Tezy wykładu: Polityka gospodarcza (pg) - aspekty teoretyczne - część I i II

I. Polityka gospodarcza - aspekty teoretyczne - część I

1. Pojęcie polityki gospodarczej (pg)

Definicja: Świadome oddziaływanie instytucji państwa i organizacji międzynarodowych na gospodarkę jej dynamikę, strukturę funkcjonowania i stosunki ekonomiczne

Podmioty polityki gospodarczej: organy władzy państwowej - centralne lub organy samorządu terytorialnego (preferencje lokalne i regionalne)

Cel ingerencji: wspólne dobro i racjonalne działanie (przy uwzględnieniu ograniczeń wynikających m. innymi z politycznego cyklu koniunkturalnego)

Definicje pg zależne od sposobu podejścia:

- deskryptywne (dokładny opis)

- pozytywne budowa modelu, w tym na podstawie opisu zjawisk, osąd bez wartościowania

- normatywne ( wyciąganie wniosków, wartościowanie, dobór instrumentów dla celów ustalonych w obu podejściach )

2. Pozytywna teoria polityki gospodarczej poznaje i opisuje rzeczywistość. Uznaje ona za fałszywa tezę, że działania państwa muszą koniecznie prowadzić do poprawy położenia wszystkich członków społeczeństwa. Wynika to z niesprawności państwa.

Nauka polityki ekonomicznej: bada formy, cele, narzędzia i sposoby oddziaływania organów państwa i instytucji międzynarodowych na społeczny proces gospodarczy

Metody: empiria, dedukcja, symulacja (eksperyment), metoda prób i błędów

3. Doktryny polityki gospodarczej

- merkantylizm XVII wiek: państwouprzemysłowienie, eksportbogactwo narodowe

- liberalizm XVIII wiek: minimum ingerencji państwadominacja rynku

- interwencjonizm XX wiek:

*teoria Keynesa, New Deal

*doktryny partii komunistycznych- społeczna własność środków produkcji, planowanie centralne, doktryna industrializacji (przemysł ciężki, konsumpcja - minimum) w b. ZSRR

*doktryny partii socjaldemokratycznych - społeczna i prywatna własność środków produkcji

4. Funkcje państwa i polityki gospodarczej

Główny regulator to niewidzialna ręka rynku (konkurencja, motyw zysku)

rola państwa:

- zapewnienie przestrzegania ustrojowych i systemowych zasad porządku społeczno-gospodarczego (wolność gospodarcza, własność prywatna), bezpieczeństwa wewnętrznego i z

zewnętrznego, utrzymywanie sądownictwa, szkolnictwa i systemu pieniężnego.

- korygowanie niesprawności mechanizmu rynkowego:

- ingerencja na rynkach niekompletnych, tj. na takich, gdzie występują efekty zewnętrzne, dobra publiczne i brak rynków natychmiastowych i terminowych:

*efekty zewnętrzne - nadmierne korzystanie (świeże powietrze, woda - zanieczyszczanie, cisza - hałas, efektywność i podział dochodów zależnie od rozkładu praw własności np. farmera i właściciela stada bydła)

*dobra publiczne - obrona narodowa, pomniki, oświetlenie, emisje programów publicznych - na ogół dobra dostarczane i konsumowane za darmo, a więc nieatrakcyjne dla prywatnych producentów - państwo musi się tym zająć,

*ogólnospołeczna efektywność - praktyki monopolistyczne,

* niszczenie środowiska - postulaty ekologii,

*nierówności podziału - postulaty zmniejszania różnic społecznych, żywiołowe procesy destabilizujące - stabilizowanie gospodarki itp.

*polityka budżetowa - utrzymanie funkcji wewnętrznych i zewnętrznych, kształtowanie globalnego popytu (wydatki i dochody)

*polityka pieniężna - regulowanie podaży pieniądza - wpływanie na cykle koniunkturalne

*ochrona przed zagraniczną konkurencją

*ład przestrzenny i środowisko naturalne

*ład społeczny

Synteza funkcji pg : realizacja preferencji społecznych w warunkach niesprawności rynku

5. Cele i dziedziny polityki gospodarczej

- pomnażanie bogactwa i dobrobytu społecznego - polityka wzrostu

- umacnianie zdolności konkurencyjnej

- wzrost przedsiębiorczości

- przekształcenia strukturalne

- równowaga gospodarcza

Dziedziny polityki gospodarczej: w makro i mikroskali, polityki sektorowe - przemysłowa, rolna, handlowa, współpracy z zagranicą, komunalna, demograficzna, społeczna, infrastruktury, celna, inwestycyjna, lokalizacyjna, naukowa.

6. Przedmiot oddziaływań - gospodarka narodowa i jej relacje z otoczeniem

*gospodarka narodowa P - funkcja produkcji zależna od zasobów naturalnych N, majątkowych M i zasobów pracy L: P = f (N,M,L).

* gospodarka narodowa w tablicy Input -Output: Q = (I-A) q, gdzie Q -produkt globalny, I-A - macierz struktury technicznej gospodarki i q to produkt końcowy

7. Polityka ekonomiczna a planowanie gospodarcze

Polityka gospodarcza to nie działanie ad hoc, lecz wg ustalonego kompleksowego opisu zamierzeń, tj. planu działania.

Pojecie planu działania:

wg Kotarbińskiego - plan to opis możliwego w przyszłości doboru i układu czynności zjednoczonych wspólnym celem. Współczesne planowanie gospodarcze jest procedurą, która polega na świadomym i systematycznym przetwarzaniu informacji oraz na konstruowaniu wewnętrznie spójnych koncepcji strategii działania z uwzględnieniem ograniczeń pod kątem najlepszych sposobów osiągania celów.

Planowanie krótko, średnio i długookresowe, imperatywne i indykatywne, scentralizowane i zdecentralizowane.

8. Polityka rozwoju gospodarczego

Planowanie rozwoju. Prognozy. Prognozy ostrzegacze. Strategie rozwoju.

Planowanie terytorialne.

II. Polityka gospodarcza - aspekty teoretyczne - część II

1. Normatywna teoria polityki gospodarczej - podejście preskryptywne: jak być powinno (teoria interesu publicznego)

Normatywna teoria tworzy kryteria oceny posunięć dokonywanych przez państwo, metod interwencjonizmu i osiąganych wyników. Np. ocena modeli pod względem ich skuteczności, porównanie kosztów realizacji celów i wartościowanie to o szukanie odpowiedzi jak być powinno - to teren ekonomii normatywnej. Normatywna teoria polityki gospodarczej zakłada istnienie podmiotu (polityka) działającego w interesie jednakowych jednostek - woli społeczeństwa - tj. grup interesów, karteli , związków zawodowych, lobbies, partii politycznych itp. W celu zapewnienia realizacji własnych preferencji, niezależnie od lub kosztem preferencji innych grup.

Teoria wyboru publicznego - wpływ grup interesu na politykę państwa:

- czy ekspansywna czy restrykcyjna?

- czy interweniować selektywnie - np. przez politykę podatkową, regionalną, sektorową?

1.1. Cele polityki gospodarczej warunkach demokracji odzwierciedlające preferencje elektoratu:

a. cele o ustalonej wartości - zasada Tinbergena :

- przypisanie ustalonych wartości zmiennym - celom pg , np. wybór punktu na krzywej transformacji, który określa partycypację różnych regionów w wytwarzaniu krajowego PKB lub punkt na krzywej Phillipsa określający wielkości stopy bezrobocia i inflacji w kraju

b. cele priorytetowe

- jeśli nieznane są w/w punkty, to dążyć można do maksymalizacji pojedynczych celów, np. maksymalizacji dochodu w regionie przy stałym dochodzie w innym, określenie poziomu bezrobocia i minimalizacji stopy inflacji, itp.

c. cele o zmiennej wartości Theila : nakładanie mapy krzywych obojętności odzwierciedlających preferencje społeczeństwa na krzywe transformacji i szukanie punktu styczności, tj. wyboru konkretnych wartości celów

d. powiązanie narzędzi z celami - problemy spójności pg

- złota reguła pg Tinbergena : rozwiązanie jakiegoś problemu pg w przypadku celów o ustalonej wartości jest możliwe tylko wtedy, gdy liczba instrumentów jest co najmniej równa liczbie celów

- zasada Mundella - efektywnej klasyfikacji: zmiany każdego instrumentu dokonywane sa przez organ, który jest relatywnie bardziej skuteczny w osiąganiu danego celu - właściwe przyporządkowanie narzędzi do celów

1.2. Cele polityków a polityczny cykl koniunkturalny

Model Kaleckiego (1943): system kapitalistyczny nie jest zdolny do zapewnienia pełnego zatrudnienia w długim okresie; eliminacja cyklu koniunkturalnego możliwa jest za pomocą polityki ekspansywnej po stronie globalnego popytu oraz stworzeniu państwa opiekuńczegospadek dyscypliny pracyinflacjapolityka restrykcyjnazmiana polityczna - polityczny cykl koniunkturalny ( jako uboczny skutek realizacji innych celów).

Model Nordhausa (1975):decyzje polityków są wyrazem ich własnych preferencji, tj. prywatnych preferencji i interesów; politycy manipulują tak gospodarką, aby maksymalizować liczbę głosów dla elekcji (reelekcji) i stosują narzędzia ekspansji fiskalnej i pieniężnej w okresach poprzedzających wybory. Społeczeństwo odnosi chwilową korzyść, jednak rosnąca w wyniku tej ekspansji inflacja wzmaga oczekiwania inflacyjne, które w efekcie przynoszą spadek dobrobytu.

Jednak nie zawsze politycy są w stanie wpływać zgodnie argumentów własnymi interesami na gospodarkę.

Przewaga argumentów teorii stronniczych polityków (tj. stronnictw, partii o odmiennych celach w związku z różnymi partykularnymi interesami ich elektoratów); np. Demokraci (wyższe podatki i inflacja, niższe bezrobocie) a Republikanie (niższe podatki, niższa inflacja i ew. wyższe bezrobocie w USA: Po wygranych wyborach przez opozycję zmiana polityki gospodarczej.

Polityczny cykl budżetowy: korzystanie urzędników narzędzi ekspansji fiskalnej w okresach poprzedzających wybory.

Polityczny cykl pieniężny (Greenspan, Bundesbank)

Cele urzędników - biurokracji

Biurokracja to nie pochodzące z wyboru osoby (pełnomocnicy) odpowiedzialne za realizację decyzji podjętych przez polityków (mocodawców).

Ekspansja sektora publicznego to realizacja osobistych interesów urzędników (dodanych do interesów polityków)

Czy biurokracja może działać efektywnie i realizować nie tylko swoje interesy, ale i interesy społeczne zbieżne z procedurami demokratycznymi ?

Tak, jeśli:

- sprecyzowane są zadania i procedury przejrzyste publicznie oraz sankcje za odstępstwa od nich

- istnieje system motywacji połączony z wynikami pracy i konkurencji między urzędnikami

2. Niesprawności rynku a niesprawności państwa

Zmniejszenie roli alokacyjnej i dystrybucyjnej państwa w l. 80-tych (USA, GB). Prywatyzacja przedsiębiorstw publicznych. Nieskuteczność interwencji państwa.

Zagrożenia związane z prywatnymi interesami polityków i biurokracji - ryzyko nadużycia.

Niesprawności rynku ( inflacja, bezrobocie przymusowe, nierównowaga zewnętrzna i wewnętrzna) różnią się od niesprawności państwa (cykl polityczny, dominacja celów biurokracji/polityków, nie przejrzystość procedur, niska efektywność).

Wspólne niesprawności to: wynikające z ryzyka nadużycia.

- łatwiej kontrolować menadżerów prywatnych - są oni kontrolowani przez właścicieli i dyscyplinowani przez rynek (widmo bankructwa)

3. Niesprawności państwa a elementy pozytywnej teorii polityki gospodarczej

- uwzględnienie gry interesów i przyczyn interwencji państwa w związku z niesprawnością rynku

- ustalenie, czy interwencja państwa zapewni większą skuteczność niż działania innych instytucji

- wybór między alternatywnymi programami (wykonalność, koszty, skutki)

Literatura: Nicola Acocella, Zasady polityki gospodarczej, PWN 2002 r

---