John Lock (1632-1704)

- stan natury - brak istnienia społeczeństwa i władzy politycznej ponieważ nikt nikomu nie podlega. Każdy posiada naturalne prawo wolności, własności i życia.
- stan wolności - nie można czynić wszystkiego co człowiekowi się podoba. może on dysponować sobą i swoim majątkiem ale nie ma prawda do unicestwiania siebie i innych
- w stanie natury rządzi prawo natury czyli rozum podpowiada, że skoro wszyscy są równi nie można wyrządzać nikomu szkód oraz trzeba żyć z innymi w pokoju
- w przypadku naruszenia prawa natury każdy może wymierzyć karę według własnego sumienia i rozumu
- stan wojny - bezprawne użycie siły przeciw innemu człowiekowi, może on wystąpić i w stanie natury i w społeczeństwie (ale w tym wypadku regulują go prawa) przeciwnym stanem jest stan pokoju
-Społeczeństwo - stan gdy pewna grupa ludzi posiada swego zwierzchnika obdarzonego autorytetem do rozstrzygania konfliktów
- W stanie natury każdy ma jednakowe prawo do tego co wspólne
- kiedy wzrasta własność prywatna prawo natury przestaje być skuteczne i trzeba ustanowić nowy rodzaj władzy
- społeczeństwo  obywatelskie(zapewnia bezpieczeństwo, ochronę własności) powstaje na mocy ugody z innymi (nie można im tego narzucić bo są wolni, równi, niezależni)
- decyzja o przystąpieniu do społeczeństwa jest nieodwracalna (nie można już wrócić do stanu natury)
- Zwolennik monarchii umiarkowanej, przeciwnik absolutyzmu (rodzi on tyranie) władza powinna ingerować w życie obywateli dopiero wtedy kiedy to konieczne
- Dwa etapy umowy społecznej:
* porozumienie ze sobą ludzi i utworzenie społeczeństwa
*powstanie władzy państwowej
-władza ustawodawcza, wykonawcza i federatywna
-Brak ingerencji sfery sacrum w sferę profanum i na odwrót.
- religie są wobec siebie równe,

HOBBES traktuje umowę społeczną jako akt zawiązania społeczeństwa przez izolowane do tej pory jednostki. U LOCKA, po pierwsze już przed umową istnieją jakieś związki między ludźmi, po drugie oznacza ona jednocześnie zjednoczenie jednostek i układ pomiędzy nimi jako ogółem obywateli i rządem, którego prerogatywy zostają w ten sposób ograniczone.

OŚWIECENIE FRANCUSKIE :
Voltaire (1694 - 1778)
Poeta, dramaturg, filozof, historyk zwany jako „genialny dziennikarz”
- Był wielkim krytykiem religii, mimo że filozofował z ujęciem pojęcia „Bóg”. Spopularyzował we Francji filozofię Nwetona, nauczał zasad wolności (mimo że sam nie wykroczył poza horyzont absolutyzmu oświecenia)
- Nie stworzył on żadnej spójnej wizji społeczeństwa, wpłynął tylko na sposób teoretycznego ujmowania problematyki społecznej. Wpływ ten wiąże się głównie z jego działalnością jako historyka i filozofa historii.
- „Zakon” do którego uczęszczał Voltaire to obóz racjonalistów, pokazujący zgubne dla ludzkości skutki ciemnoty, zabobonów i nietolerancji.
- Voltaire uważał człowieka, za istotę żyjącą zawsze w społeczeństwie.

Nowatorstwo Voltaire:
1) Dowodził on, że „trzeba umieć wątpić” rozwijał krytykę źródeł i formułował kryteria ich wiarygodności, starając się wyeliminować wszystko co nie ma oparcia w faktach i przeczy zdrowemu rozsądkowi.
2) Przesunął uwagę z czynników wielkich ludzi na „wielkie epoki” rozwoju cywilizacji, zajmując się jak pisał „[…] w miarę swych możliwości uprawą historii obyczajów, nauk, opraw, zwyczajów i zabobonów.”
3) Poszerzył horyzont geograficzny dociekań historycznych, obejmując swym zainteresowaniem także Rosję, a nawet kraje pozaeuropejskie
4) Dokonał sekularyzacji wyjaśnienia historycznego. Jakiekolwiek wyjaśnienia dawane przez niego były trywialne i niespójne, polegały one zawsze na wskazywaniu związków przyczyn i skutków.

Największe znaczenie w życiu narodów Voltaire przypisywał ludzkim instynktom, klimatowi, ustrojowi politycznemu i stanowieniu opinii.

Montesquieu (1689 - 1755)
Metod M. to systematyczna obserwacja i porównywanie faktów. Takie podejście prowadzi go wprost do stwierdzenia że wszystko ma swoją przyczynę , wewnętrzną konieczność określoną przez warunki w jakich powstało i funkcjonuje. Żadnej z instytucji nie można uznać za absurdalną ponieważ każda jest w jakiś sposób uwarunkowana i powiązana z innymi.

Jednocześnie, zapominając jakby o swoim relatywizmie M. używa w pewnych kontekstach pojęcia prawa natury jako stałej normy. Prawa natury mają dla M. swe źródło w naszej istocie i podlegaliśmy im jeszcze przed powstaniem społeczności. Są to;

1 prawo każące szukać pożywienia

2 prawo leczenia się dwóch płci

3pragnienie życia w społeczeństwie

4pokój (brak stanu wojny)

5dązenie do Boga

6Dązenie do poznania

Jednak dla M. nawet oddalenie się od praw natury nie jest powodem na uznanie świata społecznego za domenę chaosu. Ważne są ZWIĄZKI KONIECZNE pomiędzy poszczególnymi faktami społecznymi bądź prawami. Jest to dostrzeżenie nieskończonej różnorodności zjawisk społecznych.

Determinizm geograficzny - tłumaczenie osobliwości społeczeństw własnościami klimatu itp. Wg M. maleje on wraz z rozwojem cywilizacji a dominujące znaczenie uzyskują taki czynniki jak wielkość kraju, sposób zdobywania środków do życia, religia, obyczaje itp.

M. nie wskazuje na jeden decydujący czynnik lecz na wzajemne powiązaniu wielu różnych składniku, na dowodzeniu że społeczeństwo jest SYSTEMEM. Szczególną rolę M. przypisuje tylko OGÓLNEMU DUCHOWI narodu, który jest wynikiem historii danego narodu.

Takie podejście owocuje;

1rezygnacją z oszukiwania uniwersalnego ładu społecznego

2uznanie że społeczeństwa nie są przez ludzi tworzone lecz co najwyżej poprawiane po skrupulatnym zbadaniu konkretnych warunków.

Typologia ustrojów - pozornie powtórzona za Arystotelesem, tak naprawdę M. tworzy pierwszą typologię społeczeństw, akcentując fakt że w różnych warunkach społecznych pojawiają się różne typy władzy.

IDEOLOGIA POSTĘPU

Ideologia postępu wpisana implicite w ideę upełnoletnienia człowieka, a więc w przekonanie że czyniąc właściwy użytek ze swoich władz poznawczych jest on w stanie wiedzieć coraz więcej i żyć coraz lepiej. W XVIII wieku rozpowszechnione było przekonanie że świat zmienia się na lepsze jednak większość oświeceniowych myślicieli nie zadała sobie trudu aby budować teorię wyjaśniające kierunek postępu, jego prawidłowości i mechanizmy. Wyjątek stanowię Turgot i Condorcet.

Podstawowymi przesłankami do ukonstytuowania się tej idei było;

- zakwestionowanie autorytetu starożytnych ( i innych autorytetów z przeszłości).

- uznanie - wbrew tradycji chrześcijańskiej - wartość życia doczesnego i ziemskich osiągnięć człowieka.

- założenie stałości praw natury bez którego nie do pomyślenia byłoby kumulatywny rozwój wiedzy.

- przesłanka społeczne - powstanie sytuacji w której instytucje ludzkie przestały uchodzić za dane i ustanowione raz na zawsze.

- wpływ sensualistycznej filozofii Locke'a która wskazała na podatność ludzi na zmiany pod działaniem środowiska, dowodząc tym samym ich plastyczności i zdolności do doskonalenia.

Jednym z najważniejszych osiągnięć teorii postępu były nowe postawy wobec faktu zmienności świata społecznego, która wcześniej uchodziła za niepożądaną lub pożądaną tyle o ile prowadziła do osiągnięcia stanu doskonałości (z definicji stabilnego i niezmiennego)

TURGOT (1727-1781)

Discours sur l'histoire universelle (1750)

Turgot twierdzi że źródłem postępu jest natura ludzka, zawarta w niej potencja. Człowiek obdarzony zdolnością poznawania świata odbiera wrażenia, gromadzi i przekazuje innym wiedzę, nie może się nie doskonalić, co w końcu prowadzi do doskonalenia się społeczeństwa.

Ludzka natura - jest niezmienna i dlatego wszystkie narody rozpoczęły drogę na ścieżce postępu od tego samego punktu a różnice pomiędzy nimi są jedynie wynikiem nierównego tempa jakie osiągają różne narody. W tym sensie teoria T. jest głęboko antyhistoryczna - koncentrując uwagę na tym co niezmienne - na naturze ludzkiej, pozbawiała znaczenia w interpretacji faktów historycznych kontekstów i okoliczności zachodzących procesów.

Zdaniem T. zdolność człowieka do postępu powoduje że historia ludzkości różni się zasadniczo od „rewolucji” przyrody. Te 2 podlegają stałym prawom i powtarzają się a te 1 przedstawia środowisko zmieniające się bezustannie, jako pasmo nowości.

T. uważał stopień mobilności społeczeństwa za jedną z jego najważniejszych cech, twierdząc że przynosi ona nowe doświadczenia a tym samy daje szansę pomnożenia wiedzy, Błąd popełniony w trakcie szukania nowych rozwiązań jest mniejszym niebezpieczeństwem niż bezmyślna imitacja prawdy odkryte w przeszłości.

CONDORCET (1743 -1794)

• Szkic obrazu postępu ducha ludzkiego po przez dzieje (1794)

C. bardzo przyczynił się do spopularyzowania idei postępu.

Zgadzał się z Turgotem co do idei naczelnej, jednak w odróżnieniu od swego poprzednika głosił że;

Procesy historyczne i procesy przyrody tak samo odznaczają się regularnością i koniecznością. To założenie doprowadziło C. Do idei stworzenia matematyki społecznej wykorzystującej do analizy procesów społecznych rachunek prawdopodobieństwa.

C. był skrajnym nominalistą - uznawał że ogół postępu ludzkości jest prostą sumą rozwojów indywidualnych rozpatrywanych równocześnie u bardzo wielu osobników złączonych w społeczeństwo.

Rozwój indywidualny to przede wszystkim rozwój poznania, tak więc rozwój gatunku polega na rozwoju wiedzy i oświaty. Przemiany społeczne były przez niego analizowane w większy stopniu jako przemiany świadomości niż np. poprzez opis zmiany sposobów zdobywania środków utrzymania.

C. jest ostatnim godnym uwagi przedstawicielem oświecenie francuskiego, jego szkic został napisany już w latach Wielkiej Rewolucji.

Jean Jacques Rousseau (1712 - 1778)
Zajmował się problematyką życia społecznego z pozycji uczestnika, a nie obserwatora.
- kluczowe znaczenie miało przeciwstawienie : „człowiek z natury” - „człowiek człowiek” czyli zdeformowany i zdeprawowany „człowiek sztuczny i fantastyczny”
- „Człowiek natury” jest wolny, dobry, niezależny, równy wszystkim innym ludziom, szczęśliwy.
- „Człowiek człowieka” utracił wszystkie cechy człowieka natury, zyskując w zamian jedynie czcze pozory, do których sprowadza się ostatecznie wszystko co ludzie współczesnej cywilizacji cenią najwyżej.
- w człowieku trzeba oddzielić kulturę i naturę i to czym on się staje na skutek swego „kolektywnego istnienia” i to czym jest sam przez się - antropologia kulturowa .
Stan natury to model teoretyczny; dobry dzikus to człowiek stanu natury
- proces denaturalizacji- miał modelowy charakter, chodziło w nim o rekonstrukcje procesu historycznego, oraz o sformułowanie wielu hipotez dot. tego jak możliwe jest społ. W swej obecnej postaci tak bardzo oddalonej od natury
- opis Rousseau przejścia od stanu naturalnego do społ. dot. złożonego procesu nasilenia się interakcji między jednostkami kształtowania się instytucji społecznych i przekształcania się ludzi pod ich wpływem.
- w społ. człowiek uzyskuje wiele nowych cech, poznanie stanu społ. Pokazuje jedynie co przez denaturalizację utracił. Rozważenia o denaturalizacji gatunku ludzkiego obejmują problematykę rozwoju języka i myślenia, rodziny, pracy i środków wytwarzania, własności przemocy i władzy politycznej
najciekawsze --- > podjęcie problemu kształtowania się potrzeb różnego rodzaju w tym swoistej potrzeby życia społecznego które nie istniało w stanie naturalnym.
- społeczeństwo powstało nie w celu zaspokojenia już istniejących potrzeb, lecz samo wytwarza coraz to nowe potrzeby, które tylko w nim mogą zostać zaspokojone; sztuczne potrzeby to zarówno rosnące potrzeby materialne których zaspokojenie uzależnia jednostkę od całego świata, jak i nowe potrzeby psychologiczne każące jej szukać oparcia u innych.
- Utrata naturalnej niezależności nie polega jedynie na pojawieniu się władzy politycznej, lecz na głębokiej metamorfozie jednostek.
Człowiek przestaje być sobą, zatraca swoje ja stając się całkowicie zależny od społecznego się, od wymogów swojej pozycji społecznej.
I. Nie uważał stanu natury jako stan w pełni ludzki : szczęście stanu naturalnego było szczęściem animalnym, był to stan poza dobrem i złem, jako że nie mogło w nim być jeszcze żadnej moralności.
II. Atakował on cywilizację, uważał on za niemożliwy powrót do stanu naturalnego (stan natury to nie wzór życia ale wyliczenie zasad jakie należałoby zastosować w przyszłości - do zasad tych odwołuje się koncepcja umowy społecznej. Pod jednym względem odtwarza ono sytuację stanu natury: ludzie przestają zależeć jedni od drugich, ponieważ wszyscy podlegają bezosobowemu PRAWU.
Chodzi o to aby stworzyć takie prawo , które doprowadzi do odtworzenia naturalnej niezależności i równości jednostek. Wszyscy będą podlegali takiemu prawu, nie podlegając sobie nawzajem. Prawo takie nie może być pochodne od woli jednostek, musi być wytworem woli powszechnej (nie jest to suma woli poszczególnych ludzi lecz ta część potrzeb poszczególnych członków społeczeństwa która jest tożsama z potrzebami społeczeństwa jako całości) Prawo to - zastępuje naturalne „instynkty”. Dwie koncepcje społ.: koncepcja krytyczna i koncepcja aplogenetyczna. Pierwsza koncepcja odnosi się do teraźniejszości i przeszłości, druga do przyszłości i wyjątkowych fragmentów przeszłości. Do pierwszej mogli nawiązać liberałowie w walce przeciwko tyranii większości, a do 1 i 2 rewolucyjni ideologowie suwerenności ludu. Wspólna cecha tych koncepcji : społeczeństwo jawiło się w nich jako rzeczywistość ponadjednostkowa.

OŚWIECENIE SZKOCKIE :
Drugim potężnym ośrodkiem oświeceniowej myśli społecznej stają się w XVIII wieku Szkocja, gdzie pojawiła się liczna grupa przedstawicieli (związanych głównie z uniwersytetami w Glasgow i Edynburgu) tzw. filozofii moralnej, która, zrobiła wyjątkowo dużo dla sformułowania zasadniczych problemów teorii społeczeństwa. Termin "filozofia moralna" nie oznacza, że jej głównym przedmiotem zainteresowania była moralność: chodziło w niej ewidentnie o całość problematyki humanistycznej, nie zaś jedynie o to, czym dzisiaj zajmują się filozofowie moralności.
Adam Ferguson i socjologia historyczna
- połączył opisową i historyczną metodę Montesquieu z psychologiczną i krytyczną postawą Hume'a - jego rozprawy były zarazem konkretne i analityczne
- odrzucał on metody a priori, pojęcia stanu natury i umowy społecznej; badał społeczeństwo takie, jakie jest
- w dziele tym występuje silny element dynamiczny - Ferguson kładzie nacisk na konkurencję i konflikt w rozwoju społecznym, na „walkę grup”
- społeczeństwo ma naturę organiczną, ważny jest podział pracy dla organizacji życia społecznego
- występują wzajemne zależności różnych dziedzin ludzkich interesów
Również w tym dziele Ferguson przedstawia swoje poglądy antropogeograficzne. Przypisywał on wielkie znaczenie wpływom klimatu na życie i rozwój kultur oraz społeczeństw. Jego najważniejsze twierdzenie dotyczyło wyższości klimatu umiarkowanego jako fizycznego środowiska kultury, które było pierwszym ujęciem tej kwestii wolnym od mistycyzmu.
Polityczne koncepcje Smitha:
- kierował się on naukami Locke'a, Montesquiego i Hume'a - połączył je z fizjokratycznymi doktrynami nt. właściwego zakresu działalności państwa
- według fizjokratów istnieje naturalny porządek przenikający wszechświat - dziedzinę zjawisk społecznych; jest on niezmienny
- Smith był przeciw restrykcyjnej polityce państwa - najłatwiej dojść do szczęścia poprzez całkowitą wolność przemysłu i handlu
3 obowiązki państwa:

1. Obrona obywateli przed obcymi państwami

2. Przestrzeganie prawa i sprawiedliwości

3. Wprowadzenie i utrzymanie robót publicznych oraz troska o wychowanie akademickie i religijne

2. i 3. powinny być nawet dobrowolnie wykonywane przez obywateli, w imię ich własnego interesu. Tylko jeśli tak nie jest ma prawo wkroczyć państwo.

Smith chciał uchylenia przepisów ograniczających handel i przemysł poprzez natychmiastowe wprowadzenie nieskrępowanej konkurencji.
Jest to teoria laissez faire, charakteryzująca „liberalizm ekonomiczny” i „indywidualizm polityczny”.
Teorie ekonomiczne Smitha
- nacisk na czynnik „pracy” - źródło wszelkiego bogactwa i rzeczywista miara wartości
- bardzo ważny podział pracy w teorii produkcji
- miara wartości - ilość pracy, potrzebna do wytworzenia danego produktu
Teoria ta była początkiem dyskusji nt. płac, zysku, procentu, rent:
a)płaca - wynagrodzenie za pracę, wyznacza ją popyt i podaż na rynku pracy
b) zyski - wynagrodzenie za kapitał, wyznacza je wielkość zainwestowanego kapitału zakładowego
c) procent - część zysku powstała z wypożyczenia kapitału
d) renta - wynagrodzenie dla właściciela ziemi; istnieje wtedy, gdy cała ziemia jest już zajęta; renta = całość dochodu rentiera minus zyski i płace robotnicze
Teoria sympatii Smitha
- każdy musi interesować się pomyślnością innych - brak samolubności
- jedyne ludzkie źródło ludzkich uczuć wobec cierpienia - stawianie siebie na miejscu cierpiącego. Jest to tak oczywiste, że nie wymaga dowodu
- tak samo jest patrząc z drugiej strony - jeśli chodzi o odczuwanie przyjemności, dlatego Smith używa pojęć „sympatia” i „oddźwięk uczuciowy”, a nie „litość”(która dotyczy tylko złych emocji)
- według Smitha nie ma nic przyjemniejszego niż odkrycie w kimś innym uczuć, które opanowują nas samych
Wzajemny stosunek aktora i widza

- nie jest możliwe, by uczucia widza mogły się wznieść na ten sam szczyt, co uczucia osoby obserwowanej; osoba obserwowana nie będzie zadowolona, jeśli oddźwięk uczuciowy ze strony widza nie będzie pełny, a zgodność uczuć doskonała

- jednak uczucia obu podmiotów nie będą sobie doskonale opowiadać, ale stopień ich zgodności może być wystarczający dla społecznej harmonii

- harmonia ta powstanie, gdy widz będzie siebie wyobrażał w realiach osoby obserwowanej i vice versa - społeczeństwo i wzajemne obcowanie są najlepszymi środkami przywracania spokoju ducha

- natężenie sympatii zależy od bliskości stosunków między widzem a obserwowanym

- widz ocenia emocje jakiejś jednostki zależnie od tego czy odpowiadają one bądź nie jego własnym emocjom

- bez społeczeństwa człowiek nie byłby w stanie sformułować żadnej opinii nt. własnego charakteru i postępowania; społeczeństwo jest zwierciadłem - zatem w każdym człowieku zachodzi dwoista relacja widza i aktora

- każdy kieruje się w swoim postępowaniu myślą o tym, co będą sądzili na ten temat inni oraz pragnie pochwał

- umiłowanie pochwał ≠ umiłowanie życia zasługującego na pochwałę

- człowiek nie powinien cieszyć się z bezpodstawnych pochwał - świadczy to o próżności i powierzchowności jednostki

HUME

Cechą charakterystyczną szkockiego Oświecenia było przesunięcie uwagi z racjonalnych aspektów natury ludzkiej na jej aspekty emocjonalne.
- Koncepcja człowieka u Hume'a zakłada bezwzględny prymat uczuć w stosunku do rozumowania oraz instynktów w stosunku do refleksji. Rola rozumu polega na wspieraniu już podjętych decyzji, a nie na decydowaniu. Jest on nieaktywny i sam nie tworzy niczego, nie jest również zdolny do tworzenia standardów dobra i zła moralnego. Rozum jest tylko niewolnikiem uczuć. Hume uważał także, że fakt zrzeszenia nie jest wyprowadzony z rozumowania, ale z elementarnych własności ludzkiej natury.

- Kwestionował dotychczasową UMOWĘ SPOŁECZNĄ twierdząc, że społeczeństwo jest możliwe tylko o tyle, o ile człowieka pchają ku niemu jego naturalne skłonności niezależne od jakiejkolwiek kalkulacji. Ale odrzucając umowę społeczną nie rezygnuje z wykorzystywanych przez nią indywidualistycznych założeń. Głosił, że społeczeństwo nie mogło powstać w rezultacie umowy, gdyż świadomość korzyści życia zbiorowego musiałaby poprzedzać faktyczne w nim uczestnictwo; wiedza byłaby wcześniejsza od doświadczenia, a rozum od woli i uczucia.
- Za pierwszą i pierwotną zasadę ludzkiej społeczności Hume uznawał POPĘD SEKSUALNY, który doprowadził do wykształcenia się związków dwóch pokoleń- rodziców i dzieci. Tak wykształciły się pierwsze nawyki życia zbiorowego oraz zrozumienie jego wyższości nad samotnym życiem. Ludzie zdobywając wiedzę przez doświadczenie wskazują na to, że naruszenie równowagi w ich stosunkach wiąże się z istnieniem dóbr, które mogą służyć każdemu, ale są zbyt rzadkie, aby były każdemu dostępne. Dochodzi do ustanowienia PRYWATNEJ WŁASNOŚCI- na zasadzie umowy, będącej nie jednorazowym aktem lecz długim procesem. Ochrona własności jest głównym warunkiem istnienia społeczeństwa, a jej naruszenie- jego zagrożeniem. Pojęcia sprawiedliwości i niesprawiedliwości są późniejsze od własności, nie mogą więc jej gwarantować. Przydają się dopiero, gdy ograniczone dobra są już rozdzielone, ale nadal stanowią przedmiot pożądania ze strony wszystkich.
- Hume wprowadza pojęcie ODDŹWIĘKU UCZUCIOWEGO. Polega on na kierowaniu się w swoim postępowaniu nie tylko tym, co przynosi korzyść bezpośrednią, ale i na tym, jak na to postanowienie reagują inni (czyli skłonność do stawiania się w położeniu innych).
- Dzięki przyzwyczajeniom i nawykom ludzie cenią rzeczy, które same przez się nie muszą być wartościowe, ale są znane i dlatego cenione wyżej od innych.
Ponadto Hume uważał, że podstawą Życia społecznego jest przesąd- czyli to, co istniało przed sądem i refleksją.

Jeremy Bentham (1748-1832)

Oświecenie brytyjskie - Bentham - autor Wprowadzenia do zasad moralności i prawodawstwa.

- utylitaryzm - pogląd uzależniający ocenę moralną nie od inteligencji jednostek (uważanych za nieuchronnie egoistyczne) lecz od faktycznych następstw ich czynów, które niezależnie od motywów przyczyniają się lub nie do pomnażania dobra ogólnego .

- nacisk na budowę świeckiej etyki normatywnej - postęp oświaty doprowadzi do swego rodzaju rewolucji w moralności ( bardziej zależało B. na rozumnym pokierowaniu postępowaniem ludzi niż na naukowym wyjaśnieniu ich działań.

-system Benthama wybitnie nie socjologiczny; koncentruje się z jednej strony na problematyce etycznej z drugiej na problematyce prawodawstwa mającego zapewnić maksymalne przystosowanie państwa do istotnych potrzeb jednostek ludzkich (możliwość życia moralnego z utylitarystycznego punktu widzenia)

- nie interesowała go problematyka ściśle społeczna (np. problematyka obyczaju), obojętność wobec historii jako elementu nauk społ. (historia dla B. była zbiorem zbrodni i szaleństw ludzkości)

- destrukcja większości obiegowych kategorii myśli oświeceniowej, takich jak natura, prawo natury, uprawnienia naturalne, umowa społ., a także zmysł moralny; zbudował obszerny program walki z `fikcjami'

- krytyka `fikcji' związana z przyjęciem przez B. uproszczonej psychologii wg której działaniami ludzkimi kierują wyłącznie dwie siły: dążenie do przyjemności i lęk przed przykrością, a wszystkie inne motywy dają się do nich zredukować ( całe znaczenie praw oraz instytucji społ. polega na tym, że mogą się przyczynić do większego szczęścia możliwie dużej liczby jednostek, toteż rozprawianie o ich naturalności czy rozumności nie ma sensu, jeżeli nie potrafimy wyliczyć w jakim stopniu służą swemu podstawowemu zadaniu).

- przyczynił się w dużym stopniu do ukształtowania ideologii liberalnej, choć wiązał duże nadzieje z aktywnością rządu.

John Stuart Mill (1806-1873)

- przedstawiciel pozytywizmu, teoretyk liberalizmu; twórca „ekonomii społecznej”

- najważniejsze dzieło - szósta księga „Systemu logiki dedukcyjnej i indukcyjnej” poświęcona w całości logice nauk moralnych i społ.

- zależność jednostki od środowiska społ. (odkryte z pozycji teoretyka liberalizmu), homo oeconomicus to co najwyżej przydatna do pewnych celów fikcja teoretyczna, a nie określenie jakiegokolwiek człowieka rzeczywistego (z pozycji ekonomisty)

Podstawowe warunki trwałego społeczeństwa politycznego:

1. Wychowanie kształtujące dyscyplinę

2. Istnienie czegoś co wszyscy uważają za święte

3. Siła i aktywny charakter związków między członkami zbiorowości

- nauka w swojej obecnej postaci obejmuje jedynie część zagadnień ekonomii społecznej, które należałoby zbadać; ekonomię społeczną miałaby interesować każda część ludzkiej natury o tyle, o ile podlega wpływom postępowania lub położenia człowieka w społeczeństwie; E.S. wykrywałaby prawa społeczeństwa, czyli prawa natury ludzkiej w stanie społecznym

- E.S. pokazuje dzięki jakim składnikom swej natury człowiek żyje w stanie społ., w jaki sposób ta jego cecha wpływa na jego zainteresowania i uczucia, a przez nie na jego postępowanie, jak zrzeszenie staje się stopniowo coraz ściślejsze, współpraca zaś rozciąga się na coraz liczniejsze dziedziny; jakie cele ludzie sobie stawiają i jakich na ogół używają środków, aby je osiągać; jak różne stosunki ustalają się między istotami ludzkimi w następstwie uczestnictwa w związku społ. i jak te stosunki różnią się zależnie od stanu społecznego; w jakim porządku historycznym stany społ. zwykły następować po sobie, a także jaki jest wpływ każdego z nich na postępowanie i charakter człowieka

-E.S. - miałaby wypełnić lukę, jaka powstała na skutek skoncentrowania uwagi na abstrakcyjnym człowieku ekonomicznym, którego cechy zasadnicze są niezależne od stanu społecznego.

---