Wiek poniemowlęcy
Rozwój fizyczny i motoryczny
15. miesiąc - dziecko chodzi po schodach na czworakach; chodzi samodzielnie; przewraca się od czasu do czasu
18. miesiąc - z pomocą dorosłego dziecko wchodzi po schodach wyprostowane;
25.-30. miesiąc - schodzi po schodach bez trzymania się poręczy; skacze, biega;
36. miesiąc - stoi na palcach; jeździ na trzykołowym rowerze;
sylwetka ciała ulega wyszczupleniu - zwolnienie przyrostu wagi przy nadal postępującym wzroście;
obwód klatki piersiowej wyraźnie mniejszy niż obwodu głowy; utrwalanie się krzywizn kręgosłupa (lordoza szyjna i lędźwiowa);
- Rozwój manipulacji specyficznej - dostrajanie swoich ruchów do właściwości używanych przedmiotów; ruchy dziecka nabierają prezyzji;
- Dzieci uczą się posługiwać przedmiotami codziennego użytku poprzez mechanizm naśladowania wzorca proponowanego przez dorosłych:
2.r.ż. - posługiwanie się łyżką, ołówkiem
2,5.r.ż. - przeniesienie szklanki napełnionej płynem w ¾, nałożenie części ubrania
3.r.ż. - mycie twarzy i rąk, wycieranie ręcznikiem
Rozwój inteligencji sensoryczno-motorycznej (pierwsze 2 lata życia)
- Przekształcenia reakcji odruchowych w procesy psychiczne w toku procesu adaptacyjnego - 3 formy asymilacji:
Funkcjonalna (powtarzanie reakcji)
Uogólniająca (powtarzanie tej samej reakcji w odpowiedzi na różne bodźce)
Różnicująca (różnicowanie reakcji w zależności od kontekstu)
- Wewnętrznym modelem czynności psychicznej jest schemat. Schematy czynnościowe:
pierwotne: stadium I - pochodzące od reakcji odruchowych, np. schemat ssania; stadium II - połączenie z elementami sensomotorycznymi, np. z ruchem ręki - pierwsze przystosowanie nabyte, np. schemat ssania kciuka ;
czynnościowe wtórne: stadium III (4.-8.m.ż.) - skierowanie aktywności dziecka ku światu przedmiotów, np. potrząsanie, pociąganie; stadium IV (8.-12.m.ż.) - łączenie schematów czynnościowych wtórnych, np. chwytanie + pociąganie stadium V (12.-18.m.ż.) - wiele różnych schematów w kontakcie z jednym przedmiotem, np. obracanie, stukanie, potrząsanie;
obrazy umysłowe: stadium VI (18.-24.m.ż.) - dziecko może zastąpić realny przedmiot i posługiwać się nim używając schematów umysłowych ; pojawienie się funkcji symbolicznej (Piaget) - zdolność do przywoływania nieobecnych przedmiotów i zjawisk za pomocą znaków i symboli; przejawy: przyswajanie mowy, zabawa symboliczna, pierwsze wyobrażenia, naśladownictwo odróżnicowane (poprzedzane przez naśladownictwo bezpośrednie; odróżnicowanie od wzoru, wstęp do wyobrażeń);
- dzięki koordynacji schematów wtórnych dziecko postrzega stałość i obiektywność przedmiotów:
nie istnieją dla dziecka tylko jako tworzywo dla funkcji (widzenia, słyszenia) - wcześniej istnienie przedmiotu miało dla dziecka znaczenie jedynie w kontekście konkretnego działania; dziecko nie szukało przedmiotu, który zniknął z jego pola percepcyjnego;
- 2. rok życia - intensywny rozwój dziecięcej teorii umysłu; dziecko myśli o przeszłości, stawia hipotezy, planuje przyszłość; buduje się w nim świadomość istnienia czegoś niedostępnego poznaniu empirycznemu (myśli, emocje); dziecko zdobywa wiedzę na temat stanów emocjonalnych innych osób;
- 4. rok życia - dziecko zaczyna rozumieć, czym jest aktywność umysłowa - wie, że umysł jest zbiorem różnych stanów psychicznych, pragnień, myśli, reprezentacji, oraz umysł sam produkuje owe stany mentalne (dzięki temu dziecko rozumie takie zjawiska jak żart, metafora, kłamstwo);
Rozwój zabawy
- Zabawa jest głównym źródłem rozwoju dzieci do wieku szkolnego (Wygotski);
- Rodzaje zabaw:
manipulacyjne - wywodzą się z zabaw funkcjonalnych; swobodne czynności podejmowane przez dziecko dla przyjemności; prowadzą do określonego stanu rzeczy poprzez oddziaływanie manipulacyjne na przedmioty, np. potrząsanie grzechotką, przenoszenie klocków, wkładanie przedmiotów do pudełek;
konstrukcyjne - ich podstawą są zabawy manipulacyjne; dziecko planuje swoje działania, dąży do uzyskanie jakiegoś wytworu, dostrzega efekt swojej pracy, np. budowanie wieży z klocków, rysowanie, zabawy z plasteliną, u starszych - sklejanie modeli);
symboliczne - zabawy w udawanie; relacja między podmiotem (dziecko), podstawową reprezentacją (I rzędu) i rozkojarzoną reprezentacją (II rzędu); zdolność do udawania pojawia się między 18. a 24. miesiącem życia;
- 3 formy zabawy w udawanie (wyróżnienie ze względu na stosunek do reprezentacji):
udawanie subsytucyjne - przyjęcie, że dany obiekt jest czymś, czym naprawdę nie jest (klocek - filiżanka herbaty, banan - słuchawka telefonu);
forma prawdy - przyjęcie, że dany obiekt posiada cechy, których naprawdę nie ma (dziecko udaje, że ma mokre ubranie);
forma istnienia - wyobrażanie sobie czegoś, czego nie ma;
- Powyższe formy występują w pakiecie;
- Udawanie jest zakotwiczone w „tu i teraz” - charakter czasowy;
Rozwój emocjonalny i społeczny (2.-3. rok życia)
- Dziecko porozumiewając się z dorosłymi wprost wyraża swoje potrzeby i pragnienia;
- Rozumie pragnienia innych w różnych sytuacjach społecznych;
- Psychologia pragnień - dzieci często mówią o pragnieniach swoich i innych ludzi, o tym, czego chcą, co lubią; odnosząc się do pragnień wyjaśniają działania, emocje, interakcje (faza charakterystyczna dla 3.r.ż.)
- Uczucia dziecka są zmienne, żywe, szybko przechodzą w przeciwstawne; gwałtowne reakcje; silne związanie z potrzebami biologicznymi i zaciekawieniem;
- Dojrzewający układ nerwowy - dominacja procesów pobudzenia nad procesami hamowania (powiązanie z wrodzonymi cechami temperamentalnymi)
- uczucia złożone: zazdrość, duma, wstyd, poczucie winy, zakłopotanie - ich pojawienie się ma związek z rozwojem poczucia własnego „Ja” oraz rozumieniem sytuacji społecznych; wzajemność oddziaływań między rozwojem poznawczym a emocjonalnym;
- dziecko często jest inicjatorem kontaktów społecznych; pierwsze kontakty z rówieśnikami - spojrzenia, zachowania zaczepne oznaki zainteresowania; zabawy samotne lub równoległe;
Rozwój obrazu własnej osoby
- Rozwój odrębności psychicznej i poczucia własnego „Ja” wiąże się ze zrozumieniem pojęcia stałości przedmiotu oraz rosnącą samodzielnością dziecka;
poczucie sprawstwa - świadomość autorstwa zdarzeń i zmian;
- Pierwsze przejawy „Ja” - rozpoznawanie siebie w lustrze; później - używanie słów: „ja”, „mój”, „mnie”; zachowania terytorialne; dziecięcy negatywizm - opór werbalny i fizyczny wobec próśb i poleceń dorosłych;
- „Ja” - podstawa do budowania samowiedzy, będącej jądrem osobowości dziecka;