„DO TRUPA” - Jan Andrzej Morsztyn
1. Informacje o Morsztynie
Jan Andrzej Morsztyn reprezentuje nurt dworski. Jest poetą marinistą.
Marinizm - był to kierunek w poezji barokowej zapoczątkowany przez Gambatistę Marini. Założeniem jego
poezji było zaskoczyć, zaszokować odbiorcę niezwykłym pomysłem, czyli konceptem w
dziedzinie tematu albo w dziedzinie formy. Utwory ich charakteryzowały się dużą ilością środków
stylistycznych. Ulubione tematy poetów marinistów to miłość i śmierć. Poezja marinistów
charakteryzowała się wyższością formy nad treścią.
Morsztyn tłumaczył wiele utworów Gambatisty Marina. Dużo w jego utworach jest konceptów, przenośni, porównań. Morsztyn jest mistrzem wyszukanej formy, pisał stylem kwiecistym, bogatym w środki stylistyczne, utwory miały kunsztowną budowę. Ważniejsza dla niego była forma niż treść. Ulubione tematy to miłość i śmierć. Morsztyn swoje utwory zawarł w 2 tomach: „Lutnia”, „Kanikuła albo Psia Gwiazda”. Morsztyn poetą był dla zabawy. Był politykiem.
2. Gatunek utworu
Sonet - utwór liryczny zbudowany z 14 wersów podzielonych na 4 zwrotki. Dwie pierwsze zwrotki mają po 4
wersy i charakter opisowy, dwie następne mają po 3 wersy i charakter refleksyjny. W dwóch
pierwszych zwrotkach mamy układ rymów ABBA, a w dwóch następnych, w sonecie „Do trupa” CDD,
CEE.
3. Analiza i interpretacja sonetu
tytuł sonetu szokuje gdyż jego adresatem jest trup, a podmiot liryczny będzie mówił do trupa, chociaż ten nie słyszy i nie udzieli żadnej odpowiedzi. Szokujący tytuł można nazwać konceptem, bo jest zaskoczeniem dla czytelnika.
cały wiersz jest rozbudowaną apostrofą, podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do trupa, np.: leżysz zabity.
sonet jest skargą nieszczęśliwego kochanka, a więc jest liryką miłosną. Ma on postać monologu dramatycznego, ponieważ jest dziwnym dialogiem, bo jednostronnym, bo trup się nie odzywa. Pomysł rozmowy z trupem jest też konceptem. Podmiot liryczny wyolbrzymia ogrom swego nieszczęścia twierdząc, że lepiej być trupem niż nieszczęśliwie zakochanym (koncept). Wyolbrzymienie ogromu nieszczęścia to hiperbola. Cały utwór jest hiperbolą.
utwór zbudowany jest z antytez - mieszczą się one w poszczególnych wersach, niekiedy obejmują dwa wersy, a czasami 3 (w 3 i 4 zwrotce).
dominują tu zdania przeciwstawne, zdania dwuczłonowe lub trzyczłonowe. Porównanie nieboszczyka do nieszczęśliwego kochanka jest szokujące a nawet makabryczne.
zwrotki 4-wersowe mówią o podobieństwach nieszczęśliwego kochanka i trupa, np.: leżysz zabity i jam też zabity, brak krwi - brak rumieńców, trup ma twarz zakrytą żałobnym suknem, a nieszczęśliwego kochanka otaczają ciemności.
zwrotki 3-wersowe mówią o różnicach, dlatego dominują tu zdania przeciwstawne (spójnik „a”), np.: nieboszczyk milczy, a język kochanka kwili, nieboszczyk nic nie czuje, a podmiot liryczny cierpi ból srodze.
wiersz oparty jest na gradacji, stopniowaniu, czuli wyliczaniu określeń, pojęć, obrazów według ich stopnia nasilenia.
4. Środki stylistyczne
epitety - płomień skryty, okropne ciemności,
paradoks (niedorzeczność) - wniosek, że lepiej być trupem niż nieszczęśliwie zakochanym,
kontrast, np.: między strofami 3-wersowumi, które mówią o różnicach. Jest to kontrast między spokojem trupa a bólem podmiotu lirycznego,
porównania - cały utwór jest porównaniem, np.: tyś jak lód,
metafory - strzała śmierci, strzała miłości,
paroleizm składniowy - podobieństwo następujących po sobie zdań, wersów,
anafory - „ty”,
hiperbole - „piekielna śrzeżoga”, „cierpię ból srodze”.
5. Wersyfikacja
utwór napisany jest wierszem sylabicznym, 11-zgłoskowcem, ze średniówką po 5 sylabie.
średniówka wyznacza granicę między tym, co odnosi się do trupa, a tym co do podmiotu lirycznego. Dlatego występuje tu pewna nieregularność, np. w 7 wersie średniówka występuje po 7 sylabie, w 11 wersie po 3 sylabie.
Wiesz jest szokujący, dużo jest tu środków stylistycznych typowych dla poetyki baroku. Dużą rolę odgrywa koncept. Widać w tym wierszu, że Morsztyn naśladował Marinę - włoskiego poetę i hiszpańskiego poetę - Gangora (styl kwiecisty).