^-^ RozdzialXIII

przeżyło, co było uważane za niewytłumaczalny cud. Pisarzowi Sakagu-chiemu Ango udało się wtedy nazwać tę prawdę i nadać jej odcień na­dziei: „Żyć - oto jedyny cud". Człowiek potrzebuje stworzyć sobie ideał, ale może go utrzymać jedynie za cenę śmierci — gdyby bowiem żył, jego iluzja rozwiałaby się, tak jak więdnie piękno. Ideał może zawładnąć wy­obraźnią tylko jeżeli pogwałci prawdę, naturę i życie. Na przykład czter­dziestu siedmiu wiernych wojowników zawdzięczało przypisywaną im perfekcję seppuku, które odseparowało ich od czasów degradacji wszelkich wartos'ci. Dzięki temu, że nakazano im śmierć, uniknęli zapomnienia. Tylko zmarli godni są marzenia, w imię którego zginęli, tylko oni go nie rozwieją. Przywracają do życia fascynację, której sami padli ofiarą - tak obraca się koło poświęcenia. Bushidó, Cesarstwo, Wielka Azja, Historia świata, tyle miraży karmiących się istnieniami, które się dla nich poświę­ciły. Ale koło wreszcie się zatrzymało, i dlaczego żałować tak zgubnych marzeń? Człowiek, wyrwany z matni Historii, w której tkwił odosobniony, otwierając oczy na ideał, w którym się zapomniał, być może teraz zacznie wreszcie odradzać sią i poznawać siebie samego, pod pustym niebem.

Imponujący jest obraz człowieka oferowany nam przez koniec wojny, przed­stawiający uczciwych sześćdziesicciolatków lub siedemdziesicciolatków, któ­rzy zamiast popełnić seppuku, pozwalają zaciągać się przed trybunał. Japonia została pokonana, a bushidó unicestwione, ale nasz upadek stanowi prawdzi­we łono, z którego narodził się wreszcie człowiek. Żyć, starzeć się - czy aby ocalić ludzkość, istnieje wygodny skrót omijający ten naturalny proces? Nie lubię harakiri³.

Oddać się życiu, które jest nam darowane, zaakceptować je takim, jakie jest, pogodzić się ze zużyciem, degradacją, rozproszeniem, zapomnieniem — również z narodzinami, rozkwitem, przyszłością. Plan Sakaguchiego, sfor­mułowany w szczytowym punkcie rozpaczy narodu, zbiega się z przeczu­ciami buddyzmu w kwestii Wielkiego Wehikułu: należy zrozumieć, że życie na drugim brzegu jest takie samo, jak obecne, należy dostąpić zbawienia na tym samym świecie, wyzwolić się tu i teraz, umiejąc dostrzec siebie w praw­dziwym świede i zaakceptować się, być może upadłego, ale gotowego do odkupienia, czyli do przemiany, która jest istotą wszelkiego życia.

343

Akt ostatni: Mishima

Chaos i rozpacz

Bez wątpienia we wszystkim można znaleźć dobre strony, również _w porażce. Po raz pierwszy od okresu Heian Japonia czuła się uwolniona od swojej klasy wojskowej. Ale mimo tego wrażenia uczucie upadku i chaosu było przytłaczające. Życie toczyło się jak po omacku. Pewna literacka tendencja, określająca się z pełną szczerością mianem nihili-stycznej, nadała temu zamętowi kształt. „Filozofia? Kłamstwo. Zasady? Kłamstwo. Ideały? Kłamstwo. Ład? Kłamstwo. Szczerość? Prawda? Czy­stość? Wszystko kłamstwo". Największy pisarz tych czasów, Dazai Osa-mu, zerwał z przeszłością. To wtedy właśnie publikuje, z opóźnieniem dwóch lub trzech lat, swoje najpiękniejsze opowiadania - Mój mąż Vil-lon*, Zmierzch**, Utracone człowieczeństwo, przed utopieniem się 13 czerwca 1948 r. Robiąc z siebie zwiastun swoich czasów, płynąc z prą­dem, solidaryzując się z powszechną rozpaczą, był w stanie nadać swoim dziełom niezrównaną głębię i siłę oddziaływania. Ciemność zniechęcone­go serca zawsze najlepiej odzwierciedlała się we własnym wnętrzu, także ofiarowana czułość - jak przywołana niegdyś przez Chikamatsu noc, pełna dreszczy i smutku, tuż przed świtem, gdy zginęli kochankowie. Dazai dopisał do tej dawnej melodii nutę dekadencji i upadku, a także słabości graniczącej z upodleniem. Wszystko zdawało się rozmywać w tym niepewnym świecie, płynąc z biegiem rzeki życia. Ale w świadomej słabości, w samym nawet upodleniu, obiecane jest wybaczenie. Postaci Dazaia nie są chytrze zamknięte w swoich ograniczeniach — poprzez ranę otrzymaną od zła, z samej głębi przygnębienia i nieszczęścia, porozumie­wają się, w potokach łez odnajdują dla siebie rozwiązanie, wyzwalają się, zacierają. Być może jest to rodzaj piekła, i niewiele jest bardziej cierpkich i gorzkich dzieł, ale gdzie, jeśli nie w piekle, można spotkać najwyższą dobroć, która wychodzi na spotkanie, ofiarowuje się, kocha i zbawia? Buddyzm Czystej Ziemi, który wysyła Amidę do umierających, Kannon do rozbitków, Jizó do potępionych, i który obiecuje zbawienie wszystkim istotom, nawet tym najpodlejszym i upadłym, jakkolwiek mało znałyby same siebie, przekazuje tutaj, przeniesiony w czasy współczesne, swój głos nadziei i współczucia.

kadencji,

Tekst Sakaguchiego Ango (1906-1955) został zaczerpnięty z Darakuron (Essej o de-

* Polski przekład Krystyny Okazaki, Mój mąż Villon {Biyon no tsuma), w: Tydzień świętego mozołu. Opowiadania japońskie, PIW, Warszawa 1986 (przyp. red.).

** Polski przekład Mikołaja Melanowicza, Zmierzch (Shayó), Wydawnictwo Akade­mickie Dialog, Warszawa 2001 (przyp. red.).

---