LUTY 2004

ÂWIAT NAUKI

19

Nawet tym z nas,

którzy zawodowo zajmujà si´ sceptycyzmem,

zdarza si´ niekiedy kurtuazyjnie milczeç z powodu tzw. poli-
tycznej poprawnoÊci, która zak∏ada, ˝e wszystkie poglàdy i
opinie powinno si´ traktowaç jednakowo. Gdy zatem pytajà
mnie, czy uwa˝am si´ za tropiciela humbugów, w pierwszej
chwili zawsze mam ochot´ zrejterowaç i wymamrotaç w od-
powiedzi coÊ w rodzaju, ˝e jestem tylko dociekliwy, jak gdy-
by to mog∏o z∏agodziç wymow´ mojego potwierdzenia.

Ale czy naprawd´ nale˝y byç tak ogl´dnym? Jak podaje

s∏ownik, humbug to bzdura, nonsens, czyli po prostu lipa.
Dlaczego mia∏oby byç coÊ z∏ego w protestowaniu bez ogró-
dek, gdy ktoÊ próbuje nam wcisnàç jakiÊ kit. Oto kilka bred-
ni, które bynajmniej nie zas∏ugujà na taryf´ ulgowà.

Âwieczki do uszu,

znakomicie oczyszczajàce nie tylko uszy, ale

i umys∏. Ponoç nale˝y u∏o˝yç si´ na boku z g∏owà na podusz-
ce i wsunàç do ucha d∏ugà i cienkà, sto˝kowà Êwieczk´ tak,
aby wosk szczelnie zatka∏ kana∏ s∏uchowy, a nast´pnie zapaliç
jej wystajàcy koniec. Firma Coning Works z miejscowoÊci Se-
dona w Arizonie solennie zapewnia, ˝e powstajàce wówczas
podciÊnienie nie tylko usuwa ucià˝liwà woskowin´ usznà, lecz
tak˝e „zapewnia pogod´ ducha i równowag´ emocjonalnà, upo-
rzàdkowanie i wzmocnienie subtelnych strumieni energii w or-
ganizmie, wyostrza umys∏, wzrok, s∏uch, w´ch, smak i wra˝liwoÊç
na barwy”. Metoda woskowa „s∏u˝y jako katalizator udra˝nia-
jàcy zakoƒczenia nerwowe, umo˝liwiajàc swobodny przep∏yw wi-
bracji pomi´dzy ró˝nymi rejonami umys∏u, cia∏a i duszy”. „Po co
wi´c p∏aciç za czyszczenie uszu u lekarza – pyta retorycznie in-
na firma handlujàca Êwieczkami do uszu, o nazwie Wholistic
Health Solutions – kiedy mo˝ecie to zrobiç sami w domu?”

Zacznijmy od tego, ˝e wed∏ug badaƒ przeprowadzonych w

1996 roku przez lekarzy z Kliniki Otolaryngologicznej w Spo-
kane w stanie Waszyngton, których wyniki opublikowano w piÊ-
mie Laryngoscope, „pomiary tympanometryczne przeprowa-
dzone na modelu kana∏u s∏uchowego wykaza∏y, ˝e Êwieczki
do uszu nie wytwarzajà w ogóle podciÊnienia”, w zwiàzku z
czym w oÊmiu przebadanych przypadkach nie dosz∏o w naj-
mniejszym stopniu do usuni´cia woskowiny z ucha. Co gorsza,
przeprowadzona wÊród 122 otolaryngologów (specjalistów
chorób nosa, uszu i gard∏a) ankieta wykaza∏a 21 przypadków
urazów ucha w nast´pstwie zastosowania Êwieczek do uszu.
Wszyscy zwolennicy samookaleczania (bàdê te˝ szukajàcy
okazji do Êmiechu) mogà sobie zajrzeç na satyrycznà stron´ in-
ternetowà buttcandle.com, gdzie zachwala si´ „∏agodnà al-
ternatyw´ dla Êrodków przeczyszczajàcych, lewatyw i pigu-
∏ek na wzd´cia” w postaci z ca∏à starannoÊcià (i delikatnoÊcià)
wetkni´tej w wiadome miejsce wydrà˝onej Êwiecy, która po za-
paleniu wytwarza pró˝ni´, wyciàgajàc wszelkie miazmaty z ki-
szek. Najzabawniejsze, ˝e jest ona ponoç „w 100% rozpuszczal-
na i aseptyczna”.

Ga∏ki pioràce.

Te sferyczne, pierÊcieniowe lub szpiczaste ga∏ki

nie zawierajà ˝adnych Êrodków chemicznych, a mimo to rze-
komo mogà byç u˝ywane wielokrotnie, praktycznie bez koƒca,
do prania, nawaniania, wyja∏awiania, wybielania i zmi´kcza-
nia tkanin w pralkach. Przy czym w ˝adnym wypadku nie powo-
dujà one „jonizacji”, „ustrukturalizowania”, „zbijania si´” czy
te˝ „namagnetyzowania” czàsteczek wody, jak utrzymujà w
swych reklamach ich producenci. Có˝, ich dzia∏anie opiera si´
na jednym – pranie w czystej wodzie, bez myd∏a i detergentów,
odnosi zawsze pewien skutek, zw∏aszcza w przypadku rzeczy
niezat∏uszczonych, wyp∏ukujàc z tkaniny brud, kurz i pot. Nie-
mniej przy cenie ga∏ek pioràcych od 25 do 75 dolarów równie
dobrze mo˝na u˝yç zwyk∏ych pi∏eczek golfowych – wydamy
znacznie mniej pieni´dzy, a efekt b´dzie ten sam.

Fa∏szywe pióro do wykrywania fa∏szywych banknotów.

Pióro takie,

nape∏nione roztworem jodyny, która reagujàc ze skrobià za-

wartà w papierze wyprodukowanym z makulatury, pozostawia
granatowy Êlad, stwarza z∏udne poczucie bezpieczeƒstwa, bo de-
maskuje jedynie fa∏szerzy, którzy byli na tyle g∏upi, by u˝ywaç
papieru kiepskiej jakoÊci. Tymczasem szwindel sprytnych pod-
rabiaczy u˝ywajàcych drogiego papieru czerpanego, wyprodu-
kowanego ze szmat, bez u˝ycia skrobi i Êrodków wybielajàcych,
przejdzie niezauwa˝enie. Handlowcy strze˝cie si´ – mój kole-
ga po fachu, s∏ynny James Randi, po daremnych próbach zain-
teresowania organów Êcigania od czasu do czasu spryskuje
50- i 100-dolarowe banknoty krochmalem w aerozolu i puszcza
je z powrotem w obieg w nadziei, ˝e fa∏szywe alarmy po u˝yciu
pióra jodynowego sk∏onià wreszcie kogoÊ do myÊlenia.

Wszystkie te niedorzecznoÊci sà niejednokrotnie firmowa-

ne przez pseudouczonych, którzy suto okraszajà swe wywody
naukowym ˝argonem. W jednej z reklam ga∏ek pioràcych pro-
ducent twierdzi, ˝e „w ich dzia∏aniu wykorzystuje si´ „mecha-
nik´ kwantowà” (fizyk´), nie zaÊ chemi´, a konkretnie metod´
zwanà „technikà strukturalizacji wody”; w innej zaÊ reklamie
mo˝emy przeczytaç o „polu energii, które zmienia budow´
czàsteczkowà wody”. A skoro ju˝ o polu mowa, to miejmy na-
dziej´, ˝e ca∏a ta zgraja jednak ustàpi pola pod wp∏ywem zma-
sowanego natarcia sceptyków zbrojnych w or´˝ nauki oraz
rozum zdolny przeszyç nawet najtwardszy pancerz g∏upoty.

n

Michael Shermer jest wydawcà czasopisma

Skeptic (http://www.

skeptic.com) oraz autorem ksià˝ek

How We Believe oraz In

Darwin’s Shadow.

Bez ogródek

Wobec niekonwencjonalnych pomys∏ów dobrze wykazywaç otwartoÊç umys∏u,
niemniej wi´kszoÊç z nich to zwyk∏a lipa. MICHAEL SHERMER

G∏os sceptyka

BRAD HINES

Wszystkie te niedorzecznoÊci sà firmowane

przez pseudouczonych, którzy suto okraszajà

swe wywody naukowym ˝argonem.