Wyższa Szkoła Zawodowa „Wszechnica Warmińska”
w Lidzbarku Warmińskim

Zakresy wyróżniające miejscowość
moją miejscowość

Praca zaliczeniowa z regionalistyki

Dr Jan Chłosta

Katarzyna Rutkowska

Architektura krajobrazu
Semestr IV

W całej Polsce istnieje mnóstwo małych urokliwych miasteczek, z których większość ma bogatą historię, wspaniałe zabytki i inne atrakcje turystyczne. Moja rodzinna miejscowość - Orneta - także należy do tej grupy. Jest położona na nadrzecznym cyplu pomiedzy dwiema rzekami, płynącymi głębokimi jarami: Drwęcą Warmińską oraz potokiem, wypływającym z Jeziora Mieczowego. Jednocześnie jest umiejscowiona na Równinie Orneckie, czyli rozległym sandrze, rozciągniętym wzdłuż Drwęcy Warmińskiej, na południe odmoren czołowych Wzniesień Górowskich, na północ od Pojezierza Olsztyńskiego oraz na zachód od Równiny Warmińskiej. W dawnych czasach, kiedy najazdy były zjawiskiem powszechnym, takie właśnie umiejscowienie było bardzo korzystne. Dziś, głęboki rów po fosie, resztki murów ą obronnych oraz wspaniałe widoki, rozciągające się z Wyżyny, pozostają wyłącznie pamiątkami o dawnych dziejach.

Orneta jest uznawana za jedno z bardziej urokliwych miasteczek na Warmii. Decydują o tym głównie walory historyczne oraz przyrodnicze.

Z zabytków należy wymienić przede wszystkim ratusz miejski, wybudowany w stylu gotyckim w 1351 roku, koścół parafialny pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, zakon sióstr Katarzynek oraz pozostałości zamku biskupiego.

Ratusz znajduje się w centralnej części orneckiego rynku. Został wzniesiony w 1351 roku na miejscu dawnego domu kupieckiego. Jego dzisiejszy kształt został nadany najprawdopodobniej w latach 1376-1389. W XV wieku ratusz został obudowany murowanymi budami, które w 1614 roku zyskały miano domków budniczych. Dach ratusza jest zakończony ośmioboczną barokową wieżyczką, w której hełmie umieszczony jest najstarszy na Warmii, bo pochodzący z 1384 raku dzwon. Dzięki staraniom władz miasta dawne podziemia ratusza zostały odrestaurowane i pełnią obecnie funkcję artystycznej galerii.

Zamek biskupi, dzisiejsza Szkoła Podstawowa nr 1 imienia Henryka Sucharkiego, został prawdopodobnie zbudowany jeszcze przed 1315 rokiem, świadczyć o tym może także jego nieregularny plan. W 1314 roku służył za rezydencję biskupa Hermana z Pragi , który także w nim zakończył życie. Ornecki zamek był wiele razy odbudowywany przez kolejnych biskupów. Do końca XIX wieku został całkowicie rozebrany, a na jego miejscu zbudowano szkołę, w której podziemiach wciąż można dostrzec elementy sklepienia i murów zamku.

Kościół parafialny pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty to najokazalsza budowla w mieście i prawdziwy powód do dumy jego mieszkańców. Został zbudowany z inicjatywy biskupa Hermana z Pragi przed 1379 rokiem. Jest ceglaną czteroprzęsłową bazyliką z niewyodrębnioną częścią prezbiterialną i z wieżą od strony zachodniej. Po zniszczeniach dokonanych w czasie wojen krzyżackich w latach1519-1525 kościół wielokrotnie przebudowano i rozbudowano. Około 1900 roku przeprowadzono gruntowny remont kościoła nie zmieniając jednak jego konstrukcji i architektury. We wnętrzu budynku na uwagę zasługują liczne zabytki: ołtarz główny z 1744 roku, żyrandol z 1576 roku, barokowe ołtarze boczne, ambona z 1744 roku. Wewnątrz znajduje się również gotycki krzyż z XV wieku, mosiężny lawaterz oraz liczne malowidła ścienne, pochodzace z czasów gotyku i z XV wieku.

Zakon sióstr Katarzynek, barokowy budynek stworzony z inicjatywy biskupa Marcina Kromera w 1586 roku na miejscu konwentu beginek, w południowej części miejskich murów. Jego wyposażenie wnętrza zawiera wiele zabytkowych mebli i przedmiotów: wciąż działający zegar z 1750 roku, obrazy (św. Marii Magdaleny z początku XVI wieku, Grupa ukrzyżowania z 1613 roku, obraz Reginy Protmann - założycielki zgromadzenia sióstr św. Katarzyny) i wiele innych.

Inne, zasługujące na uwagę zwiedzających Ornetę, to: Cerkiew prawosławna imienia św. Mikołaja, Cerkiew błogosławionego Emiliana Kowcza, kaplica jerozolimska, pochodząca z 1829 roku, spichlerz z drugiej połowy XVIII wieku, liczne kamienice w starej części miasta, głównie wokół rynku, pochodzące z XVII - XIX wieku oraz pozostałości murów obronnych z XIV wieku.

Zabytki, znajdujące się w Ornecie nie ograniczają się wyłącznie do przedmiotów martwych. Zabytkami przyrody nazywamy szczególnie cenne drzewo, grupę drzew, głaz narzutowy, wyróżniające się wiekiem, rozmiarami, czy innymi walorami.

Na terenie Ornety rośnie ponad 20 drzew uznanych za pominiki przyrody. Są to głównie dęby szypułkowe, znajdujące się w różnych częściach miasta. Oprócz nich pominikami przyrody są także: lipy, topole, klony oraz buki.

Lp.	Gatunek	Obwód [m]	Wysokość [m]	Położenie
1.	Dąb szypułkowy	2,80	20	250 m od stacji PKP
2.	Topola	5,50	25	ul. Wodna
3.	Dąb szypułkowy	5,00	22	ul. Elbląska
4.	Dąb, odm. stożkowata	2,18; 2,28	20; 18	Jednostka Wojskowa, ul. Braniewska
5.	Klon pospolity	1,80; 2,26	16; 17	Pl. Wolności
6.	Dąb szypułkowy	3,68	18	Lewa strona szosy z Ornety do Elbląga
7.	Dąb szypułkowy	3,45	19	Plaża nad Jeziorem Mieczowym
8.	Buk pospolity	4,33; 4,07	18; 17	Park przed LO
9.	Dąb szypułkowy	3,56	18	Prawa strona szosy z Ornety do Elbląga
10.	Lipa drobnolistna	3,49	16,5	Lewa strona szosy z Ornety do Elbląga
11.	Dąb szypułkowy	3,71	21	Lewa strona szosy z Ornety do Elbląga
12.	Dąb szypułkowy	3,77 - 2,70 (grupa 6 szt.)	20-16	Droga polna, przedłużenie ul. Polnej
13.	Dąb szypułkowy	3,87	22	Skrzyżowanie, ul. 1 Maja z ul. Podleśną
14.	Dąb szypułkowy	3,10	21	ul. 1 Maja
15.	Klon pospolity	2,34 -1,87 (grupa 4 szt.)	15-13	ul. Dworcowa
16.	Topola	6,20 - 2,93 (grupa 8 szt.)	25-23	Za budynkiem LO

Oprócz zabytków, zarówno przyrodniczych jak i architektonicznych każde miasto może się również poszczycić sławnymi osobami, w ten czy inny sposób z nim związanymi.

BILBLIOGRAFIA:

1. Achremczyk, S. (2006). Orneta. Dzieje miasta. Olsztyn: ElSet.

2. Kondracki, J. (2002). Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN.

3. Źródło internetowe: http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:QUmb5KLbi3IJ:www.rozwojprzezkompetencje.eduportal.pl/Upload/rpk/96_15_MP_G1_monika.wocial.ppsx+orneta+pomnik+przyrody&cd=10&hl=pl&ct=clnk&gl=pl&source=www.google.pl

6

---