Przedsiębiorstwo, jako kategoria ekonomiczna, jest różnie definiowane. Najogólniej określa się je jako jednostkę gospodarczą, wyodrębnioną pod względem techniczno-produkcyjnym, organizacyjnym, ekonomicznym i prawnym.
Do najważniejszych funkcji przedsiębiorstwa należy:
-inicjowanie i uruchamianie działalności gospodarczej,
-wdrażanie innowacji techniczno-organizacyjnych,
-podejmowanie kluczowych decyzji związanych z działalnością przedsiębiorstwa,
-podejmowanie ryzyka związanego z działalnością gospod. oraz innowacjami.
Współczesne teorie wyjaśniające zachowanie przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej, poddają krytyce koncepcję jednego celu i przyjmują założenie, że przedsiębiorstwa realizują równolegle pewien ich zbiór czyli wiązkę celów. Do tego zbioru mogą wchodzić np.:
-wzrost poziomu technicznego,
-ilościowy i jakościowy wzrost produkcji,
-poprawa efektywności gospodarowania,
-ekspansja eksportowa,
-wzrost kwalifikacji i morale pracy załogi,
-poprawa warunków pracy,
-powiększenie majątku produkcyjnego.
Właściwości przedsiębiorstwa indywidualnego właściciela są następujące:
1.Przedsiębiorca jest właścicielem kapitału zarówno pieniężnego, jak i produkcyjnego, ulokowanego w środkach produkcji (maszyny, budynki, surowce)
2.Przedsiębiorca jest właścicielem wytworzonego produktu, produkuje na sprzedaż.
3.Przedsiębiorca zatrudnia wolną siłę roboczą. Pozbawieni środków produkcji ludzie tworzą rynek pracy, zapewniający dopływ siły roboczej do przedsiębiorstw.
4.Przedsiębiorca jest jednocześnie kierownikiem produkcji, głównym księgowym i głównym inżynierem. Decyduje o tym co ma być produkowane i za pomocą jakich metod. Sam ponosi całe ryzyko prowadzenia działalności produkcyjnej. W razie niepowodzenia odpowiada całym swoim majątkiem.
Spółki jawne i komandytowe są w znaczeniu prawnym spółkami osobowymi, w których wspólnicy uczestniczą osobiście i ponoszą pełną i solidarną odpowiedzialność za ryzyko gospodarcze całym swoim majątkiem (tym, który ulokowali w spółce i tym który posiadają poza spółką).
Spółki ciche, z ograniczona odpowiedzialnością i spółki akcyjne nazywane są spółkami kapitałowymi.
Spółki Akcyjne ( KORPORACJE )
Korporacja to amerykańska nazwa spółki akcyjnej, obecnie stosowana również w innych krajach. Korporacja jest formą organizacji przedsiębiorstwa będącego własnością wielu indywidualnych posiadaczy akcji. Ma ona osobowość prawną może we własnym imieniu i na własny rachunek sprzedawać, kupować, produkować dobra i świadczyć usługi oraz zawierać kontrakty. Każdy ze współwłaścicieli odpowiada finansowo do pewnej granicy (do wysokości kapitału ulokowanego w zakupionych akcjach).
Korporacja jest przedsiębiorstwem zorganizowanym na zasadzie udziałów. Udziałowcy są posiadaczami akcji - papierów wartościowych, potwierdzających ich tytuł do otrzymywania dochodów. Dochodem z tytułu posiadania akcji jest dywidenda. Dywidend jest dochodem niestałym i wypłacana jest z zysku otrzymanego przez korporacje.
Istnieją trzy organy spółki ( korporacji ):
-walne zgromadzenie akcjonariuszy,
-zarząd,
-rada nadzorcza i komisja rewizyjna jako organ nadzoru.
Źródła zwiększania kapitału korporacji można podzielić na:
-wewnętrzne (amortyzacja i zysk pozostałe po wypłacie dywidendy)
-zewnętrzne (kredyt bankowy, pożyczki hipoteczne, przyłączanie innych przedsiębiorstw - fuzje, emisja akcji i obligacji).
Korporacja międzynarodowa jest z reguły wielkim przedsiębiorstwem, posiadającym własne filie produkcyjne lub usługowe w wielu krajach, które tworzą wraz z przedsiębiorstwem macierzystym jeden zintegrowany kompleks gospodarczy.
Korporacje międzynarodowe charakteryzują się następującymi właściwościami:
1.zajmują dominującą pozycję w kraju z którego pochodzą,
2.rozporządzają olbrzymim kapitałem, umożliwiającym im podjęcie w innych krajach produkcji na wielką skalę i opanowanie rynku kraju, który je przyjmuje,
3.mają przewagę techniczną nad przedsiębiorstwami kraju przyjmującego (stosują najnowszą technikę, wytwarzają najnowsze produkty),
4.rozporządzają nowoczesną organizacją, umożliwiającą uruchomienie efektywnej produkcji na wielką skalę,
5.dysponują wysoko wykwalifikowaną kadrą specjalistów.
SPÓŁKI W POLSKIM SYSTEMIE PRAWNYM.
W polskim systemie prawnym można wyróżnić dwa podstawowe typy spółek:
-spółki cywilne (regulowane przepisami kodeksu cywilnego z 1964 r. z późniejszymi zmianami oraz ustawą z dn.19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej)
-spółki handlowe (działające na podstawie przepisów kodeksu handlowego)
Kodeks spółek handlowych dzieli spółki na osobowe i kapitałowe.
Do spółek osobowych zalicza się : spółki jawne, spółki partnerskie, spółki komandytowe, spółki komandytowo-akcyjne.
Do spółek kapitałowych zalicza się: spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne.
SPÓŁKA CYWILNA - jest najprostszą formą zorganizowanego współdziałania dwóch lub więcej osób w celu wspólnej realizacji określonego działania gospodarczego. Wspólnikiem może być zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna. Spółka cywila nie ma osobowości prawnej.
Unormowania prawne dotyczące spółki cywilnej:
1.Charakter spółki - spółka osobowa. Podstawowym substratem istnienia i działalności spółki są osoby. Prawo działalności gospodarczej nie zalicza spółki cywilnej do przedsiębiorców. Przedsiębiorcami są wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej (każdy z osobna).
2.Cel działalności spółki - celem działalności spółki cywilnej jest osiągnięcie korzyści gospodarczych przez wspólników, a wspólnicy powinni współdziałać ze sobą dla osiągnięcia tego celu. Korzyści gospodarcze nie muszą jednak wiązać się wyłącznie z działalnością zarobkową.
3.Forma prawna - spółka nie posiada osobowości prawnej. Ponadto, ponieważ nie jest jednostką w rozumieniu podmiotowym, nie należy również do jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej. Przedmiotami praw i obowiązków w stosunkach, w których występuje spółka, sa wspólnicy.
4.Określenie i liczba założycieli - Spółka może być zawiązana przez co najmniej dwóch wspólników. Wspólnikiem może być zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna.
5.Akt założycielski - spółka zawierana jest na podstawie umowy, która dla swojej ważności nie musi być stwierdzona na piśmie. Jest to umowa konsensulana, dochodząca do skutku w chwili porozumienia się stron. Działalność gospodarczą wspólnicy spółki cywilnej mogą podjąć po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców, prowadzącego przez właściwy Sąd rejestrowy.
6.Majatek spółki - na majątek spółki składają się wkłady majątkowe oraz uzyskiwane przez spółkę dochody. Majątek spółki jest majątkiem wspólnym wspólników. Każdy ze wspólników wnosi do spółki określone wkłady. Mogą one mieć postać: pieniężną, rzeczową, lub mogą polegać na świadczeniu określonych usług. Każdy ze wspólników jest uprawniony do równego udziału w zyskach i tym samym stosunku uczestniczy w stratach, bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Umowa spółki lub uchwała wspólników może ustalić inny stosunek udziału wspólników w zyskach i stratach.
7. Władze spółki - każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany d prowadzenia spraw spółki.
8. Odpowiedzialność spółki za zobowiązania - spółka cywila nie jest przedsiębiorcą - podmiotami praw i obowiązków są zatem wspólnicy.
9.Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki - wspólnicy sa odpowiedzialni za zobowiązania spółki (a nie pojedynczych wspólników) solidarnie i nie mogą się uwolnić od tej odpowiedzialności ze skutkiem wobec osób trzecich. Odpowiadają za zobowiązania zarówno majątkiem wspólnym jak i osobistym.
10.Wystapienie ze spółki - gdy umowa jest na czas nieoznaczony wspólnika obowiązuje wypowiedzenie swego udziału na trzy miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego. Z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminu.
11.Rozwiązanie spółki - Spółka cywilna może być rozwiązana :
-z powodów określonych w umowie,
-jeżeli była utworzona na czas określony,
-gdy został osiągnięty cel, dla którego została utworzona,
-gdy cel okaże się niemożliwy do osiągnięcia,
-gdy w spółce miałby pozostać jeden wspólnik,
-z ważnych powodów uznanych przez sąd, na podstawie żądania wspólnika (ów).
12.Przekształcenie spółki - ustawa nakłada obowiązek przekształcenia się w spółkę jawną, jeżeli przychody netto w każdym z dwóch kolejnych lat obrotowych osiągnęły 800 tys. euro. Niezależnie od powyższego obowiązku spółka cywilna może przekształcić się w dowolną spółkę handlową, osobową lub kapitałową - po spełnieniu wymogów prawnych stawianych tym spółką.
SPÓŁKI HANDLOWE:
Spółka Jawna - jest pod względem swej konstrukcji prawnej bardzo zbliżona do spółki cywilnej. Jest ona jednak uregulowana w przepisach kodeksu spółek handlowych. Spółka jawna jest spółką osobową, prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, jest związana do prowadzenia przedsiębiorstwa.
Spółka komandytowa - jest spółką osobową, mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona.
Spółka komandytowo - akcyjna jest spółką osobowo - kapitałową, mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń (komplementariusz), a co najmniej drugi wspólnik jest akcjonariuszem.
Spółka partnerska jest spółką osobową, utworzoną przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zwodu, prowadzącą przedsiębiorstwo pod własną firmą. Partnerami w spółce mogą być wyłącznie osoby fizyczne uprawnione do wykonywania wolnych zawodów, określonych w kodeksie.
SPÓŁKI KAPITAŁOWE
Spółki z udziałem zagranicznym są formą organizacyjną działalności gospodarczej zwanej w literaturze obcej pod nazwą joint ventures (wspólne ryzyko, wspólne przedsięwzięcie). Przyjmują one postać spółek akcyjnych lub spółek z o.o.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością -
1.Podstawa prawna działalności - kodeks spółek handlowych art. 151-300. Ustawa z dn.15 września 2000 r. Dz.U.nr 94 poz.1037.
2.Cel działalności spółki - ze względu na handlowy charakter spółki powinien to być cel gospodarczy.
3.Osobowość prawna - spółka nabywa osobowość prawną z chwilą wpisania do rejestru handlowego.
4.Wymagana liczba osób do założenia spółki - jedna lub więcej osób.
5.Akt założycielski spółki - umowa spółki sporządzona w formie aktu notarialnego.
6.Kapitał zakładowy spółki - ustawowe minimum kapitału wynosi 50 tys. zł. Kapitał zakładowy dzieli się na udziały. Wartość nominalna udziału nie może być niższa niż 500 zł.
7.Władze spółki - obligatoryjnie: Zgromadzenie Wspólników, Zarząd. Fakultatywnie: Rada Nadzorcza lub Komisja Rewizyjna.
8.Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania - wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki (nie dotyczy to zobowiązań podatkowych). Odpowiedzialność ograniczona do wysokości posiadanych udziałów.
9.Odpowiedzialność spółki za zobowiązania - spółka odpowiada wobec wierzycieli za powstałe zobowiązania całym swoim majątkiem.
10.Wystąpienie ze spółki - zbycie udziałów. Może być uzależnione od władz spółki.
11.Rozwiązanie spółki - przyczyny przewidziane w umowie spółki, - uchwała wspólników o rozwiązaniu spółki lub przeniesieniu siedziby za granicę, - ogłoszenie upadłości spółki, - inne przyczyny przewidziane prawem.
Spółka akcyjna -
1.Podstawa prawna działalności - kodeks spółek handlowych art. 151-300. Ustawa z dn.15 września 2000 r. Dz.U.nr 94 poz.1037.
2.Cel działalności spółki - każdy cel prawem dozwolony.
3.Osobowość prawna - spółka nabywa osobowość prawną z chwilą wpisania do rejestru handlowego.
4.Wymagana liczba osób do założenia spółki - jedna lub więcej osób. S.A. nie może być zawiązana wyłącznie przez jednoosobową spółkę z o.o.
5.Akt założycielski spółki - statut i inne dokumenty wymagane przez kodeks handlowy, sporządzone w formie aktu notarialnego.
6.Kapitał zakładowy spółki - kapitał akcyjny (zakładowy0 powinien wynosić min. 500 tys. zł. Wartość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 zł. Kapitał akcyjny dzieli się na akcje imienne bądź na okaziciela.
7.Władze spółki - obligatoryjnie: Walne Zgromadzenie, Zarząd, Rada Nadzorcza (Komisja Rewizyjna).
8.Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania - akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Odpowiedzialność ograniczona do wysokości posiadanych akcji.
9.Odpowiedzialność spółki za zobowiązania - spółka odpowiada wobec wierzycieli za powstałe zobowiązania całym swoim majątkiem.
10.Wystąpienie ze spółki - zbycie akcji. Może być uzależnione od władz spółki.
11.Rozwiązanie spółki - przyczyny przewidziane w statucie spółki, - uchwała wspólników o rozwiązaniu spółki lub przeniesieniu siedziby za granicę, - ogłoszenie upadłości spółki, - inne przyczyny przewidziane prawem.
RYNEK KAPITAŁOWY - to drugi segment rynku finansowego, obejmuje obrót kapitału z terminem zwrotu dłuższym niż jeden rok. Należy tu wymienić średnio- i długoterminowe papiery wartościowe (akcje, obligacje) oraz kredyty.
Rynek kapitałowy oprócz rynku papierów wartościowych obejmuje i inne rynki, mianowicie: rynek czynników produkcji, rynek nieruchomości, rynek kredytowy.
Papiery wartościowe - są to dokumenty wydawane przez instytucje państwowe lub organizacje gospodarcze, uosabiające i stwierdzające istnienie długu lub udziału w majątku firmy oraz wynikające stąd uprawnienia dla ich posiadacza.
Uwzględniając stopień ryzyka, instrumenty rynku kapitałowego możemy podzielić na cztery grupy:
-instrumenty finansowe bez ryzyka (np. certyfikaty depozytowe, bony lokacyjne, polisy ubezpieczeniowe)
-instrumenty finansowe o małej stopie ryzyka (np. obligacje, wkłady bankowe)
-instrumenty finansowe o umiarkowanym ryzyku (np. akcje, nieruchomości, złoto)
-instrumenty finansowe o największym stopniu ryzyka (instrumenty pochodne np. opcje, kontrakty terminowe)
Oprócz powyższego podziału instrumenty finansowe rynku kapitałowego możemy poklasyfikować wg następujących kryteriów:
1.Z punktu widzenia form obrotu - papiery wartościowe na okaziciela; - papiery na zlecenie; - papiery imienne.
2.Z punktu widzenia funkcji prawnej - papiery wartościowe uosabiające wierzytelności pieniężne; - papiery uosabiające prawa współwłasności majątkowej; - papiery uprawniające do zarządzania rzeczami.
3.Ze względu na charakter dochodów, jakie przynoszą : - papiery wartościowe dające stały dochód; - papiery przynoszące zmienny dochód.
4.Uwzględniając swobodę handlu - papiery znajdujące się w wolnym obrocie; - papiery wartościowe nie występujące w wolnym obrocie.
OBLIGACJA - jest papierem wartościowym, w którym wystawca - emitent zobowiązuje się do zwrotu zaciągniętej pożyczki właścicielowi obligacji w ustalonym z góry terminie, a także do zapłaty odsetek, liczonych w stosunku do nominalnej kwoty tej pożyczki.
BONY SKARBOWE - są krótkoterminowymi papierami na okaziciela, emitowanymi przez Skarb Państwa. Zazwyczaj emitowane są bony o terminie wykupu 13,26 i 52 tygodnie. Nominał jednego bonu wynosi 10 000 zł.
AKCJA - to papier wartościowy o zmiennym dochodzie, stwierdzający udział jej właściciela w kapitale spółki akcyjnej, uprawniający go do udziału w zyskach wypracowanych przez spółkę (w formie dywidendy) oraz udziału w podziale majątku spółki w razie jej likwidacji.
OPCJA - jest dokumentem stwierdzającym prawo do obrotu określonymi papierami wartościowymi w przyszłości. Opcje dzielimy na opcje kupna (call) i sprzedaży (put).
KONTRAKTY TERMINOWE - to umowy, w których kupujący zobowiązuje się do zakupu, a sprzedający do sprzedaży w przyszłości określonego instrumentu bazowego (np. akcje, waluty, towary, stopy procentowe czy indeksy giełdowe) po z góry określonej w chwili zawarcia transakcji terminowej cenie.
WARRANT - jest instrumentem pochodnym, rozlicznym na identycznych zasadach jak opcja - tez może być typu put lub call. Warrant uprawnia inwestora do otrzymania od emitenta w dniu jego wygaśnięcia różnicy między ceną rynkową instrumentu bazowego a ceną umowną, czyli tzw. rozliczeniową.
CERTYFIKAT DEPOZYTOWY - jest zbywalnym papierem wartościowym, poprzez który wystawiający go bank zaświadcza, że pewna suma pieniędzy została w tym banku zdeponowana na dokładnie ustalony okres. Po upływie okresu zapadłości bank odkupuje certyfikaty, wypłacając kapitał powiększony o odsetki, naliczane wg stałej stopy procentowej, obowiązującej w dniu sprzedaży.
SEGMENTY RYNKU PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH
Rynek pierwotny - to część rynku kapitałowego, na którym lokowane są nowe emisje papierów wartościowych, czyli dokonuje się tu pierwszych transakcji sprzedaży papierów wartościowych pierwszym inwestorom.
Rynek wtórny - to ta część rynku kapitałowego na którym obrót papierami wartościowymi odbywa się między inwestorami. Emitent na nim nie występuje. Obrót papierami wartościowymi na rynku wtórnym odbywa się za pośrednictwem giełdy lub na rynku pozagiełdowym.
GIEŁDA - jest to specyficzny rodzaj rynku wysoce zorganizowanego, sformalizowanego. Sposób, przedmiot obrotu, sposób przeprowadzania transakcji, w jakim czasie, kto może prowadzić obrót jest ściśle regulowane i kontrolowane.
POJĘCIE GIEŁGY - stałe odbywające się w określonym czasie i miejscu, podporządkowane regulaminowi spotkania osób pragnących zawrzeć transakcje kupna sprzedaży oraz osób pośredniczących w zaw. trans. Przedmiotem transakcji mogą być pieniądze, papiery wartościowe bądź towary o określonych cechach. Ceny regulowane są poprzez po przez popyt i podaż podawane są do publicznej wiadomości.
GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH - stanowi instytucjonalna formę wtórnego rynku kapitałowego, na którym przedmiotem obrotu są papiery wartościowe.
W gospodarce rynkowej giełda papierów wartościowych spełnia następujące funkcje:
-ułatwia mobilizację kapitału,
-dzięki płynności walorów pozwala na transformację kapitału,
-stanowi mechanizm ułatwiający spółkom pozyskiwanie kapitału na finansowanie przedsięwzięć gospodarczych poprzez emisję nowych akcji,
-jest mechanizmem, za pośrednictwem którego kształtowane są ceny rynkowe papierów wartościowych,
-umożliwia dokonywanie wyceny wartości majątku spółek notowanych na giełdzie,
-jest swoistym „barometrem” odzwierciedlającym wahania koniunktury gospodarczej oraz oceniającym sytuację finansowa emitentów.
ORGANA GIEŁDY TO:
-Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy,
-Rada Giełdy,
-Zarząd Giełdy,
-Komisja ds. Dopuszczeń Papierów Wartościowych do Obrotu Giełdowego,
-Samorząd Maklerski
-Sąd Rozjemczy i Honorowy,
-Izba Rozrachunkowa,
-Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych.