Termin przystosowanie pojawił się w literaturze amerykańskiej pod wpływem koncepcji behawiorystycznej. Zdaniem Lesława Pytki pojęcie niedostosowania społecznego odnosi się do rozmaitych zaburzeń w społecznej adaptacji jednostki i w świetle literatury przedmiotu o wiele łatwiej jest odpowiedzieć na pytanie „w jaki sposób się ona przejawia?” niż „czym jest?”. Dwa przeciwstawne terminy wg Hidgarda (Hildegarda): przystosowanie, nieprzystosowanie. Osobę zdrową psychicznie można określić jako osobę przystosowaną, stwierdzenie to oznacza, że nie dręczy się ona niepotrzebnie konfliktami, które ona przeżywa, podchodzi do swych problemów w sposób realistyczny, godzi się z tym co nieuniknione, zdaje sobie sprawę ze swych własnych braków, i niedociągnięć, oraz braków i niedociągnięć tych osób z którymi musi mieć do czynienia, osoba nieprzystosowana- przeciwnie- niepotrzebnie dręczy się swoimi problemami, często chce rozwiązać swe problemy na przekór rzeczywistości. Jest skłonna sprzeczać się z ludźmi o sprawy, na które nic nie można poradzić lub odsuwać się od ludzi tak, że przyjęcie rozwiązania zadowalające obie strony jest niemożliwe. Wg Stota (Scot)- dziecko niedostosowane nie działa w swoim najlepszym interesie. Motywacja jego działania jest w związku z tym nierealistyczna i jest dowodem daleko posuniętej frustracji, dowodem frustracji jest także fakt, że dziecko swoim działaniem stwarza sobie wiele problemów, których sam nie jest w stanie rozwikłać, a które mogło uniknąć. Reakcje dziecka są skomplikowane tzn. nie można ich przewidzieć i na ogół są one nieproporcjonalne do bodźców, które je wywołuje. To powoduje, że zachowanie takiego dziecka rzadko kiedy jest właściwie oceniane przez innych ludzi. Dalszą konsekwencją takiego działania jest brak sukcesów, które są motorem działania. Niemożność osiągnięcia sukcesu towarzyszy złe samopoczucie dziecka co wyraża się w tym, że czuje się ono nieszczęśliwe. Ten właśnie objaw jest głównym elementem niespołecznego niedostosowania i wszelkiego rodzaju diagnozy należy rozpocząć od tego. Nie jest osobą niedostosowaną ten, kto działa na własną szkodę, nie odnosi sukcesów, ale kto z tego powodu nie cierpi. Wg Makkinej (Mc Kinney)- Społeczne niedostosowanie powodowane jest przeszkodami w realizacji potrzeb życiowych jednostki wyzwalającymi frustrację, konflikt wewnętrzny, stres. U podstaw każdej formy ludzkiego zachowania się tkwi motyw wypływający z potrzeb. Zachowujemy się tak, aby w efekcie dostosować się do tych potrzeb tzn. albo je zaspokoić albo usunąć. Czasami potrzeby dają się łatwo zaspokoić, często niestety w dążeniu do ich zaspokojenia jednostka ulega sfrustrowaniu, wywoływanemu przez czynniki środowiskowe bądź przez jej własne procesy psychiczne. To powoduje zahamowanie dążeń do zaspokojenia potrzeb i powstaje konflikt wewnętrzny. Kiedy wystąpi konflikt wewnętrzny jednostka wywiera taką formę zachowania się, która jest dla niej najlepsza. W sposób w jaki dostrzegamy nasze potrzeby i wykrywamy motywy oraz sytuacje które nas zadawalają w osiągnięciu satysfakcji wynika z .....Proces dostosowania się- wyrabianie sobie określonej postawy oraz zrozumienia sytuacji. Taka postawa powinna pozwolić nam na skuteczne zaspokajanie potrzeb i nie dopuszczać do frustracji. Jest to zatem proces zdobywania perspektywy patrzenia na świat zewnętrzny, a ściśle mówiąc na bliższe lub dalsze środowiska, po to aby się do niego dostosować i je zmienić stosownie do naszych potrzeb. Lidia Mościcka- uważa iż niedostosowanie społeczne rozumiane bywa jako proces bądź stan. Niedostosowanie jednostki jako stan- jest to system zachowań, działań i środków zmierzających do zaspokojenia istotnych dla nich potrzeb społecznie nieakceptowanych zakazanych przez kodeks prawny, obyczajowy bądź etyczny. Opierają się na czynnikach psychologicznych Halina Spidek uważa za dzieci niedostosowane społecznie takie jednostki u których w zaburzeniach ulega sfera emocjonalno-wolowa oraz rozwój charakteru i osobowości, co powoduje zakłócenia stosunków społecznych między dziećmi, a ich otoczeniem. Błędy wychowawcze w rodzinie i w szkole, które w niektórych warunkach nauki i życia dziecka zmagają trudności wychowawcze i prowadzą do objawów wczesnego wykolejenia w postaci: -ucieczek z domu, -wagarów, -kradzieży, -picia alkoholu. Na przesłankach psychologicznych opiera się Maria Pretacznikowa i Maria Sosłowska. Autorki określiły niedostosowania społeczne jako zaburzenia w zachowaniu, występujące w stanie silnymi głębokim, które utrudniają lub uniemożliwiają osobnikowi normalne współżycie z ludźmi. Autorki rozróżniają termin nieprzystosowania społecznego od niedostosowania społecznego. Lżejszą formę zaburzeń w zachowaniu o cechach nietrwałych i nie obejmujących całej struktury osobowości określamy nieprzystosowaniem, przy których kontakty jednostki ze środowiskiem nie są całkowicie zakłócone. Niedostosowanie- natomiast jest bardziej nasiloną fazą tych zaburzeń, które charakteryzuje się silniejszym i trwalszym zawróceniem reakcji interpersonalnych jednostki. Przejawia się to w nieprzestrzeganiu norm moralnych i społecznych obowiązujących w środowisku i ma charakter trwałej postawy. Za najbardziej charakterystyczne dla niedostosowania społecznego autorki uważają znaczne trudności lub całkowity brak umiejętności w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi, dominacja emocji pierwotnych takich jak gniew, strach, elementarne uczucia związane z zaspakajaniem potrzeb biologicznych. Uczucia wyższe- nie są wykształcone, jednostki takie nie są zdolne do przeżywania pozytywnych uczuć społ. do przywiązywania się do innych ludzi, nie wykazują uczuć wobec bliskich osób, a ich kontakty z otoczeniem są zaburzone. Zaburzenia obejmują głównie: - sferę emocjonalno-mowtywacyjną, -rozwój charakteru i osobowości. Otton Lipkowski- niedostosowanie społeczne- to zaburzenie charakterologiczne o niejednolitych objawach spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju, a wyrażające się wzmożonymi i długotrwałymi trudnościami w dostosowaniu się do normalnych warunków społecznych i realizacji zadań życiowych danej jednostki. Kazimierz Pośpieszyn- przy określaniu danego zjawiska jako nieprzystosowanie zaleca aby uwzględnić szereg czynników, wyróżnia 3 elementy tego zjawiska: 1. Różne stopnie zachowania określane mianem niedostosowania- częstość występowania objawów, 2. Uwzględnianie objawów nie pojedynczych zespołów w postaci izolacji lecz ich objawów, 3. Wielokrotne występowanie tych objawów- przybierające postać systemu postępowania (niezgodnego z oczekiwaniem społeczeństwa). Han Ilgiewicz- zagadnienie nieprzystosowania rozpatruje w kontekście dostosowania uwzględniając przy tym: -dostosowanie względnie niedostosowanie do warunków umiejętność akomodacji, -dost. lub niedost. do ludzi, -dost. lub niedost. do norm, -dost. lub niedost. do wybranych przez jednostkę celów lub wartości. Zauważa, że umiejętność dostosowania się w tych zakresach stanowi o prawidłowym rozwoju osobowości, natomiast nie spełnianie ich powoduje zaburzony ich rozwój nazwany niedostosowaniem społecznym. Maria Grzegorzewska- charakteryzuje jednostkę niedostosowaną, zwracając uwagę na występowanie u nich tendencji społecznie negatywnych: -odwrócenie zainteresowań od wartości pozytywnych i chęć wyżycia się w akcji społecznie- destrukcyjnych, -podziw i zainteresowanie do tzw. złych czynów, -cynizm i brawurę w tym względzie, -nieżyczliwy stosunek do człowieka, cudzego mienia, regulaminów, norm i zarządzeń, -nie odpowiedni stosunek do własnych czynów, -nieumiejętność zżycia się z grupą, -niechęć do pracy i nauki, -brak odpowiedzialności za własne czyny, -brak hamulców, krytycyzmu, -brak wizji życiowych. Wyróżnia 2 grupy przyczyn powodujących niedost. Społ.: 1. Warunki ekonomiczne- gospodarcze- nędza, brak opieki wychowawczej, bezdomność , sieroctwo, złe wpływy, alkoholizm w środ. domowym, rozpad rodziny, negatywne wpływy stosowane w domu i w szkole, sytuacje konfliktowe w rodzinie, szkole, otoczeniu. 2.Schorzenia nerwicowe- psychopatie, charakteropatie z uwagi na aspekt psychologiczny, socjologiczny, pedagogiczny można stwierdzić, że niedost. Społ. Jest to dewiacja osobowościowa spowodowana czynnikami biopsychicznymi i środowiskowymi o negatywnym wpływie na kontakty społeczne, aktywność, harmonię życia. Zjawisko to utrudnia konstruktywną socjalizację, aktywną edukację i pomyślą realizację zadań życiowych. Reasumując: Społ. Niedost. -wyraża się w negatywnym stosunku do norm społ., jest wyrazem trudnej wewn. sytuacji jednostki niedost. , trudności wychowawcze wynikające ze społecznego niedost. Osobę niedost.społ. cechuje znaczna trwałości postaw aspołecznych. Jest główną postawą, syndromem zachowania negatywnego wobec norm społ. Niedostosowanie społeczne- zakłócone stosunki interpersonalne, nieprzestrzeganie norm społecznych i moralnych, dominacja uczuć pierwotnych, zaspokajanie potrzeb biologicznych, brak uczuć wyższych, dominacja wartości negatywnych, społecznie destrukcyjnych, brak motywacji, sprawianie trudności wychowawczych. Przyczyny niedostosowania(2 grupy): Biologiczne- wewnątrz jednostki w tym organizmie uszkodzenie centralnego układu nerwowego, psychiczne- uwarunkowane dziedzicznie obejmujące sferę emocjonalną w zakresie popędów co powoduje zmiany psycho-społeczne. i środowiskowe- wadliwa struktura rodziny, zaniedbania środowiskowe wychowującego, błędy wychowawcze rodziny i szkoły, wpływ środ. masowego przekazu, czynniki ekonomiczno-gospodarcze. Przyczyny te powodują niedost. do warunków życia z ludźmi, norm, obranych celów i wartości. Środowisko jako czynnik egzogenny niedost. społ. wpływa zarazem na czynniki endogenne jednostki, osłabia je lub wręcz przeciwnie. Z tąd pierwotne objawy niedost. wewn. tj. neuropatyczne, które mogą nasilać się ujawniając zarówno cechy wtórne zależne od rodzaju wpływów środowiskowych. Niektóre formy zachowania się dziecka są skutkiem nie tylko bodźców środow. ale także tego co się z nim działo w okresie życia płodowego w momencie narodzin i we wczesnym dzieciństwie. Charakterystyka Konopnicki: Biologiczne czynniki wrodzone, które często decydują o formie zachowania się dziecka. W okresie niepomyślnej ciąży, przy narodzeniu powodują tzw. poporodowy uraz mózgu obejmujący: wylewy krwi, zastój żylny lub tętniczy, niedotlenienie mózgu. Przebyte urazy mózgu są do tego stopnia niebezpieczne, że często rzutują w sposób zasadniczy na te jednostki na całe życie. U osobników takich obserwuje się niekiedy nieznaczne zaburzenia charakteru, ciężkie zaburzenia psychopatyczne, ciężkie niedorozwoje. Dzieci z przebytym uszkodzeniem mózgu dużo trudniej dostosowują się do środowiska, popadają w konflikt z otoczeniem, są podatne na bodźce. Środowiskowe- rozwój psych. dziecka uwarunkowany jest zadatkami organicznymi i własną działalnością jednostki ale zależy również od środowiska zewnętrznego. Wszystkie czynniki rozwoju łączą się ze sobą i są od siebie uzależnione. Jednak specjalne znaczenie przypisuje się środowiskowi społecznemu ze względu na jego rolę w kształtowaniu psych. jednostki. Doświadczenia, które stanowią potem podstawę społecznej działalności tak właśnie rozwija się socjalizacja czyli proces kształtowania osobowości dziecka i przystosowania go do życia w zbiorowości polegający na uczeniu go i wprowadzeniu do kultury, umożliwiający mu porozumienie się i działanie w jej normach. Przyczyny zewnętrzne mogą występować w rodzinie, szkole, szerszym środowisku zewn. Każde z tych środowisk posiada swoisty charakter i może odegrać rolę wychowawczo - pozytywną lub negatywną. W prawdzie dominującym może okazać się każdy z czynników w zależności od sytuacji w jakiej znajduje się jednostka ale zasadniczą rolę odgrywa środ. rodzinne. W rodzinie dziecko nabywa pierwszego doświadczenia, nawiązuje pierwsze kontakty z innymi ludźmi, zdobywa doświadczenie z dziedziny współżycia społecznego, które stają się podstawą i zaczątkiem jego życia społecznego. Życiem odruchowym rządzi prawo pierwszego połączenia w myśl którego każde pierwsze przeżycie staje się przeżyciem modelowym dla dalszych. Jest ono trwałe i trudne do wyrażania. Dotyczy to także kontaktów społecznych. Zależność dziecka od środowiska rodzinnego występuje szczególnie silnie np. kształtowania się reakcji uczuciowych o charakterze społecznym. Badania mające na celu dotarcie do pewnych zaburzeń osobowości odgrywających rolę w życiu społecznym wskazują że często źródłem tych zaburzeń są stosunki rodzinne. Zdaniem M. Bąkowskiej nikt nie rodzi się jako osoba niedostosowana, wykazująca zaburzenia w zachow. ale żyjąc w określonym środowisku w warunkach niekorzystnych dla jej rozwoju taka jednostką może się stać. W środowisku domowym (Konopnicki): -poziom kultury życia lub jej brak, -atmosferę życia w domu rodzinnym oraz kulturę pożycia rodziców i innych członków, -stosunek odniesienia rodziców do dziecka i na odwrót oraz poczucie bezpieczeństwa w rodzinie i zaspokojenie potrzeb. Każda rodzina, która zaspokaja podstawowe potrzeby dziecka dają mu poczucie bezpieczeństwa i przekazuje zarazem szczególne wartości wychowawcze, społeczne i opiekuńcze. Wpływ rodziny na rozwój biopsychiczny u niedostosowanych społecznie jest nieadekwatny do potrzeb dziecka. Jednostki te najczęściej wzrastają w warunkach, które nie sprzyjają właściwemu rozwojowi. Na powstanie niedoborów wychowawczych rzutuje patologia jednego lub obojga rodziców np. gdy są oni skłóceni ze społeczeństwem, nadużywającymi alkohol sytuacja dziecka jest szczególnie niekorzystna. Wiąże się to z nerwową atmosferą, pozbawieniem dziecka opieki, bezpieczeństwa, uczucia godności i stabilizacji życiowej. Niepewność w stosunku do osób najbliższych ujemnie oddziaływuje na formowanie się osobowości, przebieg oraz skutki procesu identyfikacji i internalizacji jednostki. Dzieci z rodziny alkoholowej doświadczają wielu napięć lęku samotności dezorientacji, co sprzyja tworzeniu się ogromniej postawy życiowej. Dziecko z takim nastawieniem żyje w stałym pogotowiu obronnym. Wyznaje filozofię życia: Aby przetrwać. Skoncentrowane jest na tym, aby za nic nie stracić tego co ma, z większą trudnością podejmuje zmiany, takie zachowania wiążą się z urazami ostrymi lub rozmytymi. Urazy ostre- to pojedyncze lub powtarzające się poważne doświadczenia w postaci bólu, upokorzenia, przemocy. Dzieci bywają ofiarami, świadkami agresji, przeżywają obawę o życie swoje i najbliższych. Urazy rozmyte- gdy w rodzinie panuje chaos, stany niepokoju. Wszystko zależy do chwilowego nastroju ojca lub matki. Wyróżnia się 5 czynników obronnych u dzieci alkoholików są to: 1. Bohater rodzinny- nie potrafi się bawić, nie czuje zmęczenia, rezygnuje z własnego życia osobistego, nie protestuje, w pełni poświęcony rodzinie. Najczęściej najstarsze dziecko. 2. Wyrzutek- buntuje się przeciwko zaistniałej sytuacji, sprawia kłopoty wychowawcze, nie uczy się, wagaruje, pije, kradnie. To jego sposób zwrócenia na siebie uwagi rodziców. 3. Maskotka- urocze, przymilne, zabawne, chce rozładować napięcia panujące w rodzinie. Dramat tego dziecka polega na tym, że nikt nie traktuje go poważnie, a ono samo zatraca granice między śmiechem a płaczem. 4. Zagubione- ktoś kogo się nie zauważa, wycofuje się w świat fantazji , marzeń, nie sprawia kłopotów wychowawczych, nie posiada umiejętności współżycia z ludźmi, a w przyszłości może być najbardziej podatne na uzależnienia. 5. Ułatwiacz- towarzyszy alkoholikowi, nie jest w stanie uniezależnić się emocjonalnie od osoby pijącej i istnieć jako odrębna i autonomiczna jednostka, jest przekonany, że od niego zależy czy rodzic będzie pił czy nie, czuje się winnym, bierze na siebie odpowiedzialność za sytuację i stara się ją zmienić. Rodziny w których istnieją problemy alkoholowe nie są w stanie spełnić swej funkcji psychohigienicznej i socjalizującej. Innym z czynników zakłócającym spełnienie przez rodzinę jej zadań są zmiany w jej strukturze, rozbicie przez śmierć, rozwód czy separację, jest to dla najmłodszych jej członków szok i pozostawia uraz , bowiem rodzina dzięki stałości jej składu osobowego daje poczucie bezpieczeństwa, jest ważnym czynnikiem równowagi emocjonalnej w przypadku rozbicia rodziny nakładają się na siebie dwojakiego typu sytuacje traumatyzujące. 1. Poprzedzająca rozwód- dziecko uczestniczy w procesie rozpadu rodziny, przebywa w atmosferze pełnej napięć, braku naturalnych kontaktów w rodzinie między rodzicami, może biernie uczestniczyć i obserwować rozwijanie się sytuacji lub może być wciągane w nią i wykorzystywane w rozgrywkach rodziców względem siebie. Dziecko nie wie co się dzieje, ma poczucie winy, czuje się zalęknione. Dążąc do rozkładów napięcia wewnętrznego może ujawniać różne formy zachowań społecznie nie akceptowanych. 2. Sytuacja traumatyzująca- wiąże się z wychowaniem w rodzinie niepełnej, gdzie brak wzoru wychowującego matki lub ojca. Istnieją również rodziny, w których nastąpił rozpad życia wewnętrznego bez formalnego rozpadu. Życie w ciągłej niezgodzie wśród ustawicznych konfliktów prowadzi do zaburzeń emocjonalnych. Mają skłonność do wszczynania konfliktów z otoczeniem, mogą kształtować się postawy neurotyczne. Migracja jednego lub obojga rodziców zarobkowo: Problem bezrobocia- skutki ekonomiczne, obniża się standard życia, niepewność jutra, uaktywniają się konflikty dewiacyjne zachowania rodziny. Niektóre domy wywierają destrukcyjny wpływ ze względu na objawy neuro i psychopatyczne. Rodzice przejawiają wobec dzieci brak zrównoważenia i konsekwencji w działaniu, są bądź surowi, agresywni, bądź wykazują nadmierną tolerancję, zbytnią pobłażliwość, ulegając kaprysom dziecka. Spotyka się rodziców bądź oschłych uczuciowo bądź nadmiernie opiekuńczych, którzy ograniczają samodzielność dziecka czyniąc je pozbawione inicjatywy.