Temat 39 Sacrum
Stefan Sawicki - „ Sacrum w literaturze”
Sacrum- określa wszystko to, co religijne. Hasło wywoławcze dla różnorodnych elementów sakralnych, związanych bliżej z religijną postawą, z tym co nadnaturalne. Pojęcie to wprowadził szerzej w nurt myśli europejskiej Mircea Eliade (współczesny religiolog pochodzenia rumuńskiego). Oparł się na zasadniczej opozycji sacrum - profanum i uczynił narzędziem badania rzeczywistości. Jest uważane za rzeczywistość wspólną dla wszystkich Religii, jest wynikiem szukania podobieństw i zbieżności.
POLA NA KTÓRYCH W LITERATURZE POJAWIA SIĘ SACRUM
Pole tematyczne (motywy , tematy, wątki, fabuła) np. motywy sakralne przenikające niemal całą poezję' wątki starotestamentowe przewijające się przez światową prozę; literatura sięgająca do tradycji religijnej, a czasem do epoki jej rozwoju; różnorodność ujęć- od wierności aż do deformacji, parodii i zaprzeczeń; poszerzanie przez literaturę tradycji religijnej np. apokryfy, które wypełniały miejsca niedookreślone Świętej Księgi będąc czasami interpretacją lub osądem. Na pograniczu religii i folkloru powstają motywy, wątki, legendy i mity, które tworzą nowe wartości sakralne, znaczące w określonym kręgu kulturowym np. Średniowieczna legenda o św. Graalu ( legenda o naczyniu, od którego Józef z Arymatei zebrał krew Ukrzyżowanego- symbol tego co nadprzyrodzone, najświętsze). Interpretacja Nad Niemnem- przeciwstawienie dworu i wsi jako opozycji profanum i sacrum.
Interpretacja wartości tematycznych utworu- grupowanie motywów w różne kręgi podobieństw, śledzenie ich funkcji w budowie utworu, odtwarzanie konstrukcji akcji, referowanie tematyki materiału. Obecnie zainteresowanie głębszym znaczeniem : toposy- nośniki znaczeń o zasięgu ogólnokulturowym , motywy archetypiczne- krystalizacje poetyckie o charakterze psychicznym czy historycznym, motywy czasu i przestrzeni.
P. Ricouer - uważa że symbole obecne w kulturze przechowują najbardziej autentyczną i pierwotną wiedzę o świecie i człowieku, model poznania.
G. Poulet- bada znaczenie tych motywów symbolicznych, które są w kulturze europejskiej śladem wysiłków dotarcia do tajemnicy bytu.
Problematyka utworu- chodzi tu o semantyczną wymowę, o postawę rozumienia i oceny z pozycji „autora”, sprawy z pogranicza moralności i religii. Religijna problematyka, za jaką można uznać zagadnienie świętości. We współczesnej literaturze pisarzem świętości jest np. Georges Bernanos- „Dialogi karmelitanek”- nurtowi świętości towarzyszy stale nurt zła, wydobywanie z cienia postaci mrocznych.
Wskazanie problematyki sakralnej poprzez opozycję świętości i grzechu- Związek dobra i zła , świętości i grzechu, jest czymś częstym w lit. XX w. Docieranie do istoty świętości Kościoła, odsłanianie jego mocy i chwały w celowo skonstruowanej sytuacji największej ludzkiej słabości i największego mroku. Zło domaga się dobra, jest jakby warunkiem ujawnienia czy zasugerowania wartości np. Zbrodnia i kara- jako chrześcijańskie misterium o grzechu i pokucie. Wyznaczają granice sakralnego obszaru. Czasem rodzaj egzystencjalistycznego rachunku sumienia czy publicznej spowiedzi współczesnego człowieka. Świętość i grzech jawią się w perspektywie początku i w egzystencjalnym doświadczeniu jako elementy złożonej całości.
Człowiek w relacji do tego, co nadnaturalne- relacje między człowiekiem i Bogiem. Literatura zawiera bogatą problematykę teologiczną, wyrażoną w języku egzystencjalnym, dalekim od uznanej i utrwalonej terminologii. Zbliżenie teologii i literatury, obecność teologii w literaturze. Utwory, które zawierają teologiczne sensy, lecz i te , które mówią o Bogu nie wymieniając Jego imienia, które nie są skierowane bezpośrednio ku sprawom ostatecznym np. Norwid ( utwory, których nawet głęboko religijny charakter, może być rozpoznany dopiero przez zestawienie z tłem, które stanowią inne teksty poety). Poszukiwanie wewnętrznego i zewnętrznego teologicznego sensu utworu.
Jan Błoński- interpretację teologiczną z pozycji odbiorcy sytuuje w obrębie krytyki lub teologii.
Teologia „literacka” i „teologia literatury” to dwie relacje miedzy literaturą a teologią oraz dwa sposoby odsłaniania tego, co teologiczne w dziele literackim, togo, co czeka na odsłonięcie w skali literatury powszechnej. Pojawia się wtedy, gdy ani w utworze samym, ani w kontekście autorskim, rodzimym utworu nie możemy się doszukać świadomej akceptacji przesłania teologicznego.
Religijność poezji-metafora modlitwy, sakralne widzenie świata i człowieka, swego rodzaju interpretacja np. Norwid- (człowiek w przestrzeni usakralnionej, widziany w perspektywie doczesnej i wiecznej, uwikłany w zło i grzech ale i udział w życiu Bożym). Człowiek odsłania się w wymiarze swego kapłaństwa i pielgrzymstwa. Człowiek odsłania bliskość Boga i swojej służby Jemu.
Religijność poezji w funkcji i istocie tekstu poetyckiego- teksty religijne są silnie zmetaforyzowane, nasycone analogią, antytezą, paradoksem, metaforą. Cytaty z tekstów biblijnych. Poezja jako mowa niezwykła, niecodzienna, „mowa świętującego sensu”, podobieństwo języka religii- języka poezji, zbliżona funkcja wypowiedzi, odsłonięcie ostatecznej tajemnicy, kontakt z samym istnieniem. Postawa wobec rzeczywistości charakteryzuje się kontemplacją, wniknięciem w rzeczywistość, zespolenie z nią, mistyczne przeżycie. „współpraca ducha religii i miłości rzeczy”. Zbliżenie się tajemnicy człowieka i świata, do jego głębokiego sensu, do tego, co fascynuje i męczy nieosiągalnością.