Temat Pracy:
Poglądy na temat istoty człowieka według Arystotelesa, Platona i Sokratesa
Starożytnej Grecji zawdzięcza Europa powstanie i rozwój filozofii. Początki myśli filozoficznej pojawiły się w Grecji w VII wiek. przed naszą erą, najpełniejszy zaś rozkwit nauki przypada na IV wiek przed naszą erą. Pierwotnie filozofia miała charakter prawie wyłącznie kosmologiczny, zajmowała się wyjaśnieniem powstania świata, ale także i bogów. Potem pojawiło się zainteresowanie człowiekiem, w ostatniej fazie rozwoju (I wiek przed naszą erą-V wiek naszej ery) nastąpiło zbliżenie do religii.
Jednym z najwybitniejszych filozofów V wieku przed naszą erą był Sokrates. Ten znakomity uczony żył w latach 469-399 przed naszą erą. Był on filozofem ateńskim, syn rzeźbiarza Sofronikosa i akuszerki Fenarete, za młodu rzeźbiarz, szybko porzucił ten zawód, odznaczył się w bitwach wojny peloponeskiej, mąż Ksantypy, żył wraz z rodziną w niedostatku, gdyż całkowicie poświęcił się ulicznej, bezpłatnej działalności nauczycielskiej. Treść jego nauki nie jest całkiem jasna, bo sam nic nie pisał, a relacje dwóch jego uczniów, Platona i Ksenofonta, są nieraz rozbieżne. Platon często używa osoby Sokratesa dla wyłożenia swych własnych poglądów. Sokrates uważał, że cnota jest dobrem bezwzględnym, że związana jest z pożytkiem i szczęściem, że sama jest wiedzą, że się jej można uczyć. Przeciwstawiał się teorii sofistów o względności prawdy, dobra i sprawiedliwości. Ten biedak w podartym płaszczu, otoczony kołem uczniów i adeptów spośród najwybitniejszej młodzieży arystokratycznej, dla przeciętnego Ateńczyka był tylko dziwakiem, którego trudno brać na serio, mimo że wyrocznia delficka miała orzec, że jest on najmądrzejszym człowiekiem w Grecji. Wcześnie zaczęto go atakować. Arystofanes wykorzystuje w „Chmurach” jego brzydotę, aby ośmieszyć sofistów. Ale dopiero w 70 roku życia został oskarżony o bezbożność i demoralizację młodzieży. Sokrates wystąpił przed sądem w sposób tak ostry, że sprowokował gniew sędziów i wyrok śmierci - przez wypicie cykuty po 30 dniach więzienia. Spędził je na rozmowach z przyjaciółmi. Platon w „Fedonie” daje słynny opis ostatnich chwil Sokratesa, który odrzucił propozycje przyjaciół, chcących mu zorganizować ucieczkę, i przyjął śmierć z bezprzykładnym spokojem i godnością.
Sokrates centrum swojej myśli uczynił człowieka. Uważał on, że celem każdej jednostki jest szczęście i pożytek, które zapewnić może jedynie dobro. Najwyższym dobrem według Sokratesa była cnota, a którą składały się podstawowe wartości moralne, przynależące jedynie rodzajowi ludzkiemu, takie jak: sprawiedliwość, odwaga itd. Cnota, będąca najwyższą wartością, utożsamiana była ze szczęściem i wiedzą. Zdobywając wiedzę, człowiek zyskuje szczęście, a za nim dobro i pożytek .Sokrates nie wykładał swych poglądów na piśmie. Rozmawiając na ulicach i placach Aten z uczniami i przypadkowymi słuchaczami, starał się w drodze dyskusji doprowadzić rozmówcę do poznania prawdy.
Tezy Sokratesa łączyły się w łańcuch i prowadziły do prostego wniosku: Ludzie dążą do szczęścia i do pożytku.
Uważał, iż szczęście i pożytek dają dobro, ale największym dobrem jest cnota. Cnota jest jedna, bo każda cnota jest wiedzą . Zyskując wiedzę osiągamy pożytek i szczęście czyli dobro . Wyłania się stąd prosty wniosek życiowy: należy pogłębiać wiedzę, a kto może, powinien ją przekazywać innym. Sokrates nie tylko głosił taka ogólną teorię, ale zastosował ją do siebie, z żelazną konsekwencją kierował swym życie zgodnie z regułami. Twierdził, iż nauczanie jest zadanie najcenniejszym i dlatego trzeba się temu poświęcać na rzecz innych osób. Nie licząc się z osobistymi skłonnościami i warunkami życia dążyć niezłomnie do tego, co jest dobrem najcenniejszym i co przeto obowiązuje wszystkich i zawsze. Jego życie i śmierć był w zupełnej jedności z jego regułami, zasadami, poglądami i nauką.
Kolejnym wielkim uczonym był Platon właściwie Aristokles. Żył on w latach 427-347 przed naszą erą. Drugi po Sokratesie wielki filozof, uczony i nauczyciel ateński, uczeń Sokratesa, założyciel szkoły filozoficznej, która przetrwała do VI wieku, zwanej Akademią Platońską, twórca pierwszego systemu idealizmu obiektywnego występującego w formie skrystalizowanej.
Według niego świat idei, choć nie dany nam bezpośrednio, jest wszakże realny i bardziej nasycony bytem iż świat materialny czy zakres doznań psychicznych, które są tylko odbiciem i cieniem owego doskonałego świata. Istotą moralności jest dążenie do dobra; idea dobra jest bowiem pierwszą zasadą, według której demiurg zbudował świat. Platon stworzył też teorię idealnego ustroju państwowego, którą wyłożył w „ Republice i Prawach”. Według teorii Platona 4 cnoty podstawowe rządzą działaniem 3 „części”
duszy: mądrość rządzi częścią rozumną; męstwo - impulsywną; umiarkowanie i panowanie nad sobą - pożądliwą; a sprawiedliwość utrzymuje ład wśród wszystkich części duszy.
Poprzednikiem Platona był słynny filozof Sokrates. To właśnie on natchnął logikę i etykę Platona. Drugi zaś, równie ważny motyw jego poglądów pochodził od pitagorejskich uczonych, których wpływ objawił się zwłaszcza w filozofii przyrody. Oba wyżej wymienione motywy doprowadziły Platona do ideizmu.
Poza tym Platon wykorzystał poglądy innych filozofów poprzedniej epoki: rzeczywistość pojmował w duchu Heraklita, a równocześnie szukał, wzorem eleatów, bytu niezmiennego; z Anaksagorasem miał wspólną myśl o duchowym pierwiastku poruszającym świat; był też pod wpływem sekt mistycznych, zwłaszcza orfickich.
Odniesienie do filozofii sokratejskiej odnaleźć można w dwóch największych systemach stworzonych przez Platona i Arystotelesa. Platon był twórcą filozofii idealistycznej, zakładającej, iż oprócz przemijających bytów realnych istnieją trwałe i niezmienne byty idealne, będące jedynymi prawdziwymi bytami. Świat realny jest odwzorowaniem świata idei. Teza ta pociągnęła za sobą przekonanie o dualiźmie (dwoistości) bytu i człowieka. Platon głosił wyższość duszy nad ciałem, wiedzy wrodzonej, rozumowej nad zmysłową. Za właściwy cel człowieka uznawał dążenie do wartości idealnych i trwałych. Utożsamiał dobro i piękno z prawdą, szczególne znaczenie przypisywał cnocie i miłości, pojmowanej jako dążenie duszy do wiecznego posiadania dobra i szczęścia.
Ostateczny wynik rozumowania był taki: mówiąc ściśle, nie ma dwóch rodzajów bytu, lecz jest tylko jeden, mianowicie idee. Przyjęcie nowego rodzaju bytu pociągnęło za sobą odwrócenie poglądu na byt, na realność: bo zwykły pogląd widział realność jedynie w rzeczach, Platon zaś, wziąwszy za miarę realność idei, nie znalazł jej w rzeczach. Wydały mu się jedynie zjawiskami nie bytem; tylko byt idealny wydał mu się naprawdę idealny.
Poprzednicy Platona, przyrodnicy, widzieli w duszy czynnik życia i człowiek żyje, póki ją w sobie nosi, a umiera gdy ją traci.
Platon operował dwoma pojęciami duszy szerszym i węższym.
Pierwsze było oparte na rozważaniach biologicznych i psychologicznych, drugie na religijnych. Dusza miała czynności zmysłowe, a także była samym rozumem.
Plato uważał, że:
Dusza jest niematerialna;
Dusza jest niezależna od ciała;
Dusza jest niezłożona;
Dusza jest doskonalsza od ciała i jest źródłem prawdy, dobra i wszystkiego co cenne w człowieku;
Dusza w połączeniu z ciałem jest dla duszy niekorzystna, dusza byłaby lepsza i szczęśliwsza, gdyby była wolna od ciała; ciało jest dla niej więzieniem;
Dusza jest nieśmiertelna w przeciwieństwie do ciała;
Kolejnym wielkim i cenionym filozofem jest Arystoteles.
Był on uczniem Platona i, mimo odmienności idei, przyjął od swego poprzednika wiele cennych i niezastąpionych założeń. Odrzucił platońską teorię bytu idealnego, zakładając, że jedynym bytem prawdziwym są jednostkowe rzeczy, w których szukać należy ich ogólnej istoty. Poznanie według Arystotelesa odbywa się za pomocą rozumu i zmysłów. W przeciwieństwie do Platona filozof uznawał, iż nie ma pojęć wrodzonych, umysł jest nie zapisaną tablicą, która zapełnia się w procesie postrzegania rzeczywistości. Wiedza zmysłowa prowadzi do poznania rozumowego. Właściwym celem człowieka nie jest cnota, ale szczęście rozumiane nie jako przyjemność, lecz życie godne człowieka, rozumne i pełne cnoty. Od Arystotelesa pochodzi podział filozofii, wyróżnianie logiki, opracowanie psychologii oraz owe pojęcie Boga, rozumu, materii, formy itd.
W psychologii Arystoteles stosował ogólne zasady swojej filozofii. Wykorzystał pojęcia formy i materii, aby ująć stosunek duszy i ciała. Wedle wielkiej koncepcji dusza jest substancją oderwaną od ciała, jak chciał Plafon, ale też nie jest ciałem, jak chciał Demokryt. Wedle Arystotelesa, formą, czyli energią ciała ograniczonego: dusza i ciało stanowią nierozłączną całość.
Psychologia Arystotelesa była typowym przykładem tego, jak kompromisowo usposobiony umysł z czynników, które dla innych były przeciwieństwem, robił szczeble jednego szeregu. To właśnie Arystoteles był przekonany, że wszelka władza poznawcza duszy musi być receptywna. Był gotów uznać, iż maszynami są dusze niższe, ale nie dusza rozumna. Ta musi być pierwszą przyczyną swych działań. Trudność tę, że rozum jest z jednej strony receptywny, a z drugiej samorzutny, rozwiązywał Arystoteles przez rozróżnienie dwojakiego rozumu: biernego i czynnego. Bierny czyni zadość receptywności poznania, czynny- samorzutności o możności duszy.
Arystoteles głosił, iż nie ma innego dobra niż realne, szukał celów osiągalnych. Jego etyka była empiryczna, łączył normy z opisem działania ludzkiego, wprowadzał normy z opisem działania ludzkiego, zaś wyprowadzał normy z realnej natury człowieka, chciał aby powszechność norm godzić z indywidualną naturą działającego. Dla Arystotelesa miarą słuszności był żywy wzór dobrego i mądrego człowieka.
Arystoteles uważał, że naturę dobra znajdzie się drogą abstrakcyjnego rozumowania, lecz przez ustalenie, jakie w życiu ludzie sobie stawiają cele. Cele ludzkości są rozmaite. A więc Arystoteles uważał, że zaletami człowieka rozumnego są: mądrość, rozsądek, a także życie czystą teorią boską.