Kartel - zmowa (umowa) państw lub przedsiębiorstw posiadających decydujący wpływ w tej samej lub podobnej gałęzi gospodarki, mająca na celu całkowitą kontrolę nad rynkiem i jego regulację (ceny, podaży, popytu). Tworzenie karteli pomiędzy przedsiębiorstwami jest nielegalne w Unii Europejskiej oraz w Stanach Zjednoczonych, jak również w wielu innych państwach świata.

Kartel, porozumienie monopolistyczne, rodzaj grupowej praktyki monopolistycznej, której celem jest eliminowanie lub ograniczanie konkurencji. Porozumienia monopolistyczne dochodzą do skutku wówczas, gdy konkurenci bądź partnerzy nie mają możliwości swoimi jednostronnymi zachowaniami narzucić cen lub zasad współpracy.
Czynnikiem wpływającym na powstawanie karteli jest istnienie rynku oligopolowego, na którym istnieje niewielka liczba podmiotów gospodarczych. Następuje wówczas łatwa możliwość komunikowania się konkurentów i minimalizowanie ryzyka nieprzewidzianych zachowań klienta, odmiennie niż jest to w warunkach naturalnej rywalizacji.
W konsekwencji zawierania karteli obniża się zainteresowanie podnoszeniem efektywności gospodarowania. Negatywne cechy karteli można ująć następująco: 1) nie sprzyjają obniżaniu cen 2) ograniczają konkurencję 3) ograniczają samodzielność uczestników rynku 4) wprowadzają restrykcje w stosunku do podmiotów nie będących partnerami porozumień monopolistycznych 5) stanowią zagrożenie interesu publicznego.
Wśród podziałów porozumień antymonopolowych najbardziej ogólny rozróżnia dwa rodzaje porozumień ograniczających konkurencję:
1) porozumienia poziome (kartele horyzontalne) - charakteryzują się tym, że są zawierane pomiędzy konkurentami, a więc podmiotami funkcjonującymi na tym samym stopniu produkcji lub obrotu. Jako przykłady takich porozumień można wskazać uzgodnienia między konkurentami cen, zasad ich ustalania w stosunkach z osobami trzecimi, podział rynku wg kryteriów terytorialnych, asortymentowych, podmiotowych, a także ustalanie lub ograniczanie wielkości produkcji, sprzedaży lub skupu towarów.
2) porozumienia pionowe (kartele wertykalne) - do tych porozumień należą porozumienia polegające na ustalaniu cen odsprzedaży, porozumienia dyskryminujące niektóre kategorie podmiotów, porozumienia służące wymuszaniu transakcji wiązanych.
Do typowych karteli zaliczyć należy: kartele cenowe, kartele podziałowe (dzielące rynek zbytu lub zaopatrzenia), kartele kontyngentowe, kartele ograniczające dostęp do rynku lub zmierzające do eliminacji konkurentów.

Wyłączenie zakazu porozumień wpływających na konkurencję

Praktyka wskazuje, iż restrykcyjne stosowanie przepisów zakazujących porozumień między przedsiębiorcami mogłoby nieraz prowadzić do niekorzystnych dla gospodarki zjawisk. Pewnego rodzaju porozumienia, chociaż potencjalnie naruszające warunki konkurencji, mogą niemniej pozytywnie wpływać na jakość świadczonych usług, cenę towarów lub rozwój technologii czy wreszcie znacząco ułatwiać prowadzenie działalności.

Dostrzegając powyższe argumenty, zarówno polskie, jak i wspólnotowe prawo konkurencji zawiera przepisy regulujące możliwe wyłączenia określonych porozumień spod ogólnie obowiązujących zakazów.

Wyjątki od zasady, czyli kiedy porozumienie służy rynkowi

Jak to już zostało zaznaczone na wstępie, każde porozumienie, nawet antykonkurencyjne, może mieć określone, pozytywne skutki. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (TWE) oraz ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 16 lutego 2007 r., Dz. U. z 2007 nr 50 poz. 331, ze zm.) (UOKiK) zawierają regulacje, zgodnie z którymi porozumienie ograniczające konkurencję może zostać uznane za dopuszczalne.

Art. 8 ust. 1 UOKiK oraz art. 81 ust. 3 TWE wskazują, iż za zgodne z prawem mogą zostać uznane porozumienia naruszające konkurencję, o ile spełniają jednocześnie cztery przesłanki:

• przyczyniają się do polepszenia produkcji, dystrybucji towarów lub do postępu technicznego lub gospodarczego;

• zapewniają nabywcy lub użytkownikowi odpowiednią część wynikających z porozumień korzyści;

• nie nakładają na zainteresowanych przedsiębiorców ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia tych celów;

• nie stwarzają tym przedsiębiorcom możliwości wyeliminowania konkurencji na rynku właściwym w zakresie znacznej części określonych towarów.

Ciężar udowodnienia spełnienia wszystkich powyższych przesłanek spoczywa na przedsiębiorcy uczestniczącym w danym porozumieniu (art. 8 ust. 2 UOKiK).

Wyłączenie de minimis, czyli porozumienia bagatelne

Kolejnym kryterium wyłączającym stosowanie przepisów zakazujących porozumień wpływających na konkurencję, jest kryterium ilościowe, tj. kryterium udziału w rynku przedsiębiorców uczestniczących w danym porozumieniu.

Na gruncie prawa wspólnotowego pojecie wyłączenia de minimis zostało utrwalone przez orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (np. wyrok ETS w sprawie 56/65 Maschinenbau Ulm). Przesłanka de minimis na gruncie prawa polskiego zawarta jest w art. 7 UOKiK.

Zgodnie z art. 7 ust. 1 UOKiK, dozwolone są porozumienia naruszające konkurencję, o ile:

• łączny udział w rynku przedsiębiorców uczestniczących w porozumieniu w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie porozumienia nie przekraczał 5%- w przypadku przedsiębiorców będących względem siebie konkurentami;

• udział w rynku żadnego z przedsiębiorców uczestniczących w porozumieniu w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie porozumienia nie przekraczał 10%- w przypadku przedsiębiorców nie będących względem siebie konkurentami.

Na poziomie rynku wspólnotowego, zagadnienie wyłączenia de minimis uregulowane jest w Obwieszczeniu Komisji w sprawie porozumień o mniejszym znaczeniu, które nie ograniczają odczuwalnie konkurencji na mocy art. 81 ust. 1 TWE (de minimis) (Dz.U. UE C 368/07 z dnia 22 grudnia 2001 r. ze zm.) („Obwieszczenie”). Zgodnie z Obwieszczeniem, dozwolone są porozumienia naruszające konkurencję, o ile:

• łączny udział w rynku przedsiębiorców uczestniczących w porozumieniu w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie porozumienia nie przekraczał 10%- w przypadku przedsiębiorców będących względem siebie konkurentami;

• udział w rynku żadnego z przedsiębiorców uczestniczących w porozumieniu w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie porozumienia nie przekraczał 15%- w przypadku przedsiębiorców nie będących względem siebie konkurentami;

• w przypadkach, w których trudno jest sklasyfikować porozumienie jako porozumienie między konkurentami lub jako porozumienie między niekonkurentami, zastosowanie ma próg 10 %.

• zarówno w przypadku porozumień między konkurentami, jak i porozumień między niekonkurentami powyższe progi obniżone są do 5 % jeżeli na danym rynku konkurencja zostaje ograniczona przez skumulowany efekt porozumień o sprzedaży towarów lub usług, zawartych między różnymi dostawcami i dystrybutorami (skumulowany efekt zamknięcia rynku wywołany przez równoległe sieci porozumień o podobnych skutkach dla rynku), progi udziału rynkowego z pkt 7 obniża się do 5 %.

Jak zatem widać, UOKiK zawiera regulacje bardziej rygorystyczne niż Obwieszczenie.

Wyłączenia wertykalne

Szczegółowe wyłączenia porozumień spod zakazów prawa konkurencji uregulowane są przepisami wykonawczymi do UOKiK tj. w Rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję (z dnia 19 listopada 2007 roku, Dz.U. Nr 230, poz. 1691) („Rozporządzenie”).

Rozporządzenie w § 3 stanowi, iż wyłączeniu podlegają porozumienia wertykalne, o ile spełniają określone Rozporządzeniem wymogi. Generalną zasadą jest wymóg, aby udział dostawcy i jego grupy kapitałowej w rynku właściwym sprzedaży towarów objętych porozumieniem nie przekraczał 30%. Jeżeli porozumienie dotyczy zobowiązania wyłącznej dostawy, próg 30% udziału w rynku dotyczy nabywcy oraz jego grupy kapitałowej.

Rozporządzenie zawiera katalog tak zwanych hard core clauses. Katalog ten wskazuje przypadki, w których porozumienia spełniające wymagania Rozporządzenia dotyczące wyłączenia spod regulacji UOKiK, nadal będą uznawane za zakazane.

Rozporządzenie w § 7 i § 8 wskazuje, iż za takie „czarne klauzule” uznawane będą m.in. porozumienia dotyczące narzucenia minimalnych cen, ograniczenia dotyczące obszaru lub kręgu klientów, na którym sprzedawca może sprzedawać towary objęte porozumieniem, zakazu konkurowania na czas nieokreślony lub dłuższy niż pięć lat.

Podsumowanie

Wskazane powyżej regulacje dotyczące możliwości wyłączeń stosowania przepisów prawa konkurencji do niektórych rodzajów porozumień odpowiadają istniejącej na rynku potrzebie kooperacji przedsiębiorców.

Ustawodawca krajowy, jak i wspólnotowy wyszli naprzeciw tym oczekiwaniom. Złożoność regulacji wynika zaś z rozmaitych sytuacji, które mogą wystąpić na rynku.

Sprawy połączone T-101/05 i T-111/05 BASF AG i UCB SA

przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich

Konkurencja - Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki w sektorze witamin - Chlorek choliny (witamina B4) - Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE i art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym - Grzywny - Skutek odstraszający - Powrót do naruszenia - Współpraca podczas postępowania administracyjnego - Jednolite i ciągłe naruszenie

Streszczenie wyroku

1.Konkurencja - Grzywny - Kwota - Ustalenie - Odstraszający charakter - Uwzględnienie wielkości ukaranego przedsiębiorstwa - Znaczenie - Obowiązek uwzględnienia prawdopodobieństwa powrotu do naruszenia ukaranego przedsiębiorstwa i grzywien nałożonych już za inne działania antykonkurencyjne lub w państwie trzecim - Brak

(rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15; nr 1/2003, art. 23; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1A)

2. Konkurencja - Grzywny - Kwota - Ustalenie - Kryteria - Waga naruszenia - Okoliczności obciążające - Powrót do naruszenia - Pojęcie - Brak terminu przedawnienia - Naruszenie zasady pewności prawa - Brak - Kontrola sądowa - Nieograniczone prawo orzekania

(rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03)

3. Konkurencja - Grzywny - Kwota - Ustalenie - Metoda obliczania zdefiniowana przez wydane przez Komisję wytyczne

(rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03)

4. Konkurencja - Grzywny - Kwota - Ustalenie - Komunikat Komisji dotyczący nienakładania lub obniżenia kwoty grzywien w zamian za współpracę przedsiębiorstw, którym zarzucono naruszenie - Charakter wiążący dla Komisji

(rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 96/C 207/04)

5.Konkurencja - Grzywny - Kwota - Ustalenie - Kryteria - Obniżenie kwoty grzywny w zamian za współpracę przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie - Przesłanki

(rozporządzenia Rady: nr 17, art. 11, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 96/C 207/04, pkt D)

6. Konkurencja - Postępowanie administracyjne - Przesłuchania - Brak protokołu i nagrania dźwiękowego ze spotkania, jakie odbyło się z przedsiębiorstwem w ramach komunikatu w sprawie współpracy - Formalności, o których dochowanie nie zwróciło się przedsiębiorstwo - Naruszenie zasady dobrej administracji - Brak

(regulamin Sądu, art. 65 lit. c); rozporządzenia Rady: nr 17, art. 11, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 96/C 207/04)

7.Konkurencja - Grzywny - Kwota - Ustalenie - Kryteria - Okoliczności łagodzące - Zakończenie naruszenia przed interwencją ze strony Komisji

(rozporządzenia Rady: nr 17, art. 11, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03)

8.Konkurencja - Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki - Zakaz - Naruszenia - Porozumienia i uzgodnione praktyki, które mogą być zakwalifikowane jako stanowiące jednolite naruszenie - Pojęcie

(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

9. onkurencja - Grzywny - Kwota - Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji - Kontrola sądowa - Nieograniczone prawo orzekania

(art. 229 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 31; komunikat Komisji 98/C 9/03)

10. Konkurencja - Grzywny - Kwota - Ustalenie - Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych za naruszenie reguł konkurencji - Zobowiązanie do stosowania lex mitior - Brak

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

1. Komisja nie narusza rozporządzeń nr 17 i nr 1/2003 w sprawie wprowadzania w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu, jeśli w celu zastosowania podwyżki kwoty wyjściowej grzywny, aby zapewnić jej wystarczająco odstraszający charakter, nie dokonuje ona oceny prawdopodobieństwa powrotu przez ukarane przedsiębiorstwo do naruszenia, lecz ogranicza się jedynie do wzięcia pod uwagę jego rozmiaru, przy czym ten ostatni element może być wykorzystany jako wskaźnik wpływu, jaki mogło ono wywrzeć na rynek.

Zatem na fakt, że doszło do naruszenia, nie mogą mieć wpływu kroki podjęte przez dane przedsiębiorstwo w celu zapobieżenia powrotowi do naruszenia, ponieważ przyjęcie programu zgodności ze wspólnotowym prawem konkurencji nie zobowiązuje Komisji do obniżenia grzywny. W tych okolicznościach należy odrzucić twierdzenie, że w wyniku grzywien nałożonych na dane przedsiębiorstwo na innym rynku inną decyzją Komisji nie ma już potrzeby odstraszania tego przedsiębiorstwa. Bowiem nałożenie grzywny za innego rodzaju działalność antykonkurencyjną nie ma również wpływu na fakt, że doszło do naruszenia, i nie zobowiązuje Komisji do jej obniżenia na tej podstawie.

To samo dotyczy kar nałożonych w państwach trzecich. W istocie cel polegający na odstraszaniu, do którego Komisja ma prawo dążyć podczas określania kwoty grzywny, zmierza do zagwarantowania przestrzegania przez przedsiębiorstwa reguł konkurencji określonych przez traktat w odniesieniu do prowadzenia przez nie działalności wewnątrz Wspólnoty lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Odstraszający charakter grzywny nałożonej z uwagi na naruszenie wspólnotowych reguł konkurencji nie może zatem być określony ani w zależności jedynie od szczególnej sytuacji ukaranego przedsiębiorstwa, ani też od tego, czy przestrzegało ono reguł konkurencji określonych w państwach trzecich nienależących do Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

(por. pkt 46, 47, 50, 52, 53)

2. Artykuł 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 i art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 w sprawie wprowadzania w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu stanowią właściwe podstawy prawne, w oparciu o które Komisja może nakładać grzywny na przedsiębiorstwa i związki przedsiębiorstw za naruszenia z art. 81 WE i 82 WE. Zgodnie z tymi przepisami przy ustalaniu kwoty grzywny należy wziąć pod uwagę wagę i czas trwania rozpatrywanego naruszenia. Waga naruszenia jest określana na podstawie szeregu innych czynników, które Komisja ocenia, dysponując swobodnym uznaniem. Uwzględnienie przy ustalaniu grzywny okoliczności obciążających pozostaje w zgodzie z zadaniem Komisji polegającym na zapewnianiu zgodności z regułami konkurencji. Należy dodać, że jednym z czynników, jaki należy wziąć pod uwagę przy przeprowadzaniu analizy wagi spornego naruszenia, jest ewentualny powrót do naruszenia, który może uzasadniać znaczną podwyżkę kwoty podstawowej grzywny.

Aby stwierdzić powrót do naruszenia, wystarczy, że Komisja stanie w obliczu naruszeń podlegających temu samemu postanowieniu traktatu WE. Nie jest przy tym konieczne, aby naruszenia te dotyczyły tego samego rynku produktowego.

Brak określenia maksymalnego terminu do stwierdzenia powrotu do naruszenia w rozporządzeniach nr 17 i nr 1/2003 lub w wydanych przez Komisję wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS nie narusza zasady pewności prawa. Ustalenie i ocena szczególnych cech danej sytuacji powrotu do naruszenia stanowią bowiem część uprawnień uznaniowych Komisji dotyczących wyboru czynników, które należy uwzględnić w celu określenia kwoty grzywien. W tym zakresie Komisja nie może być związana żadnym potencjalnym terminem przedawnienia w zakresie tego typu ustalenia. W tym względzie powrót do naruszenia stanowi istotny czynnik, który Komisja ma obowiązek ocenić, skoro wzięcie go pod uwagę ma na celu zmotywowanie przedsiębiorstw, które wykazały się skłonnością do łamania reguł konkurencji, do zmiany ich zachowania. Komisja może zatem w każdym z poszczególnych przypadków wziąć pod uwagę sygnały świadczące o tego typu skłonności, takie jak na przykład czas, jaki upłynął między poszczególnymi spornymi naruszeniami.

Jeśli sąd wspólnotowy wypowiada się w kwestii oceny dokonanej przez Komisję w przedmiocie powrotu do naruszenia, to wykonanie jego nieograniczonego prawa orzekania może wymagać przedstawienia i uwzględnienia dodatkowych informacji, o których wzmianka w decyzji nie jest jako taka potrzebna dla spełnienia obowiązku uzasadnienia ustanowionego w art. 253 WE. Może on zatem wziąć pod rozwagę fakt, że dane przedsiębiorstwo brało udział w naruszeniu, mimo iż okoliczność ta została pominięta w decyzji Komisji.

(por. pkt 64-67, 70, 71)

3. W ramach wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS, wyrażone w procentach stopnie podwyżek lub obniżek, uwzględnione ze względu na okoliczności obciążające lub łagodzące, muszą być stosowane do kwoty podstawowej grzywny określonej w oparciu o wagę i czas trwania naruszenia.

(por. pkt 73)

4. Ze względu na uzasadnione oczekiwania, jakie mogły powstać po stronie przedsiębiorstw chcących współpracować z Komisją na podstawie jej komunikatu dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżania ich kwoty w sprawach dotyczących karteli, Komisja jest zobowiązana, w ramach ustalania kwoty nałożonej na nie grzywny, zastosować się do tego komunikatu przy dokonywaniu oceny współpracy tego przedsiębiorstwa.

(por. pkt 89)

5.  Aby przedsiębiorstwo mogło skorzystać z obniżenia grzywny z uwagi na współpracę w trakcie postępowania administracyjnego, jego zachowanie musi ułatwiać Komisji zadanie polegające na stwierdzeniu i zwalczaniu naruszeń wspólnotowych reguł konkurencji. Nie stanowi zatem współpracy wchodzącej w zakres zastosowania pkt D komunikatu dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżania ich kwoty w sprawach dotyczących karteli, obejmującego w szczególności przekazywanie informacji, dokumentów lub innych środków dowodowych, które przyczyniają się do stwierdzenia istnienia naruszenia, fakt udostępnienia przez przedsiębiorstwo Komisji, w ramach prowadzonego przez nią dochodzenia w sprawie kartelu informacji dotyczących postępowania w sprawie naruszenia reguł konkurencji wszczętego w państwie trzecim niebędącym stroną Europejskiego Obszaru Gospodarczego, których Komisja nie wykorzystała ani bezpośrednio ani pośrednio w celu ustalenia naruszenia w tym obszarze.

Z drugiej strony obniżenie grzywny na podstawie tego komunikatu jest tylko wtedy uzasadnione, gdy udzielone informacje, a bardziej ogólnie zachowanie danego przedsiębiorstwa, mogłyby świadczyć o prawdziwej współpracy z jego strony. Obniżka na podstawie tego komunikatu może być zatem przyznana tylko wtedy, gdy przedsiębiorstwo wykazuje swoim zachowaniem wolę współpracy, jak wynika z samego pojęcia współpracy użytego w jego tekście, a w szczególności we wprowadzeniu i w pkt D ust. 1 tego komunikatu. Dlatego też nie można potraktować jako odzwierciedlającego wolę współpracy ani zachowania przedsiębiorstwa, które nie było zobowiązane do udzielenia odpowiedzi na pytanie Komisji, a odpowiedziało na nie w sposób niepełny i wprowadzający w błąd, ani zachowania przedsiębiorstwa, które działając w tym przypadku z uwagi na istnienie obowiązku prawnego, przekazało Komisji dokumenty w odpowiedzi na żądanie informacji na podstawie art. 11 rozporządzenia nr 17, nawet jeśli te informacje mogły służyć do ustalenia, wbrew interesom dostarczającego je lub innego przedsiębiorstwa, że ich zachowanie miało antykonkurencyjny charakter.

(por. pkt 90-92, 108, 111)

6. Nie można zarzucać Komisji, że naruszyła zasadę dobrej administracji, nie sporządzając ani protokołu, ani dźwiękowego nagrania ze spotkania, jakie odbyło się z przedsiębiorstwem w celu pozyskania jego współpracy, która mogła zostać wynagrodzona na podstawie komunikatu dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżania ich kwoty w sprawach dotyczących karteli, jeżeli przedsiębiorstwo to nie zwróciło się w rzeczywistości do tej instytucji z wnioskiem o dochowanie tych formalności.

Jeśli chodzi o ocenę jako środka dowodowego treści spotkania w formie sporządzonego na piśmie oświadczenia osoby biorącej udział w tym spotkaniu, regulamin Sądu nie sprzeciwia się przedstawieniu takich oświadczeń przez strony. Jednak ich ocena jest zastrzeżona dla Sądu, który może zarządzić w ramach środków organizacji postępowania przesłuchanie autora takiego dokumentu jako świadka, jeśli okoliczności faktyczne w nim opisane mają kapitalne znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu.

(por. pkt 96, 97)

7. Zaprzestanie naruszeń reguł konkurencji, począwszy od pierwszych interwencji Komisji, o którym mowa w pkt 3 tiret trzecie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS nie może logicznie stanowić okoliczności łagodzącej, chyba że istnieją powody, by przypuszczać, że przedsiębiorstwa, których dotyczy sprawa, zostały nakłonione do zaprzestania sprzecznych z zasadami konkurencji zachowań rzeczonymi interwencjami. Sytuacja, w której naruszenie zostało już zakończone przed datą pierwszych interwencji Komisji, nie jest objęta zakresem tego przepisu. Ten ostatni przypadek został wystarczająco uwzględniony w ramach obliczania czasu trwania naruszenia.

Zwolnienie osób na stanowiskach kierowniczych, które odegrały decydującą rolę w naruszeniu, nie stanowi tym bardziej działania uzasadniającego obniżkę nałożonej grzywny. Chodzi tu bowiem o działanie mające na celu nałożenie obowiązku przestrzegania reguł konkurencji przez pracowników przedsiębiorstwa, co w każdym razie należy do obowiązków tego przedsiębiorstwa i nie może z tego względu być postrzegane jako okoliczność łagodząca.

(por. pkt 128, 129)

8. Kwalifikacja niektórych bezprawnych działań jako jednego i tego samego naruszenia lub jako wielu naruszeń ma wpływ w zasadzie na sankcję, która może zostać nałożona, ponieważ stwierdzenie wielu naruszeń może powodować nałożenie wielu odrębnych grzywien mieszczących się za każdym razem w granicach określonych przez art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 i art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 w sprawie wprowadzania w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu. Jednak ze stwierdzenia kilku naruszeń mogą skorzystać ich sprawcy, jeśli niektóre z nich uległy przedawnieniu.

W tym zakresie pojęcie jednolitego naruszenia może wiązać się z kwalifikacją prawną zachowania antykonkurencyjnego polegającego na porozumieniach, uzgodnionych praktykach i decyzjach związków przedsiębiorstw. Może ono także wiązać się z osobistym charakterem odpowiedzialności za naruszenia reguł konkurencji. Bowiem przedsiębiorstwo, które wzięło udział w naruszeniu poprzez własne zachowanie wchodzące w zakres pojęć porozumienia i uzgodnionej praktyki objętych art. 81 ust. 1 WE i mające na celu przyczynienie się do realizacji naruszenia w całości, może być także odpowiedzialne przez cały okres swojego udziału w naruszeniu za zachowania podjęte przez inne przedsiębiorstwa w ramach tego samego naruszenia. Taka sytuacja ma miejsce, gdy zostanie ustalone, że dane przedsiębiorstwo wiedziało o zakazanych zachowaniach innych uczestników lub gdy mogło rozsądnie je przewidzieć i gdy było gotowe podjąć wynikające z tego ryzyko. Ten wniosek opiera się na koncepcji szeroko przyjętej w porządkach prawnych państw członkowskich w zakresie przypisania odpowiedzialności za naruszenia popełnione przez wielu sprawców w zależności od ich udziału w całym naruszeniu. Nie jest on zatem sprzeczny z zasadą, że odpowiedzialność za takie naruszenia jest natury osobistej, nie pomija indywidualnej analizy dowodów obciążających i nie narusza praw do obrony uczestniczących przedsiębiorstw. Tak więc naruszenie art. 81 ust. 1 WE może wynikać z szeregu działań lub nawet z ciągłego zachowania, które wpisują się w „całościowy plan” z uwagi na identyczny cel polegający na zakłóceniu konkurencji na wspólnym rynku. W takim przypadku Komisja może przypisać odpowiedzialność za te działania z punktu widzenia udziału w naruszeniu jako całości, nawet gdy zostało wykazane, że dane przedsiębiorstwo uczestniczyło bezpośrednio tylko w jednym lub kilku elementach składających się na naruszenie. Podobnie fakt, że poszczególne przedsiębiorstwa odgrywały różne role w realizacji wspólnego celu, nie zmienia niczego w jego antykonkurencyjnym charakterze i tym samym w naruszeniu, o ile każde przedsiębiorstwo na swojej płaszczyźnie przyczyniało się do osiągnięcia wspólnego celu.

Pojęcie jednolitego celu nie może zostać zdefiniowane za pomocą ogólnego odniesienia do zakłócenia konkurencji na rynku, którego dotyczy naruszenie, ponieważ wpływ na konkurencję jako cel lub skutek jest elementem współistniejącym wraz z wszelkim zachowaniem wchodzącym w zakres stosowania art. 81 ust. 1 WE. Taka definicja pojęcia jednolitego celu mogłaby pozbawić pojęcie jednolitego i ciągłego naruszenia części jego znaczenia, ponieważ pociągałaby za sobą konieczność systematycznej kwalifikacji kilku zachowań dotyczących jednego sektora gospodarki, które są zakazane przez art. 81 ust. 1 WE, jako elementów stanowiących jednolite naruszenie. Zatem w celu zakwalifikowania różnych działań jako jednolitego i ciągłego naruszenia należy sprawdzić, czy istnieje między nimi związek komplementarności, w tym znaczeniu, że każde z nich miało być odpowiedzią na jedną lub kilka konsekwencji normalnej gry konkurencji, a wzajemnie oddziałując, każde z nich przyczyniało się do realizacji całości skutków antykonkurencyjnych zamierzonych przez ich autorów w ramach całościowego planu mającego jednolity cel, tak że te różne antykonkurencyjne działania są „ściśle ze sobą związane”. W tym względzie trzeba uwzględnić wszelkie okoliczności mogące wykazać lub podważyć ten związek, takie jak okres stosowania, treść (w tym zastosowane metody) i jednocześnie cel różnych zarzucanych działań.

W konsekwencji kartel światowy dotyczący podziału rynków światowych poprzez wycofanie się producentów północnoamerykańskich z rynku europejskiego w zamian za wycofanie się producentów europejskich z rynku północnoamerykańskiego oraz kartel wdrożony przez europejskich producentów po ostatecznym zakończeniu kartelu światowego i dotyczący podziału rynku i klientów oraz ustalenia cen w całym Europejskim Obszarze Gospodarczym należy uważać za dwa odrębne naruszenia art. 81 ust. 1 WE, a nie za jednolite i ciągłe naruszenie, zważywszy na brak ich jednoczesnego wdrażania, z uwagi na to, że realizują one różne cele i zostały wdrożone za pomocą różnych metod, a także  w związku z brakiem dowodów wskazujących na zamiar producentów europejskich przystąpienia do uzgodnień światowych w celu realizacji późniejszego podziału rynku Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

(por. pkt 157-161, 179-181, 199-201, 209)

9. Jeśli chodzi o ustalanie grzywien nakładanych za naruszenie reguł konkurencji, nieograniczone prawo do orzekania przyznane sądowi wspólnotowemu przez art. 31 rozporządzenia nr 1/2003 w sprawie wprowadzania w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu uprawnia go, poza zwykłą kontrolą zgodności kary z prawem, do zastąpienia oceny Komisji własną oceną i w konsekwencji do uchylenia, zmniejszenia lub zwiększenia nałożonej grzywny lub okresowej kary pieniężnej, w przypadku gdy zostaje mu przedłożona do rozważenia kwestia wysokości grzywny. W związku z tym wydane przez Komisję wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS nie przesądzają ustalenia wysokości grzywny przez sąd wspólnotowy, który orzeka na podstawie nieograniczonego prawa orzekania.

(por. pkt 213)

10. Zasada niedziałania prawa wstecz nie sprzeciwia się stosowaniu wytycznych, które z założenia skutkują zaostrzeniem poziomu nałożonych grzywien za naruszenia popełnione przed ich wydaniem, pod warunkiem że politykę, którą realizują, można logicznie przewidzieć w chwili, w której zostały popełnione naruszenia. W konsekwencji prawo Komisji, które ma nawet charakter warunkowy, do stosowania z mocą wsteczną na niekorzyść zainteresowanych podmiotów reguł postępowania mających na celu wywołanie skutków zewnętrznych, takich jak wytyczne, wyklucza wszelkie zobowiązanie tej instytucji do stosowania lex mitior.

---