jest narzędziem samonapędzającym, jest źródłem rozwoju,
3) dążenie do zawłaszczania (powiększanie wartości dodatkowej),
4) prawidłowość do koncentracji i centralizacji kapitału,
5) teoria o nieuchronnym zjawisku walki klasowej.
Marks i Engels wskazali na cechy gosp. socjalistycznej: - społ. wartość produkcji, - planowe zarządzanie.
2. MYŚL MARKSISTOWSKA. Dalszy rozwój marksizmu prowadzili Włodzimierz Iljicz Lenin i Józef Stalin.
Lenin krytykował współczesny kapitalizm i twierdził, że ostatnim etapem, poprzedzającym upadek tego ustroju będzie imperium kapitalistyczne. Mówił o 5 cechach imperializmu: 1) koncentracja kapitału (co doprowadziłoby do zmonopolizowania produkcji kapitalistycznej); 2) powstanie oligarchii finansowej w wyniku połączenia się kapitału finansowego z przemysłowym; 3) eksport kapitałów z krajów kapitalistycznych; 4) monopolizacja produkcji i jej umiędzynarodowienie; 5) podział świata między wielkie mocarstwa.
Była to ocena dość wnikliwa. Lenin przyznał kapitalizmowi pewne zasługi, m.in. że świat wyszedł z zacofania średniowiecznego, oraz nastąpił rozwój techniki. Lenin wykazał, że rozwój produkcji kapitalistycznej musi prowadzić do znacznego rozszerzenia rynków zbytu.
Stalin - wkład Stalina w rozwój ekonomii ograniczył się do jej bezwzględnej realizacji. W rozwoju ekonomii odgrywały wg niego uchwały rządowe, ponieważ przyjął dogmant istnienia w przyszłej gospodarce socjalistycznej wyłącznie dwóch form własności: państwowej i spółdzielczej. W teorii Stalin uzasadniał rolę państwa jako aparatu przymusu; stworzył państwo o charakterze totalitarnym.
3. REWIZJONIZM MARKSOWSKI - kierunki, które poddawały krytyce niektóre poglądy Marksa i Engelsa.
Przedstawiciele: Ferdynand Lassalle, Karol Kautsky, Róża Luksemburg, Edward Bernstain, Rudolf Hilferding.
Najostrzejszej krytyce poddał marksizm Edward Bernstain, którego teoria tworzyła fundament myśli tzw. socjaldemokratycznej. Uważał że:
- Marks zlekceważył istnienie innych czynników gospod. jak społeczne i kulturowe.
- Koncentracja kapitału nie prowadzi do zaostrzania się kryzysów gospod. - nie musi być zjawiskiem negatywnym.
- Rynki zbytu mogą się poszerzać.
Podsumowanie. Historia wykazała brak rzeczywistej możliwości egzystencji systemu socjalistycznego - marksistowskiego. Pozytywne znaczenie marksizmu okazało się niewielkie; jego doniosłość tkwiła głównie w warstwie krytycznej kapitalizmu (to zmusiło kapitalizm do ustępstw w polityce socjalno-bytowej).
MYŚL SOCJALISTYCZNA W EKONOMII
Socjalizm utopijny Saint-Simon, Fourier, Owen |
Inne kierunki myśli socjal. Blanc, Proudhon, Lassalle, Gras, Thomson |
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ekon. Marksowska II poł. XIX ------------------ K. Marks, F. Engels |
Rewizjonizm marksowski Bernstein, Kautsky, Luksemburg, Hilferding |
|||||||||
|
|
|
|||||||||
|
Ekon. marksistowska Lenin, Stalin, Tito, Kondratiew |
|
|||||||||
r |