Temat 43. Biografia- autobiografia- biografizm- genetyzm
M. Czermińska- „ Postawa autobiograficzna”
Autobiografia w sensie klasycznym tj. przedstawienie opowieści o własnym życiu, całościowa autointerpretacja własnego losu, np. pamiętniki, listy, dzienniki osobiste = dokumenty prywatne.
Ujawnienie się tendencji autobiograficznych- wpływy dawnych pism osobistych uznanych publikacją. Pisma osobiste są dokumentem systemu świadomości
Autobiografia jako wartość w kulturze- „ja” odnosi się do „tej” (utwierdza się w roli podmiotu). Głód autentyzmu, ciekawość cudzego życia, potrzeba kontaktu.
Intymistyka - odnosi się bowiem do „(...) literatury uwzględniającej tematy intymne, tzn. medytacje introwertyczne, sekrety duszy, życie codzienne (...), prosty sposób życia, bez emfazy.” . Jest to więc jeszcze bardziej osobisty typ dziennika, ale takiego wydawanego nakładem jakiegoś wydawnictwa, a nie dziennika pisanego tylko na własny użytek. Literatura wyznania
Ph. Lejeune - „Pakt autobiograficzny”
zakłada tożsamość autora, narratora i bohatera, wyklucza powieściowy
powieść autobiograficzna zakłada fikcyjność zdarzeń i postaw obecność elementu podobieństwa
Pakty :
Pakt: autobiograficzny- polega na uznaniu wewnątrz tekstu tej tożsamości odsyłającej w końcu do nazwiska autora na okładce”. Owo „Ja” mówiące również w swej postawie autobiograficznej stosuje zasadę „sprawdzania sobą”, zasadę osobistego udziału w dyskursie i osobistej odpowiedzialności za tę wypowiedź, wynikające z potrzeby zakomunikowania siebie komuś innemu
Pakt referencyjny- pakt podlegał zmianom. Najpierw uważano, że obraz stanowi odzwierciedlenie głębokiej rzeczywistości, a więc że znak należy do porządku sakramentu. Potem uznano, że obraz skrywa i wypacza głęboką rzeczywistość, stanowiąc "niewłaściwy pozór" i należąc do "porządku złych wróżb". Na etapie trzecim obraz "skrywa nieobecność głębokiej rzeczywistości", a więc "udaje, że jest pozorem" i należy do porządku czarnoksięstwa. I wreszcie na etapie czwartym obraz pozostaje "bez związku z jakąkolwiek rzeczywistością.
Pakt powieściowy-
Podobieństwo- „pozatekstowy pakt odniesienia, będący prototypem...modelem dla podmiotu wypowiedzi:
Minimum rozpoznawania autentyczności lub niepodobieństwo nacechowane autentycznością
Schemat wiadomości o życiu autora jest współtworzony i kontrolowany przez pisarza.
Autobiografizm- wartość kulturowa ze względu na wysiłek autointerpretacji
Mistyfikacje, przeinaczenia danych- wymagające nie sprostowania, ale interpretacji jako rzeczy znaczące np. fantazmaty
Skąpe dane pozatekstowe- autobiografia jako hipoteza. Zasada „sprawdzenia sobą” osobista odpowiedzialność za wypowiedź.
Dwie odmiany postawy autobiograficznej:
Ekstrawertywna - przez pryzmat doświadczeń -„ja”- poznanie świata
Introwertywna- świat jako źródło impulsów do przeżyć „ja”:
Postawa świadka - literatura pamiętnikarsko- wspomnieniowa
Postawa autobiograficzno- estetyczna, podmiot poznający i przeżywający np. literatura wyznania
Socjologia wiedzy- odpowiedź na pytanie, o to co się mówi, jest nieustannie modyfikowana przez odpowiedź na pytanie, kto mówi
Konstrukcje powieściowe odsłaniają zaszyfrowany wzór autobiografizmu
Porządek problemowy:
Dom dzieciństwa
Doświadczenie podróży
Związek z „ miejscem na ziemi”
Paul de Man- „ Autobiografia jako od-tworzenie”
Autobiografia jako gatunek literacki, który obejmuje funkcję estetyczną i funkcję historyczną, w grę wchodzi tu dystans chroniący autora autobiografii od jego doświadczenia, ale też jedności estetyki i historii. Uznając autobiografię za gatunek, nadaje się jej status literacki wyższy niż ten, który przysługuje np. reportażowi, kronice itp. Autobiografia niełatwo poddaje się definiowaniu jako gatunek. Pojawia się trudność rozróżnienia między autobiografią a fikcją. Autobiografia w sposób mniej ambiwalentny niż fikcja opiera się na faktycznych i potencjalnie dających się zweryfikować wydarzeniach. Jej tryb opowiadania i reprezentacji jest prostszy. Może zawierać całe mnóstwo fantazmatów i urojeń, lecz źródłem tych odchyleń od rzeczywistości jest pojedynczy przedmiot, którego tożsamość określamy jako narratora.
Założenie, że życie rodzi autobiografię- założenie, że przedsięwzięcie autobiograficzne może samo tworzyć życie, że wszystko co autor czyni podyktowane jest technicznymi wymogami portretowania samego siebie (mimesis- to tylko jeden z trybów figuratywności)
I Genette Gerard- (ur. w 1930- francuski teoretyk literatury, kojarzony ze strukturalizmem oraz narratologią. Od 1967 roku profesor literatury francuskiej na Sorbonie).Uwagi jego dotyczą zespolenie dwóch wzorców obrazowania, „zbieżność” (właściwa synchronizacja)-o której nie wiemy, czy jest faktem, czy fikcją. Zręczny zabieg dokonany po to, by stworzyć metaforę
Przyczynowość genetyczna- (metonimia funkcjonuje jako przyczyna, a metafora jako skutek)- odczytanie dzieła jako autobiografii.
Przyczyna teologiczna- (metafora jest cel, a metonimia środkiem do celu)- odczytanie dzieła jako fikcji
Autobiografia- figura odczytywania albo rozumienia, polega na połączeniu dwóch podmiotów uwikłanych w proces lektury, w którym zastępując się wzajemnie i odbijając w sobie, określają się one nawzajem. Struktura ta zakłada rozróżnienie jak i podobieństwo, są one wynikiem wzajemnego zastępowania się, tworzącego podmiot.
Gerard używa metafory drzwi obrotowych- co oddaje obrotowy ruch tropów i potwierdza, że element lustrzanego odbicia jest nie tyle sytuacją, czy zdarzeniem, które można umiejscowić w jakiejś historii, ile manifestacją, na poziomie odniesienia, pewnej struktury językowej.
Autobiografia nie jest wiarygodnym świadectwem samopoznania, jasno dowodzi niemożności zamknięcia w całość żadnego z systemów tekstu, na które składają się topologiczne przedstawienia.
Autobiografia-jest odbiciem dwu uwikłanych w nią podmiotów. Tematycznie podkreśla podmiot, imię własne, pamięć, narodziny, erosa, śmierć. Otwarcie głosi swą strukturę poznawczą i topologiczną, oraz pragnie wyrwać się z ograniczeń na które nakłada na nią system.
II Philippe Lejeune - uważa, że do istoty autobiografii należy nie to, że jest ona tylko reprezentacją i strukturą poznawczą, lecz to, że zawiera pewną umowę: decydujące są więc nie tropy, ale akty mowy. Nazwisko na stronie tytułowej to nie imię własne, lecz sygnatura, która nadaje tej umowie prawomocność. (według L. sygnatura = imię własne). Czytelnik przestaje być zwierciadlaną figurą autora, staje się natomiast sędzią, instancją nadrzędną, której zadaniem jest sprawdzenie autentyczności sygnatury. Badania autobiograficzne podlegają podwójnemu mechanizmowi, jakim jest konieczność wyrwania z topologii podmiotu i wpisanie jej w zwierciadlany model poznania.
III Wordsworth- esej
Opowieść o dialogu trwającym
Figury deprywacji (kaleki, ciała topielców, ślepi żebracy, dzieci mające umrzeć) w „ Preludium” to figury poetyckiego „ja” samego Wordswortha.
Wypowiedź autobiograficzna traktowana jest jak wypowiedź, w której powraca się do życia samego siebie. Nawoływanie do przywracania do życia w obliczu śmierci.
Myślenie, metafora i styl to system mediacji między dwoma biegunami w opozycji albo-albo lub przez ciąg przekształceń (śmierć albo życie, życie i śmierć). Sprzeczności między np. miastem i przyrodą, pogaństwem i chrześcijaństwem, tym co poszczególne i tym co ogólne.
Metafora ruchu słońca- porównanie życia do podróży, którą przerywa śmierć, nie kładąc jej jednak kresu, podróż w naszej wyobraźni do miejsca narodzin. Słońce symbolem natury, ale i poznania, symbolem „umysłu sprawującego nad sobą władzę absolutną”.
Mówiący kamień przeciwwagą widzącego słońca- fikcja apostrofy (zwracania się do kogoś) do osoby nieobecnej- prozopopeja (sztuka subtelnego przejścia ), zakłada możliwość odpowiedzi. Przedstawienie figury epitafium jako fikcji głosu- zza- grobu (przedstawienie zmarłego jako mówiącego ze swego własnego nagrobka). Harmonijne łączenie obu światów (żywych i umarłych)
Metafora i prozopopeja godzą tematyczny patos z kunsztownie zróżnicowanym stylem.
Obrona jasnego języka spoczynku, spokoju i łagodności
Autobiografia- nadawanie i pozbawianie oblicza, tworzenie i od-twarzanie. Autobiografia ukrywa to od-twarzanie, które sama powoduje
Opozycja między dosłownością a figuratywnością działa tu przez analogię z opozycją miedzy imieniem a tym, co nie daje się nazwać, mimo że istotnym zadaniem całego wywodu ma być przezwyciężenie tej opozycji
-język właściwy jest „nie tym, czym jest strój dla ciała, lecz tym, czym ciało dla duszy”
-język gwałtowny i potępiony to język metafory, prozopopei i tropów, który sprawia, że to, co nieznane, staje się dostępne dla umysłu.
- język będący figurą czyli metaforą lub prozopopeją), nie jest samą rzeczą, lecz jej reprezentacją, obrazem i jako obraz jest milczący i niemy.