Pyt 24 4 podstawowe grupy OOP i ich zadania.

Ochronę prawną w państwie zapewnia określony system organów, instytucji prawnych oraz środków służących regulacji i utrzymaniu porządku prawnego. Celem jest ochrona stosunków społecznych dóbr i wartości niezbędnych do egzystencji i prawidłowego rozwoju jednostki, grup społecznych i całego społeczeństwa. Ochrona prawna polega na realizacji norm prawnych poprzez ich stosowanie w drodze orzekania o skutkach prawnych określonych faktów i na wykonywaniu tych orzeczeń a także polega na kontroli i wspieraniu przestrzegania prawa przez adresatów norm prawnych. Ochrona prawna obejmuje też obsługę i pomoc prawną.

Ochrona prawna jest prawnie zorganizowana. Istnieją w szczególności prawem przewidziane i uregulowane środki oraz wyodrębnione organy ochrony prawnej, czyli organy stosowania prawa za pomocą przymusu państwowego. Organizacja ochrony prawnej stanowi sys organów, środków i instytucji prawnych.

Każdy organ posiada kompetencje i uprawnienia, które umożliwiają ich działanie. OOP tworzą zwarty i wew. spójny system.

OOP należy odróżnić od organów, których główna funkcja nie wiąże się z e stosowaniem ochrony praw np. org. administracji publicznej.

Podział ze względu na przedmiot działalności OOP:

1. Organy rozstrzygające (orzekające), - czyli organy predestynowane do rozstrzygania konfliktów i specjalnie zorganizowane. Sąd jest organem państwowym wyposażonym w niezależność powoływanym specjalnie do sprawowania wymiaru sprawiedliwości i specjalnie pod tym kontem zorganizowany, uprawnionym do orzekania w imieniu RP, wykonującym jurysdykcję w szczególny sposób, gwarantującym prawidłowy wymiar sprawiedliwości, a mianowicie jawnie oraz w procesowej formie zabezpieczającej stronom pełną możliwość obrony ich praw. Organy quasi sądowe.

2. Organy pojednawcze (mediacyjne) - często doraźnie zorganizowane komisje mediacyjne szczególnie do rozwiązywania sporów np. sądy polubowne. To organy specjalnie powołane do rozwijania działalności pojednawczej i odpowiednio do tego celu zorganizowane. Działalność pojednawcza może przybierać postać:

• Pośrednictwa - działalność prowadzona przez podmiot 3 nie będącym stroną w sporze, który to podmiot podejmuje się stworzenia warunków do negocjacji pomiędzy stornami konfliktu i odpowiedniego wpływania na strony w celu doprowadzenia do zwarcia umowy.

• Rozjemstwa - polega na działaniu specjalnie powołanego organu w celu opracowania i przedstawienia propozycji, co do sposobu rozstrzygnięcia.

• Polubownego załatwiania spraw i kontroli przestrzegania prawa. Kontrola przestrzegania prawa polega na badaniu zachowania się określonych podmiotów pod kontem zgodności z obowiązującym prawem, a w razie jego naruszenia na występowaniu z wnioskiem o zastosowanie odpowiednich środków.

3. Organy kontrolujące legalność tzn. takie, których główną rolą jest kontrola legalności działania innych podmiotów i osób. Kontrola może być sprawowana jako funkcja główna lub nawet wyłączną danego organu, jako f uboczna oraz jako jedna z wielu f organu powołanego specjalnie do sprawowania kontroli.

4. Organy pomocy prawnej adwokatura, notariat, bądź radcostwo prawne. Są to organy, które mają pomagać w załatwieniu spraw, wynikających na tle obowiązującego prawa.

PYT 25 sposoby powoływania OOP

1. Wybór (bezpośredni i pośredni)

2. Nominacja może być:

• Nieograniczona - władza nominacyjna ma pełna swobodę jest nieograniczona np. Prezydent

• Ograniczona - władza nominacyjna jest ograniczona cenzusem, systemem organizacyjnym, kwalifikacjami nominowanego

3. Kooptacja - obsadzenie stanowiska sędziego przez kolegium sędziowskie

PYT 28 pojęcie państwowego wymiaru sprawiedliwości.

PWS oznacza, polega na:

1. Czynnościach jurysdykcyjnych - zbieranie dowodów, ustalanie stanu faktycznego.

2. Ustalanie obowiązujących przepisów, które mają zastosowanie do danego stanu faktycznego

3. Interpretacja - wykładnia tych przepisów

4. Wydanie orzeczenia, - która norma prawna ma zastosowanie do danego stanu faktycznego.

Definicje wymiaru sprawiedliwości ze względu na kryteria:

• Rodzaju rozstrzyganych spraw - ws oznacza wszelką działalność polegającą na rozstrzyganiu sporów ze stosunków prawnych na podstawie norm prawnych dokonywaną w imieniu państwa. Jest to ujęcie kładące nacisk na istotę ws wyłącznie od strony treści i przedmiotu działalności przy pominięciu kryterium podmiotowego.

• Podmiotowe (materialne) - należy rozróżnić wymiar sprawiedliwości sądowy i pozasądowy

• Charakteru sądu (Podmiotowe formalne) - ws to działalność niezależnych sądów

• Kryterium podmiotowo przedmiotowe - ws jest to działalność sądów w zakresie przekazanego na mocy ustawy rozstrzygania konfliktów prawnych z różnych dziedzin prawa. Ze względu na rodzaj st prawnych, z których wnikają spory rozróżnia się ws w sprawach cywilnych i karnych. W tym ujęciu wymiarem spr jest również rozstrzyganie konfliktów ze stosunków administracyjno - prawnych, w których jedna ze stron to organ adm. państwowej wyposażony w uprawnienia władcze. Również zaliczamy rozstrzyganie tzw. sporów kompetencyjnych.

Nie stanowi natomiast ws działalność org. sądowych nie polegająca na rozstrzyganiu konfliktów, ani też działalność org. pozasądowych, choćby organy te na zasadzie szczególnego upoważnienia orzekały w sprawach cywilnych i karnych.

Można dokonać definicji org. ws

• Sensu stricto - organy rozstrzygające sądy (ujęcie podmiotowe) lub jako wszelkie organy sprawujące wymiar sprawiedliwości tzn. sądy i quasi sądy (ujęcie przedmiotowe)

• Sensu largo - jako organy współdziałające z organami ws sensu stricto w toku postępowania przed tymi organami. Mogą występować w charakterze rzeczników int społ - organy kontroli legalności (prokurator, rzecznicy interesu pub)bądź rzeczników interesów indywidualnych - adwokaci radcowie prawni

PYT 33 Podstawowe założenia ust o pws.

• Zasada nadzoru jurysdykcyjnego SN - SN ma obowiązek czuwać nad prawidłowością wyroków zapadłych w niższej instancji.

• MS sprawuje zwierzchni nadzór administracyjny - nie może ingerować w treść wyroków.

• Sądami powszechnymi są:

1. S. Rejonowe

2. S. Okręgowe

3. S. Apelacyjne

• Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości w zakresie nie należącym do sądów admini wojskowych i SN.

• Sądy powszechne wykonują też zadania z zakresu ochrony prawnej powierzone w drodze ustawy:

1. Zadania z zakresu rej sądowych,

2. Księgi wieczyste

3. Zadania z zakresu postępowania egzek,

4. Postępowania wykonawczego

• Zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości wykonują sędziowie ewentualnie asesorzy, jeżeli mają specjalne uprawnienia

• Zadania z zakresu ochrony pr. wykonują sędziowie i referendarze sądowi

• W sprawowaniu wym. spraw biorą udział obywatele poprzez uczestnictwo ławników w rozpoznawaniu spraw przed sądem I inst., chyba, że ustawa stanowi inaczej. Przy rozstrzyganiu spraw ławnicy mają równe prawa z sędziami.

• Działalność administracyjna sądów ma na celu zapewnienie sądom odpowiednich warunków wykonywania ich zadań. Działalność ta należy do organów sądu oraz do urzędników. Czynności z zakresu działalności administracyjnej należą też do sędziów, jeżeli wynika to z przepisów prawa.

• Ograniczenia sędziów - zakaz wykonywania zawodu sędziego, asesora, referendarza w tym samym wydziale przez osoby spokrewnione, powinowate, małżeństwa.

PYT 29 Na czym polega jurysdykcja w sprawach cywilnych i sprawach karnych.

Jur w sprawach cywilnych polega na rozstrzyganiu sporów o prawa podmiotowe osób fiz i pr.

Istnieją trzy aspekty spraw cywilnych:

1. O naruszenie świadczenia

2. O ustalenie

3. O ukształtowanie stosunku prawnego.

Postępowanie wszczyna się przez wniesienie pozwu. Stronami tego postępowania są powód i pozwany.

Jur w sprawach karnych polega na stosowaniu represji karnej. Postępowanie karne wszczyna się przez wniesienie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego lub prywatnego. Stronami tego postępowania są oskarżony i oskarżyciel.

Roszczenia cywilne wynikające z przestępstwa mogą być wytoczone w postępowaniu karnym - powództwa adhezyjne.

PYT 30 materialna i formalna gwarancja niezawisłości sędziowskiej.

Do gwarancji niezawisłości sędziowskiej należą czynniki tak materialne jak i formalne.

Do gwarancji materialnych należy zaliczyć:

• osobowości sędziego

• kulturę polityczną i prawną społeczeństwa, w tym przede wszystkim elit rządzących.

Cechy osobowości sędziego oraz jego wysoki poziom moralny uznane są zarówno przez ustawodawcę, jak i doktrynę za najważniejsze czynniki służące zabezpieczeniu niezawisłości. Wysoki poziom etyczny, doświadczenie zawo­dowe i kultura polityczna sędziego stanowią obok organizacyjnych przepisów procesowych najlepsze gwarancje bezstronności, a co za tym idzie - uzyskania w działalności sądów praworządnych rozstrzygnięć. Od osobowości sędziego i jego moralności zależy przede wszystkim to, czy sąd nie będzie ulegał naciskom z zewnątrz. Sędzia dyspozycyjny, uległy, słaby moralnie sam przez się stanowi największe zagrożenie dla prawidłowej realizacji zasady niezawisłości, choćby nawet był znakomitym fachowcem.

Do gwarancji formalnych należą:

W świetle przepisów Ustawy Zasadniczej do konstytucyjnych gwarancji niezawisłości sędziowskiej należy zaliczyć:

1. sposób powoływania (art. 179),

2. sposób opróżniania stanowiska (art. 180 ust. 1-4),

3. niedopuszczalność przeniesienia (art. 180 ust. 5),

4. immunitet sędziowski (art. 1 R 1),

5. status materialny (art. 178 ust. 2),

6. niepołączalność (art. 103 ust. 3 i art.. 178 ust. 3) oraz

7. apolityczność (art. 178 ust. 3).

Ad a) Konstytucja utrzymuje dotychczasowy sposób powoływania sędziów. Są oni powoływani przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa na czas nie określony.

W świetle obowiązujących ustaw, gwarancji niezawisłości sędziowskiej należy zaliczyć to iż na stanowisko sędziego w sądach powszechnych może być powołana osoba, która:

1. posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

2. b) ma nieskazitelny charakter,

3. ukończyła wyższe studia prawnicze,

4. odbyła aplikację sądową lub prokuratorską,

5. złożyła egzamin sędziowski lub prokuratorski,

6. pracowała w charakterze asesora sądowego lub prokuratorskiego co najmniej rok oraz

7. ukończyła 26 lat.

Do uzyskania stanowiska sędziego sądu apelacyjnego wymagany jest po­nadto pięcioletni staż sędziowski.

Na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego może być powołana osoba, która posiada kwalifikacje wymagane do objęcia stanowiska sędziego w sądach powszechnych, a ponadto: wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy prawniczej i doświadczeniem zawodowym oraz wykazuje się co najmniej dziesięcioletnim okresem pracy lub służby na stanowisku sędziego, prokuratora, arbitra, radcy prawnego albo wykonywania zawodu adwokata lub pracy na samodzielnym

stanowisku w organach administracji państwowej, z którym związana była praktyka prawnicza, zwłaszcza udział w orzekaniu.

Do sprawowania funkcji sędziowskich dopuszczeni zostali także profeso­rowie i doktorzy habilitowani nauk prawnych.

funkcję sędziego w Izbie Wojskowej Sądu Najwyższego mogą pełnić wyłącznie oficerowie zawodowi.

Ad b) Jako podstawowa gwarancja niezawisłości sędziowskiej uznana została w Konstytucji zasada nieusuwalności.

Jednocześnie Konstytucja określiła enumeratywnie te sytuacje, w których stanowisko sędziego może być opróżnione. I tak:

1) złożenie sędziego z urzędu lub zawieszenie może nastąpić jedynie na podstawie orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie;

2) sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek choroby lub utraty sił uniemożliwiających mu sprawowanie jego urzędu, przy czym proce­durę w tym zakresie musi uregulować ustawa;

3) sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku także na skutek osiągnięcia wieku emerytalnego określonego w ustawie.

Żadne inne, niż wymienione powyżej, sytuacje nie mogą prowadzić w świetle zasady nieusuwalności do opróżnienia stanowiska sędziego.

Ad c) Konstytucja określa dwie sytuacje, w których sędzia może być przeniesiony. Po pierwsze, w przypadku przeniesienia sędziego do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli, gdy nie jest to uwarunkowane zmianami organizacyjnymi, może to nastąpić wyłącznie na mocy orzeczenia Sądu. Po drugie, w razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych przeniesienie sędziego jest dopuszczalne za jego zgodą. W wypadku, gdy takiej zgody sędzia nie wyrazi, można przenieść go w stan spoczynku z pozostawieniem mu jednak pełnego uposażenia.

Ad d) Konstytucja ustanawia immunitet sędziowski. Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie, pociągnięty do odpowie­dzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia ponadto nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku. 0 zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Analizując koncepcję immunitetu sędziowskiego należy zaznaczyć, że nie został on rozciągnięty na odpowiedzialność karnoadministracyjną.

Ad e) Za gwarancję niezawisłości Konstytucja uznała także odpowiednią sytuację materialną sędziów. Ustawa Zasadnicza stanowi, że .sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków

Ad f] W zakresie niepołączalności Konstytucja zgodnie z zasadą odrębności i separacji władz ustanowiła zakaz łączenia stanowiska sędziego ze sprawowa­niem mandatu posła i senatora, jednak odpowiedni przepis umieszczony został w rozdziale dotyczącym Sejmu i Senatu. Brak jest natomiast w Konstytucji zakazu łączenia funkcji sędziego ze sprawowaniem funkcji we władzy wyko­nawczej (ministra, sekretarza stanu w Kancelarii Prezydenta, wojewody). Wydaje się jednak, że zakaz taki można wyprowadzić generalnie z zasady trójpodziału władzy.

Ad g) Formułując zasadę apolityczności sędziów Konstytucja ustanowiła zakaz działalności politycznej w trzech płaszczyznach. Sędziowie nie mogą należeć do partii politycznych, związków zawodowych oraz prowadzić działal­ności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sadów i niezawisłości sędziów.

PYT 31 Istota i treść prawa do sądu.

W obecnym konstytucyjnym kształcie prawo do sądu uznać należy za podmiotowe uprawnienie jednostki. Treścią owego prawa jest uprawnienie do rozstrzygnięcia sprawy dotyczącej jednostki (osoby fizycznej, osoby prawnej) przez bezstronny i niezależny sąd ustanowiony przez ustawę. Oznacza to, że jednostka macą swej woli odpowiednio uzewnętrznionej (wytoczenie powództwa, wniesienie środka zaskarżenia) może - przy spełnieniu określonych warunków - zobowiązać właściwe organy państwowe (sądy) do podjęcia przewidzianych w ustawie działań, potrzebnych do rozpoznania sprawy i wydania orzeczenia. W konsek­wencji oznacza to, że ograniczenie praw jednostki możliwe jest wyłącznie na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu, wydanego po przeprowadzeniu postępowania spełniającego formalne wymogi praworządnej procedury. W świetle postanowień Konstytucji proces musi mieć charakter jawny (zasada jawności) i bezstronny, co z kolei oznacza, że spór powinien być rozpatrywany i rozstrzygany przy poszanowaniu zasad procesowych gwarantujących zasadę równości stron.

Pod tym względem optymalne gwarancje postępowania stwarzają zasady procedury cywilnej.

Prawo do sądu to prawo do sądu niezawisłego, w którym wyodrębniony jest przedmiot sporu, struktury sądu pozostają w pełni samodzielne (niezależne), a sędziowie orzekają wyłącznie na podstawie ustaw i Konstytucji zgodnie z własnym sumieniem.

Konstytucja jako niezbędną przesłankę prawa do sądu uznaje obowiązek prowadzenia procesu bez uzasadnionej zwłoki.

Prawo do sądu w ujęciu konstytucyjnym to „prawo każdego". Oznacza to, że uprawnienie takie przysługuje obywatelom polskim, cudzoziemcom, a także bezpaństwowcom. Z prawa tego w sposób nieograniczony przedmiotowo korzy­stać mogą także osoby prawne prawa publicznego oraz gospodarczego, a więc wszystkie podmioty występujące w obrocie prawnym (zob. orzeczenie TK-K 4/91).

Prawo do sądu oznacza także, że każdy podmiot praw i wolności ma nieskrępowany dostęp do procedur pozwalających zaskarżyć każde ostateczne rozstrzygnięcie organu państwowego, pochodzące od władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, ze względu na niezgodność tego orzeczenia z usta­nowionymi w Konstytucji prawami i wolnościami (zob. orzeczenie TK-K 8/9l). Tylko poprzez prawo do sądu konstytucyjne prawa i wolności mogą stać się realne i prawidłowo zagwarantowane.

Z ustanowionego w Konstytucji prawa do sądu wynikają dwie przesłanki. Pierwsza stanowi dyrektywę dla ustawodawcy zwykłego, aby rozwiązania zawarte w ustawach zwykłych w tym zakresie były w pełni zagwarantowane. Druga jest wytyczną interpretacyjną we wszystkich tych przypadkach, gdy organy państwa w procesie stosowania prawa powezmą wątpliwość co do do­puszczalności drogi sądowej w konkretnej sprawie (zob. orzeczenie TK-K 3/91 oraz K 4/91).

PYT 32 Jakie elementy obejmuje prawo do rzetelnego procesu.

Prawo do rzetelnego procesu sądowego obęjmuje prawo­rządne, .jawne i sprawiedliwe rozpoznanie sprawy przy respek­towaniu elementarnych standardów prawno - proceduralnych. Konstytucja ustanawia w tym wymiarze fundamentalne zasady postępowania przed sądem:

• po pierwsze, zasada jawności (art. 45 konstytucji RP);

• po drugie, zasada nullum crimen sine lege - nulla poena sine lege (art. 42 ust. 1 Konstytucji RP);

• po trzecie, zasada prawa do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji RP);

• po czwarte , zasada domniemania niewinności (art. 42 ust. 3 Kon­stytucji RP),

które mają chronić jednostkę w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości. Ranga konstytucyj­na tych zasad odpowiada standardom międzynarodowym.

---