BADANIE KRWI

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Do badania pobiera się krew obwodową, czyli uzyskaną z naczyń krwionośnych: żylnych, włośniczek, bądź tętnic. Badanie próbek krwi obejmuje ocenę elementów upostaciowanych krwi (krwinek czerwonych, krwinek białych i płytek) oraz składu osocza. Badanie elementów upostaciowanych może dotyczyć:

• morfologii krwi obwodowej, czyli określenia liczby krwinek białych, czerwonych, wartości hematokrytu (stosunku objętości krwinek czerwonych do objętości pełnej krwi) i stężenia hemoglobiny. Łącznie z morfologią krwi często mierzy się wskaźniki oceniające krwinki czerwone: średnia objętość krwinki czerwonej (MCV), średnia zawartość hemoglobiny (MCH) i średnie stężenie hemoglobiny (MCHC), ewentualnie jeszcze inne parametry - np. wskaźnik zróżnicowania objętości krwinek czerwonych (RDW);

• rozmazu krwi obwodowej (leukocytogram) - określenie ilości poszczególnych typów krwinek białych: granulocytów obojętnochłonnych pałeczkowatych i podzielonych, granulocytów kwasochłonnych, granulocytów zasadochłonnych, limfocytów i monocytów. Jeśli badanie wykonywane jest z użyciem autoanalizatorów hematologicznych, możliwy jest inny podział typów krwinek białych;

• liczby płytek krwi - określana jest zwykle łącznie z morfologią krwi;

• badań oceniających własności poszczególnych rodzajów elementów upostaciowanych krwi:

• krwinek czerwonych - np. oporność błony komórkowej na zmianę osmolalności, aktywność enzymów wewnątrz krwinek (kinazy pirogronianowej, dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej),

• krwinek białych - np. aktywność enzymów wewnątrz krwinek (fosfatazy zasadowej, fosfatazy kwaśnej, w reakcji PAS, peroksydazy), aktywność fagocytowa, zdolność migracji, obecność charakterystycznych antygenów na poszczególnych typach komórek,

• płytek krwi - np. aktywność tzw. czynników płytkowych, zdolność adhezji i agregacji płytek;

• badania cytogenetycznego komórek jądrzastych krwi (patrz dodatkowo "Badanie cytogenetyczne").

Badanie składu osocza może uwzględniać ocenę:

• stężenia elektrolitów (chlorku, sodu, potasu wapnia, magnezu, fosforanu i innych);

• stężenia produktów końcowych przemiany materii zawierających azot: mocznik, kretynina, kwas moczowy, amoniak;

• stężenia glukozy (patrz dodatkowo: "Badania w samokontroli cukrzycy");

• stężenia lipidów (lipidogram): stężenie cholesterolu całkowitego i w poszczególnych frakcjach lipoproteinowych oraz stężenie triglicerydów;

• aktywności enzymów - np.: aminotransferazy alaninowej (AlAT), aminotransferazy asparaginianowej (AspAT), fosfatazy zasadowej (Falk), -glutamylotransferazy (GGTP);

• stężenia białek (proteinogram): stężenie albumin i globulin (frakcje globulin: alfa, beta i gamma);

• stężenia bilirubiny;

• układu krzepnięcia krwi. Niektóre z mierzonych parametrów tego układu (czas krwawienia, czas krzepnięcia krwi) pozwalają ocenić również czynność płytek krwi;

• obecności specyficznych przeciwciał - np.: przeciwko różnym antygenom wirusa zapalenia wątroby typu B (przeciwciała anty-HBs i inne), wirusowi AIDS (przeciwciała anty-HIV), streptolizynie O paciorkowca hemolitycznego z grupy A (odczyn ASO) oraz wiele innych;

• stężenia hormonów przysadki mózgowej (np.: hormon tyreotropowy - TSH, prolaktyna, hormon folikulotropowy - FSH, hormon luteinizujący - LH) oraz obwodowych gruczołów dokrewnych: tarczycy (czterojodotyronina - T4), przytarczyc (parathormon - PTH), gonad (np. estradiol, progesteron, testosteron), nadnerczy (np. kortizol);

• stężenia markerów (wskaźników) nowotworowych - np.: antygen specyficzny gruczołu krokowego (PSA), antygen rakowo-płodowy (CEA), białko płodowe alfa (AFP);

• stężenia leków - np.: leki przeciwdrgawkowe, antybiotyki aminoglikozydowe, leki przeciwarytmiczne, glikozydy nasercowe, leki cytostatyczne, teofilina;

• stężenia metali - np.: żelazo, lit, ołów, rtęć, cynk;

• stężenia alkoholi - np.: metanol, glikol;

• obecności toksyn pochodzenia chemicznego (np. fenol) i roślinnego;

• stężenia związków chemicznych, które gromadzą się we krwi w wyniku wrodzonych zaburzeń metabolicznych - (np. fenyloalanina w fenyloketonurii, galaktoza w galaktozemii);

• stężenia innych substancji (np. witaminy). Badaniami krwi, w których poddaje się ocenie krwinki czerwone (dla wykazania obecności na ich powierzchni odpowiednich antygenów), jak i osocze (dla stwierdzenia obecności odpowiednich przeciwciał przeciwko krwinkom czerwonym) są: badanie grupy krwi (patrz dodatkowo "Badanie grupy krwi") i próba krzyżowa (patrz dodatkowo "Próba krwi").

Bardzo częstym badaniem krwi jest tzw. odczyn Biernackiego (OB), który jest miarą szybkości opadania krwinek czerwonych w osoczu w czasie jednej godziny.
Analiza krwi (tętniczej) może również polegać na ocenie tzw. równowagi kwasowo-zasadowej krwi (badanie gazometryczne). W ramach tego badania uwzględnia się następujące parametry: pH krwi (odczyn krwi) - stężenie wolnych jonów wodorowych, prężność dwutlenku węgla we krwi (pCO₂), stężenie jonów wodorowęglanowych (HCO₃) we krwi, sumę stężeń wszystkich anionów buforowych krwi (NZ - nadmiar lub niedobór zasad). Niekiedy mierzy się również prężność tlenu we krwi (pO₂), ewentualnie inne jeszcze parametry. W ramach analiz laboratoryjnych krwi może być wykonywane także badanie mikrobiologiczne (ustalenie obecności i rodzaju bakterii, wirusów we krwi).

CZEMU SŁUŻY BADANIE?
Badanie krwi dostarcza informacji o czynności układu krwiotwórczego i wielu innych narządów (np. wątroby, nerek, gruczołów dokrewnych). Pomocne jest w ocenie stosowanej diety. Niektóre badania krwi (głównie morfologia krwi) należą do podstawowych badań dodatkowych wykonywanych przy ocenie zdrowia pacjenta.
Przy podejrzeniu lub rozpoznaniu zmian patologicznych, badanie krwi umożliwia w stosunkowo prosty sposób dokonanie oceny równowagi metabolicznej wewnątrzustrojowej, rodzaju i zaawansowania chorób narządowych i układowych, ostrych i przewlekłych zatruć, doboru w terapii farmakologicznej właściwych dawek leków.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA
Wskazania co do rodzaju i zakresu wykonywanych badań są ustalane indywidualnie przez lekarza prowadzącego. Wskazania do badania mogą dotyczyć ustalenia rozpoznania zaburzenia, kontroli leczenia, a także rokowania w chorobie. Ponadto badanie krwi może być związane z profilaktyką niektórych chorób - wykonywane jest wówczas jako:

• badanie okresowe dla oceny zdrowia pacjenta (obowiązkowe u wszystkich osób pracujących zawodowo),

• badanie przesiewowe (np. badanie w osoczu krwi stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu w poszczególnych frakcjach lipoproteinowych i triglicerydów dla ustalenia zagrożenia miażdżycą naczyń).

Badanie krwi może być wykonane bez zlecenia lekarza,
zalecana jest jednak konsultacja lekarska przed i po badaniu

BADANIA POPRZEDZAJĄCE
Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA
Pacjent zgłasza się rano na czczo, po okresie nie przyjmowania pokarmów i płynów przez 12-15 godzin (można pić niewielkie ilości wody lub słabej nie osłodzonej herbaty, np. w celu przyjęcia leku doustnego; picie kawy jest niedozwolone). Pacjent powinien być wypoczęty. Jeśli lekarz prowadzący nie zaleci inaczej, pacjent powinien przyjmować leki jak zazwyczaj. W związku z wykonywaniem niektórych analiz krwi, może istnieć konieczność przestrzegania określonej diety przez kilka dni przed badaniem. Zalecenia w tym względzie są ustalane indywidualnie z lekarzem prowadzącym oraz z laboratorium wykonującym analizy.

OPIS BADANIA
Krew do badania jest pobierana w pozycji siedzącej, a u osób szczególnie wrażliwych w pozycji leżącej. W zależności od rodzaju wykonywanej analizy, bądź też możliwości pobrania krwi, do badania pobiera się krew żylną, włośniczkową lub tętniczą.

Pobieranie krwi żylnej
W przypadku pobrania krwi jednorazowo najczęściej nakłuwa się żyły kończyny górnej, w okolicy zgięcia łokciowego, rzadziej grzbietu dłoni lub przedramienia.
Pacjent zwykle proszony jest o ułożenie wyprostowanej ręki w stawie łokciowym, z dłonią zwróconą ku górze, na poduszce podłożonej pod łokieć. Badający zakłada opaskę uciskową (stazę) na kończynie pacjenta powyżej wybranego miejsca nakłucia żyły (jeśli badający wybrał do nakłucia żyłę okolicy zgięcia łokciowego zakłada pacjentowi opaskę w połowie ramienia). Pacjentowi poleca się zacisnąć pięść celem lepszego uwidocznienia wybranej żyły do nakłucia. Wypełnienie żyły krwią badający ocenia przez dotyk. Skórę w miejscu planowanego wkłucia badający odkaża np. roztworem alkoholu etylowego. Następnie jedną ręką unieruchamia żyłę przez naciągnięcie skóry, a drugą zdecydowanym ruchem dokonuje nakłucia; następnie badający zwalnia ucisk opaski. Igła użyta do nakłucia może być osadzona na strzykawce, wówczas badający pobiera krew przez powolne pociąganie tłoka strzykawki. Możliwy jest również inny sposób pobrania krwi, polegający na tym, że swobodnie wyciekająca z wolnego końca igły krew, pobierana jest przez badającego bezpośrednio do probówki. Coraz powszechniej stosuje się do pobierania krwi specjalny rodzaj igieł i probówek próżniowych (ryc. 16-3.). Istniejące we wnętrzu tych probówek odpowiednio dobrane podciśnienie sprawia, że w chwili przebicia drugim końcem igły szczelnie zamykającego probówkę korka, dochodzi do samoczynnego wypełniania jej krwią. Igła zakończona jest wentylkiem, dlatego krew wypływa z tkwiącej w żyle igły tylko wtedy, kiedy badający przebije korek drugim końcem igły do wnętrza probówki.

Ryc.16-3 Nakłucie żyły w okolicy zgięcia łokciowego; założenie opaski uciskowej i odkażenie skóry nakłucie żyły pobranie krwi do próbówki próżniowej

Po uzyskaniu potrzebnej ilości krwi (zwykle od kilku do kilkunastu mililitrów), badający uciska miejsce wkłucia wacikiem i szybkim ruchem usuwa igłę z żyły. Pacjentowi poleca się, aby przynajmniej na kilkadziesiąt sekund zgiął rękę w stawie łokciowym i uniósł ją nieco do góry.
W przypadku, gdy krew ma być pobierana w krótkich odstępach czasu (np. co 1 godzinę), do nakłucia używa się specjalnego rodzaju igły z cewnikiem (kaniulą) - typu wenflon. Do nakłucia celem pobrania krwi do analizy wykorzystuje się żyły grzbietu ręki lub przedramienia z dala od okolicy stawu. Taka lokalizacja wenflonu umożliwia pacjentowi pewną swobodę ruchów kończyną. Badający - w sposób opisany powyżej - nakłuwa żyłę metalową igłą z nasuniętym na nią cienkim plastikowym cewnikiem. Wówczas badający wycofuje igłę, a w naczyniu pozostawia cewnik długości 4-5 cm. Następnie pobiera potrzebną ilość krwi do analizy, uciska palcami naczynie żylne powyżej wprowadzonego cewnika i zamyka jego wolny koniec specjalnym korkiem. Cewnik (kaniulę) umocowuje przylepcem na skórze.
Krew żylną wykonuje się do wszystkich analiz laboratoryjnych, z wyjątkiem badania gazometrycznego.

Pobieranie krwi włośniczkowej
Krew włośniczkową pobiera się pacjentowi z płatka usznego lub opuszki palca, najczęściej czwartego lub piątego.
Wybrane miejsce nakłucia badający zwykle lekko uciska celem wywołania przekrwienia skóry. Następnie miejsce to przez kilkanaście sekund naciera np. roztworem alkoholu etylowego, aby je odkazić i dodatkowo zwiększyć przekrwienie skóry. Po wyparowaniu alkoholu badający nakłuwa tak przygotowane miejsce specjalnym jałowym nożykiem na głębokość około 3 mm. Pierwsze 2 krople badający usuwa gazikiem. Następne wypływające swobodnie krople krwi badający pobiera przy pomocy mikropipet lub specjalnych kapilar (cienkich rurek).
Krew włośniczkowa jest pobierana w celu wykonywania badania gazometrycznego, morfologicznego, a także glukozy i elektrolitów. Krew włośniczkową dla przeprowadzenia powyższych analiz pobiera się zwykle w szpitalach na oddziałach noworodkowych.

Pobieranie krwi tętniczej
W celu jednorazowego pobrania krwi do analizy używa się jednorazowej igły, a badający do nakłucia wybiera najczęściej tętnicę promieniową lub udową. Jeśli istnieje potrzeba wielokrotnego pobierania krwi w krótkich odstępach czasu, zamiast jednorazowej igły badający używa igły z cewnikiem - typu np. wenflon. Do nakłucia w tym celu wykorzystuje się zwykle tętnicę promieniową lub grzbietową stopy.

Przed nakłuciem tętnicy promieniowej badający układa dłoń pacjenta na wałku podłożonym pod nadgarstkiem. Wówczas, po wyczuciu palcami tętnicy promieniowej pacjenta w miejscu, gdzie zwykle dokonuje się pomiaru tętna i odkażeniu skóry tej okolicy spirytusem, wykonuje nakłucie. Niekiedy, przed nakłuciem tętnicy, badający wykonuje miejscowe znieczulenie, a następnie nacina nieco skórę ponad tętnicą. Zdarza się tak prawie zawsze, jeśli badający stosuje wenflon. Sposób zakładania cewnika do tętnicy jest podobny jak przy nakłuciu żylnym.
Krew tętniczą pobiera się od pacjenta celem wykonania badania gazometrycznego do specjalnych cienkich kapilar, zabezpieczając krew przed kontaktem z powietrzem.
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu z podaniem wartości liczbowych badanych parametrów.

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE

Przed badaniem

• Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna).

• Skłonność do omdleń w czasie pobierania krwi.

• Aktualnie przyjmowane leki (zwłaszcza u dzieci, ponieważ mogą zawierać cukier).

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?
Nie ma specjalnych zaleceń.

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU
Niewielkie krwawienie lub krwiak w miejscu wkłucia igły.

---