Przystępując do rozważań na temat ścieżek kariery nauczyciela, spróbujmy najpierw zdefiniować pojęcie awansu zawodowego nauczyciela. Pozycje książkowe poruszające tę kwestię, nie podają ścisłego i jednoznacznego wyjaśnienia tego terminu. Także dokument stanowiący podstawę ścieżek kariery w dziedzinie edukacji, czyli Karta Nauczyciela, nie zawiera tego wyjaśnienia. Postarajmy się zatem stworzyć własną definicję tego terminu. Awans oznacza nagrodę w postaci objęcia ważniejszej funkcji, co zwykle wiąże się z nowymi obowiązkami i lepszym wynagrodzeniem, podniesieniem własnej wartości, motywacją do dalszej pracy. Od momentu wprowadzenia Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie awansu zawodowego nauczycieli z 3 sierpnia 2000 r., awans zawodowy związany z podniesieniem kwalifikacji i zdobywaniem nowych kompetencji, jest celem większości nauczycieli pracujących w różnych placówkach edukacyjnych. Jest to również wymóg Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, które pragnie, by kadra nauczycielska nieustannie rozwijała się i doskonaliła. Do najważniejszych dokumentów dotyczących awansu zawodowego nauczycieli zaliczamy Kartę Nauczyciela z 26 stycznia 1982 r., Nowelizację Karty Nauczyciela z 15 lipca 2004 r., Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie awansu zawodowego nauczycieli z 3 sierpnia 2000 r. Na przebieg kariery zawodowej nauczyciela mają wpływ różne aspekty psychologiczne, indywidualne, a także sprzyjające bądź niesprzyjające warunki środowiskowe. Umiejętności, kompetencje, wykształcenie, odpowiedni długi staż zawodowy oraz pozytywna opinia komisji odpowiedzialnej za przyznanie awansu to czynniki decydujące.

NAUCZYCIEL STAŻYSTA

Kariera zawodowa każdego nauczyciela rozpoczyna się od funkcji nauczyciela stażysty. Funkcję tę otrzymuje nauczyciel zatrudniony przez dyrektora szkoły z początkiem roku szkolnego, celem odbycia dziewięciomiesięcznego stażu, zakończonego awansem na wyższe stanowisko. Dyrektor przydziela stażyście opiekuna (spośród nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych), który pomaga mu w przygotowaniu i wprowadzeniu w życie planu rozwoju zawodowego stażysty oraz opracowuje projekt oceny dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu. Zaakceptowany przez dyrektora plan rozwoju zawodowego, czyli projekt zawierający główne punkty, zgodnie z którymi stażysta pracuje przez dziewięć miesięcy, ma na uwadze rodzaj szkoły i warunki, które należy wypełnić celem awansu. Zgodnie z uwagami zawartymi w Rozporządzeniu w sprawie awansu zawodowego nauczycieli, do zadań stażysty należy: zdobywanie wiedzy na temat działania struktur szkoły i obowiązujących przepisów BHP, hospitacja lekcji organizowanych przez opiekuna stażu ( nie mniej niż dwa razy w miesiącu), organizowanie lekcji hospitowanych przez opiekuna lub dyrektora szkoły ( nie mniej niż raz w miesiącu), udział w odbywających się w szkole programach kształcenia nauczycieli. Oceny dorobku zawodowego za okres stażu dokonuje dyrektor szkoła. Ma na to 21 dni od daty złożenia przez stażystę sprawozdania ze stażu. W roku uzyskania pozytywnej oceny stażysta musi wnioskować do dyrektora o rozpoczęcie postępowania kwalifikacyjnego. Następnie, dyrektor szkoły powołuje komisję kwalifikacyjną złożoną z:

a) dyrektora lub wicedyrektora, który pełni funkcję przewodniczącego komisji,

b) przewodniczącego zespołu przedmiotowego (wychowawczego),

c) opiekuna stażu

Uzyskawszy pozytywną opinię komisji, otrzymuje od dyrektora szkoły tytuł nauczyciela kontraktowego.

NAUCZYCIEL KONTRAKTOWY

Po upływie dwóch lat od momentu uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego, nauczyciel może rozpocząć procedurę ubiegania się o awans na kolejny stopień. W tym celu musi złożyć do dyrektora szkoły zaczyna się w chwili rozpoczęcia nowego roku szkolnego i trwa dwa lata i dziewięć miesięcy, chyba, ze nauczyciel legitymuje się tytułem doktora. W takim wypadku staż trwa dziewięć miesięcy. Podobnie jak w przypadku nauczyciela stażysty, nauczycielowi kontraktowemu pomaga opiekun stażu, wybrany przez dyrektora szkoły. Jego zadania są równorzędne tym, powierzonym opiekunowi nauczyciela stażysty. Tak jak ubiegający się o awans nauczyciel stażysta, nauczyciel kontraktowy przygotowuje plan rozwoju zawodowego na okres stażu. Plan ten musi spełniać wymienione wcześniej kryteria.

Obowiązkiem nauczyciela kontraktowego ubiegającego się o awans jest udział w przedsięwzięciach dydaktycznych, organizowanych przez szkołę, dokształcanie się, zaznajamianie się z aktami prawnymi dotyczącymi szkolnictwa, umiejętne przeprowadzanie lekcji, nawiązywanie ścisłych kontaktów z uczniami, poznawanie mechanizmów działania szkoły. Po odbyciu stażu, nauczyciel kontraktowy, wręcza dyrektorowi szkoły sprawozdanie z realizacji punktów zawartych w planie rozwoju zawodowego. Dyrektor, w ciągu 21 dni, podejmuje decyzję co do oceny dorobku nauczyciela, a po uzyskaniu tej oceny, nauczyciel musi przed końcem roku złożyć podanie o rozpoczęcie postępowania egzaminacyjnego. Organ prowadzący szkołę ustala skład komisji złożonej z:

a) reprezentanta jednostki prowadzącej szkołę w funkcji przewodniczącego komisji,

b) dyrektora lub wicedyrektora szkoły,

c) dwóch ekspertów z listy

ekspertów sporządzonej przez Ministra Edukacji

Narodowej i Sportu. Jeżeli nauczyciel kontraktowy zda egzamin przed komisją, jednostka prowadząca szkołę awansuje go na stopień nauczyciela mianowanego. Nauczyciel mianowany składa uroczyste ślubowanie i podpisuje się pod nim.

NAUCZYCIEL MIANOWANY

Co najmniej rok po nadaniu mu stopnia nauczyciela mianowanego, nauczyciel może rozpocząć starania o uzyskanie tytułu nauczyciela dyplomowanego. Postępuje tak, jak nauczyciel kontraktowy. Składa wniosek do dyrektora szkoły i z początkiem nowego roku szkolnego rozpoczyna trwający dwa lata i dziewięć miesięcy staż. Nauczyciel mianowany posiadający tytuł doktora lub wyższy, odbywa staż długości dziewięciu miesięcy. Dyrektor szkoły może złożyć wniosek o podjęcie postępowania na stopień nauczyciela dyplomowanego po czterech latach od momentu nadania mu stopnia nauczyciela mianowanego. W przypadku, gdy dyrektor posiada tytuł doktora, może się ubiegać o awans na nauczyciela dyplomowanego po upływie trzech lat od nadania mu stopnia nauczyciela mianowanego, jeśli pracuje na stanowisku dyrektora co najmniej trzy lata ( w tym dwa lata z tytułem doktora) oraz może się pochwalić wyróżniającą oceną pracy. ( Ta sama kwestia dotyczy awansu dyrektora szkoły na stanowisko nauczyciela mianowanego).

Nauczyciel mianowany pragnący awansować na nauczyciela dyplomowanego musi wykazać się bogatym dorobkiem zawodowym, zwłaszcza tym uzyskanym po poprzednim awansie. W okresie trwania stażu, nauczyciel musi doskonalić swoje zdolności dydaktyczne i pozyskiwać nowe kompetencje w tym zakresie, pozytywnie wpływać na opinię szkoły, brać czynny udział w działaniach nadobowiązkowych. Nauczyciel realizuje plan rozwoju zawodowego, z którego sprawozdanie jest oceniane przez dyrektora szkoły. Najpóźniej w trzy lata po uzyskaniu pozytywnej oceny, nauczyciel musi złożyć wniosek o rozpoczęcie postępowania kwalifikacyjnego. Instytucja dokonująca nadzoru pedagogicznego mianuje członków komisji kwalifikacyjnej, którymi są:

a) reprezentant instytucji dokonującej nadzoru pedagogicznego w funkcji przewodniczącego komisji,

b) dyrektor lub wicedyrektor szkoły,

c) dwaj eksperci wpisani na listę ekspertów Ministra Edukacji Narodowej i Sportu,

d) reprezentant związku zawodowego nauczycieli- tylko na wniosek awansującego.

Pomyślny wynik rozmowy z komisją pociąga za sobą awans na stopień NAUCZYCIELA DYPLOMOWANEGO nadawany przez instytucję dokonującą nadzoru pedagogicznego.

Zgodnie z przepisami Karty Nauczyciela, nauczycielem może zostać każdy obywatel Polski i Unii Europejskiej, zdolny do czynności prawnych, nie karany, posiadający odpowiednie kwalifikacje. Nauczyciel sam wybiera metody pracy i środki dydaktyczne. Przysługuje mu wyposażenie jego stanowiska pracy, umożliwiające realizację programu. Doskonalenie umiejętności pedagogicznych oraz związane z tym pokonywanie kolejnych stopni awansu jest, obok realizacji zajęć dydaktyczno-wychowawczych z uczniami oraz podejmowania innych czynności i zajęć wynikających z zadań statutowych szkoły, obowiązkiem każdej osoby podejmującej pracę jako nauczyciel. Postępowanie kwalifikacyjne i egzaminacyjne może mieć miejsce w dowolnym terminie w ciągu roku, a w przypadku niepowodzenia, nauczyciel może, pod ściśle określonymi warunkami, ponownie złożyć wniosek o podjęcie postępowania po odbyciu dodatkowego stażu, o długości dziewięciu miesięcy. Istotny jest również fakt, że w przypadku nieobecności nauczyciela w szkole, przekraczającej trzy miesiące, a wynikłej z powodów innych niż wypoczynkowy, staż ulega przerwaniu. Gdy nieobecność ta przekracza miesiąc,

staż ulega przedłużeniu. Jeśli nieobecność trwa dłużej niż rok, staż trzeba powtórzyć w pełnym wymiarze.

Choć możliwość rozwoju osobistego, zyskania satysfakcji, prestiżu i autorytetu, wynikająca z zajmowania coraz wyższych stanowisk podczas wspinania się po stopniach kariery zawodowej, to korzyść, jakiej nie sposób przecenić, to gratyfikacje finansowe związane z awansem stanowią równie istotny przyczynek do wytężonej pracy. Należy zauważyć, że wynagrodzenie nauczyciela składa się z:

- wynagrodzenia zasadniczego,

- dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego oraz za szkodliwe warunki pracy,

- wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw,

- nagród i świadczeń.

Na wysokość wynagrodzenia zasadniczego, oprócz kwalifikacji, wymiaru zajęć, jakości pracy, liczby dodatkowych zajęć, zajmowanego stanowiska oraz trudnych, uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia warunków pracy, ma także wpływ stopień awansu zawodowego ( Oczywiście, im wyższy stopień, tym wyższe wynagrodzenie. Średnie wynagrodzenie zasadnicze stażysty wynosi 82%, nauczyciela kontraktowego 125%, nauczyciela mianowanego 175%, a nauczyciela dyplomowanego 225% kwoty bazowej, określonej dla pracowników państwowej sfery budżetowej). Nauczycielom przysługuje również dodatek za wysługę lat w wysokości 1% wynagrodzenia zasadniczego za każdy rok pracy, począwszy od 4 roku zatrudnienia ( nie więcej jednak niż 20% wynagrodzenia zasadniczego). Dodatek do pensji stanowią też nagrody jubileuszowe za wieloletnią pracę:

- za 20 lat pracy - 75% miesięcznego wynagrodzenia,

- za 25 lat pracy - 100% miesięcznego wynagrodzenia,

- za 30 lat pracy - 150% miesięcznego wynagrodzenia,

- za 35 lat pracy - 200% miesięcznego wynagrodzenia,

- za 40 lat pracy - 250% miesięcznego wynagrodzenia.

Warte zauważenia są także nagrody za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze, takie jak na przykład tytuł honorowego profesora oświaty, nadawany przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, nauczycielom dyplomowanym z co najmniej dwudziestoletnim stażem pracy i znacznym dorobkiem zawodowym. Nauczyciel uhonorowany tym tytułem otrzymuje jednorazową gratyfikację w wysokości sześciomiesięcznego ostatniego wynagrodzenia zasadniczego.

Jak wynika z powyższego, kroczenie po ścieżkach kariery zawodowej przynosi nauczycielom spore korzyści finansowe, co świadczy o tym, że praca, jaką wkładają w swój rozwój zawodowy jest doceniana i wynagradzana. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu wprowadziło też inne udogodnienia dla nauczycieli decydujących się na podjęcie trudu podwyższania kwalifikacji. I tak na przykład nauczycielowi, który się kształci, obniża się liczbę przeprowadzanych zajęć, bez obniżania jego wynagrodzenia. Nauczyciel ten, może mieć ustalony czterodniowy tydzień pracy, przysługuje mu płatny urlop, dla celów edukacyjnych, a jego doskonalenie zawodowe może być wspomagane finansowo przez organy prowadzące szkołę.

Reasumując, awans zawodowy nauczyciela, prowadzący do uzyskania satysfakcji, autorytetu, a także licznych korzyści finansowych, związany z ciężką pracą i wyrzeczeniami ze strony zainteresowanego, to podstawowy wymóg współczesnej edukacji stawiającej na wysoką jakość usług dydaktycznych, oferowanych przez placówki edukacyjne. Wysiłki nauczyciela podejmującego trud doskonalenia się i nabywania nowych kompetencji, jest dziś wspierany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, które poprzez liczne udogodnienia oferowane awansującym i gratyfikacje pieniężne, motywuje polską kadrę pedagogiczną do osiągania wysokiego poziomu edukacji, obowiązującego wszystkich członków Unii Europejskiej.

Stopień	Obowiązkowa przerwa	Długość stażu	Postępowanie	Skład komisji	Tytuł	Organ nadający tytuł
Nauczyciel stażysta	_____________	Dziewięć miesięcy	Kwalifikacyjne	- Dyrektor lub wicedyrektor szkoły (przewodniczący), - Przewodniczący zespołu przedmiotowego (wychowawczego), - Opiekun stażu	Nauczyciel kontraktowy	Dyrektor szkoły
Nauczyciel kontraktowy	Dwa lata	Dwa lata i dziewięć miesięcy	Egzaminacyjne	- Reprezentant jednostki prowadzącej szkołę, - Dyrektor lub wicedyrektor szkoły (przewodniczący), - Dwóch ekspertów z listy Ministra Edukacji Narodowej i Sportu	Nauczyciel mianowany	Jednostka prowadząca szkołę
Nauczyciel mianowany	rok	Dwa lata i dziewięć miesięcy	Kwalifikacyjne	- Reprezentant instytucji dokonującej nadzoru pedagogicznego ( przewodniczący), - Dyrektor lub wicedyrektor szkoły, - Dwóch ekspertów z listy Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, - Reprezentant związku zawodowego nauczycieli	Nauczyciel dyplomowany	Instytucja dokonująca nadzoru pedagogicznego

---